Р. Халимметова илмий тадқИҚот методологияси

Қонунлар 2 та функцияни бажаради: 
1. Тушунтириш – фан бирор-бир ҳодисанинг мавжудлигини шунчаки рўй беришини эътироф 
этмасдан, у қандай мавжуд бўлиши ва рўй беришини тушунтиради, унинг моҳияти очиб берилади. 
Тушунтиришнинг кўринишлари: 1) сабабий; 2) функционал; 3) структуравий тушунтиришлар. 
2. Башорат қилиш (бу кўпинча назарий қонунлар ҳам дейилади). Масалан, электр назарияси 
асосида Максвелл электромагнит тўлқин назариясининг яратишга мувоффиқ бўлди, сўнг ушбу 
фундаментал назария асосида бир қанча тажрибалар ўтказилди, эмпирик қонунлар кашф қилинди. 
Табиат, жамият ва инсон тафаккури тараққиёти жараёнларининг моҳиятини очиб берувчи 
қонунлар: 
Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни 
Кўмаклашиш (иккала томон ҳам курашсиз бир бирига ёрдам кўрсатади); 
Якдиллик, ҳамкорлик (томонлар бевосита бир-бирига кўмаклашмайдилар, аммо умумий манфаатларга эга ва бир 
йўналишда ҳаракат қиладилар); 
Нейтралитет (томонлар ҳар хил манфаатларга эга, бир-бирига кўмаклашмайди, аммо бир-бири билан курашмайди 
ҳам); 
Мутуализм – тўлиқ боғлиқлтк (бирон бир ишни бажаришда томонлар фақат бирга ҳаракат қилмоқлиги лозим ва 
бир биридан мустақил ҳаракат қила олмайдилар). 
Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонунининг мазмуни шундаки, барча борлиқ 
қарама-қарши асослардан иборат, улар эса ягонадир, ўз табиатига кўра бир-бирига қарама-
қарши ва доимий курашда (масалан: кун ва тун, иссиқ ва совуқ ва ҳ.к.). Қарама-қаршиликлар 
бирлиги ва кураши қонуни -барча борлиқнинг ва ривожланишининг ички манбаи. 

---

118 
 
7.3.4-чизма
7.3.5-чизма
7.4. Парадигма - илмий муаммоларни ҳал этиш механизми 
Иккала томонга фойда келтирувчи 
кураш (мисол учун, мусобақа, ундан 
ҳар бир томон бошқасига етиб олади ва 
ривожланишнинг 
янги 
сифат 
босқичига ўтади); 
Бир томон доимий равишда иккинчи томон 
устидан ғалаба қозонувчи кураш, аммо 
ютқазган тараф сақланиб қолади ва ютган 
тараф учун “жунбушга келтирувчи” бўлиб 
қолаверади, шунинг натижасида, ютган тараф 
янги босқичга ўтади.