Quyosh haqida ma’lumotlar. Protuberanslar. Quyosh chaqnashlari va quyosh “toji”

21-rasm. Quyoshning planetalar bilan solishtirilgan o`lchami
Quyoshning markazida bosim 200 mlrd atmosferaga yetadi. Uning o`rtacha zichligi 1, 41 g/sm³. Quyosh ulkan temperaturali olov shardan iborat bo`lib, uni tashkil qilgan gaz oddiy gazlarga nisbatan o`z xususiyatlari bilan keskin farq qiladi va plazma deb yuritiladi. Plazma holatida modda ionlashgan atomlar va erkin elektronlardan iborat bo`ladi. bunday qaynoq yuqori temperaturali zich plazma tutash spektrni beradi. biroq bunday nurlanish Quyoshning atmosfera qatlamlaridan o`tishda, turli atomlar tomonidan mos to`lqin uzunliklaridagi nurlarning yutilishi tufayli Quyosh spektri chiziqli yutilish spektriga aylanadi (22-rasm). Quyosh ham barcha boshqa osmon jismlari kabi o`z o`qi atrofida aylanadi. Uning aylanish davri o`rtacha 25 sutkani tashkil etadi.
22-rasm. Quyosh spektri
Quyosh markazi tomon yo`nalgan gravitatsion tortishish kuchlari ta`sirida uning markaziy qismida juda yuqori bosim vujudga keladi.
Agar modda Quyosh ichida bir tekis taqsimlangan bo`lib, zichligi uning hamma qismida o`rtacha bo`lsa edi, u holda Quyoshning ichki bosimini hisoblash oson bo`lar edi. 1/2R ga teng chuqurlik uchun shunday hisoblashni bajaraylik.
Bunday chuqurlikdagi og`irlik F=mg – balandligi 1/2R va yuzi S bo`lgan radial ustuncha ichidagi moddaning massasiga hamda radiusi 1/2R bo`lgan sfera sirtidagi g ning qiymatiga bog`liq. Quyosh moddasining bunday ustuncha ichidagi massasi:
«Bir jinsli» Quyosh markazidan 1/2R masofada erkin tushish tezlanishining kattaligi (butun olam tortishish qonuniga muvofiq):
Chunki ko`rsatilgan sferaning hajmi, umumiy Quyosh hajmining 1/8 qismini tashkil etadi va zichlik bir xil bo`lganda unda 1/8 M bo`ladi. Shuning uchun bosim:
ifodadan topiladi. Bundan r=6,6x10<sup>13</sup> Pa ekanini topamiz. Ya`ni bosim atmosfera bosimidan milliard marta katta chiqadi.
Gaz qonunlariga muvofiq bosim temperaturaga va zichlikka proporsionaldir. Bu hol, Quyosh bag`ridagi temperaturani aniqlashga imkon beradi.Zichlik va temperaturaning markazga tomon ortib borishini o`z ichiga oladigan aniq hisoblashlar Quyosh markazidagi gaz zichligi 1,5x10⁵ kg/m³ (qo`rg`oshin zichligidan 13 marta katta) atrofida, bosim taxminan 2x10¹⁸ Pa, temperatura esa 15000000 K ga yaqin ekanligini ko`rsatadi.
Quyidagi jadvalda Quyoshning fizik parametrlari keltirilgan: