Quyash aktivligi hám onın jerge tásiri

Protuberanetslar – xromosfera gárdishiniń shet bólimlerinde limb shegarasınan bir neshe júz mıń kilometrgeshe kóterile alatuǵın obiektler bolıp tabıladı. Olar halqasımron sırtqı kórinislerde bolıp, kóbinese Quyash atmosferasınıń taj bólegineshe baradı. Protuberanetslarning temperaturası 20000 K ga jaqın.

5. 7- súwret
Protuberanets diskka proeksiyalanganda onıń kórinisi qara talshıq formasında boladı. Protuberanetslar Quyashdıń eń iri obiektlerinen bolıp, olardıń uzınlıǵı hám bálentligi bir neshe 100 mıń kilometrgeshe, tiykarınıń qalıńlıǵı bolsa bir neshe km ge shekem etedi.
Protuberanetslar fizikalıq tábiyaatına kóre úsh gruppaǵa bólinedi: jım-jırt, aktiv hám eruptiv.
Jım-jırt protuberanetslar, waqıt ótiwi menen formasın derlik ózgertirmadi hám uzaq waqıt yashay alıwı menen basqalardan parıq etedi. Bunday protuberanetslar waqıt dawamında óz ayqınlıǵın ayırım uchastkalaridagina ózgertirip, ishki háreket menen shegaralanadı. Olar kóbinese ornıqlı Quyash daqlar menen baylanısqan boladı. Protuberanets gárdish shetinde bolǵanda, baǵdarı Quyash meridiani menen 40^ Átirapında múyesh payda etip, keyininen waqıt ótiwi menen shıǵıs -batıs baǵdarı jatıwǵa ıntıladı.
Jım-jırt protuberanets payda bolıwı hám Quyashdıń bir neshe márte aylanıwı dawamında, onı ustap turıwshı kúsh mexanizmi hàqida túrli teoriyaler bar. Olardıń birinde, Quyashdıń taj bóleginde jaylasqan protuberanetsning taj tárepinen qızdırılıp, aqıbette oǵan pútkilley sińip (dissipatsiya) ketpewine sebep, bul tarawdıń magnit maydanınıń strukturası jáne onıń energiyasınıń roli bólek belgilengenler etiledi.
Aktiv protuberanetslar tiykarınan Quyash daqları menen baylanısqan bolıp, úzliksiz túrli háreketlerde qatnasadı. Geyde qos protuberanets háreketinde olardıń óz-ara tásirlashayotgani ayqın sezilib turadı. Bunda tásirleniwshi protuberanetslar arası bir neshe júz mıń km ge shekem etedi. Aktiv protuberanetslarning toji dep júrgizilgen bólegi Quyash toji zonasında payda boladı hám xromosferaning aktiv zonaları tárep oqadi. Geyde aktiv protuberanetslardagi háreket, buraw tig'i baǵdarın eslatuvchi traektoriya kórinisinde boladı. Protuberanetsning bunday xillari torpedo dep júritiledi. Aktiv protuberanetslar, tiykarınan tártipli háreketde bolıp, jasawı uzaq dawam etpeydi. Olar kóbinese jım-jırt protuberanetslar evolyusiyasining málim bir basqıshı kórinisinde kórinetuǵın boladı. Dog'li tarawdaǵı protuberanetslar, óz iskerligi dawamında bir neshe ret aktivlesiwi múmkin. Aktivlashgan protuberanets spektrida ionlasqan atomlarning sızıqları ayqınlasadı hám kóplegen metall sızıqları emission sızıqlarǵa aylanadı.
Eruptiv protuberanetslarga tán ayrıqshalıqlardan biri - olar qápelimdede hám úlken tezlik menen tártipsiz háreketde bolıwlarında bolıp tabıladı. Bunday protuberanetslarning háreket tezligi sekundına 500 den 1000 km ge shekem boladı. Aktiv protuberanetslarning kópshiligi quramalı Quyash daqları menen baylanısqan boladı. Daq strukturasınıń ózgeriwi yamasa jańa iri dog'ning payda bolıwı, ayırım jım-jırt protuberanetslarni da eruptiv basqıshqa ótiwine múmkinshilik beredi. Eruptiv protuberanetslar uzaq yashamaydı. Jasaw dáwiri ko'pi menen, bir neshe minuttan aspaydı. Eruptiv protuberanets portlagach, onıń bir bólegi tojga bir neshe mıń kilometr biyiklikkacha kóterilip, basqa bir bólegi úlken tezlik menen Quyash sırtına qaytıp túsedi.