R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

Nazorat savollari
1. Innovatsiya faoliyatining obyektlariga n im alar kiradi?
2. Innovatsiya loyihalari tanlovini qanday tashkil qilish talab etiladi?
3. Q anday loyihalarga im tiyozli k re d itlar ajratiladi?
4. D a stu rn i am alga oshirish va in nov atsiy a lo yihalarin i hissado rlik 
asosida m oliyalashtirish qaysi y o ‘sinda am alga oshiriladi?
5. Innovatsiya loyihalarini bajarilishining m o nitoring i, ekspertizasi va 
m uvofiqlashtirish tartibi qanday?
6. Loyihani bajarilishi natijalari nim alard an iborat b o ‘ladi?
95

---

4-bob. ILMIY VA ISHLAB CHIQARISH 
KORXONALARINING NAZAR IY YA AMALIY 
INNOVATSIYA FAOLIYATI
4.1. TEXNOLOGIK CHEGARA VA P. ROMER MODELI
Reja: 7. Texnologik chegara va sinish hamda yangilik diffuziyasi.
2. Ilmiy texnologik taraqqiyot va P. Romer modeli.
Tayanch iboralar: texnologik chegara, yangilik diffuziyasi, perla egri 
chizig ‘i, neoklassik model.
4 .1 .1 . Texnologik chegara va sinish hamda yangilik diffuziyasi
Texnologik chegara va sinish. Texnologiya param etrlarining yaxshilanishi 
m uayyan chegaraga ega. M azkur chegaralar texnologiya rivojlanishi ja ra ­
yonida, shuningdek, uning m ukam m allashuviga sarflangan xarajatlarga 
b o g iiq b o ‘lgan texnik xarakteristikada n am o yon b o ‘ladi. B ular texnologik 
chegara deyiladi (4.1-chizm a).
Shuni t a ’kidlab o ‘tish kerakki, sarm oya ajratish b ir q ato r faktorlarga 
ham bog'liqdir. E rtam i-kech ushbu potensial sarflanib b o ‘ladi.
N atijalar
Xarajatlar (vaqt)
4.1-chizma. S ко ‘hnishdagi egri chiziq. 
96

---

Bu kab i k a m a y ish S — sh ak ld ag i egri c h iz iq o rq a li t a ’rifd a n a d i. 
(S — shakldagi egri chiziqlar G em perjtsa egri chiziq, P erla egri chizig‘i va 
boshqa egri chiziqlarni o ‘z ichiga olgan m atem atik funksiyalar oilasining 
um um iy no m idir.
S shakldagi egri chiziqning m ohiyati shundaki, yangilik yaratishning 
birinchi bosqichida sarflangan xarajatlar past natija beradi. Bu degani natija 
o ‘sishi yuqori em as va natija degan m azkur yangiliknig turli xil xaraktiris- 
tikalari tushuniladi. S o 'n g natija o'sishining ildamliligi so dir b o ‘ladi, so'ngra 
esa tushum ning arogressiv susayishi o ‘rin oladi. Jadal o ‘sish bosqichi, xara- 
jatlar (a) va (s) nuqtalar oralig‘idajoylashganligi bilan m ostu shad i, boshqacha 
qilib aytganda invistitsion xarajatlar ko‘p, lekin tushum i h am seziladi.
Y uqori b osqichda investitsiyalar nisbatan past natija b o ‘ladi. U la r av- 
v alam bor tex nologik jarayonlarning shakllanishiga, m odifikatsiyalanayot- 
gan innovatsiyalar reklam asi va ularni am alga oshirishga y o ‘naltiriladi.
Jarayon pasayish bosqichidam i yoki yo‘qm i, buni aniqlash uch un yana 
b ir b o r S shaklidagi egri chiziqlarga e ’tib o r berish kerak, b u n d a m azku r 
texnologiyaning egri chiziqlari bilan uni alm ashtiruvchi, unga raqibdosh 
b o ‘lgan texnologiya egri chizig'ini taqqoslab ko ‘rish kerak. Ikki S shakldagi 
egri chiziqlar o ‘rtasidagi tafovut texnologik t o ‘xtash b o ‘ladi. Texnologik 
t o ‘xtash (tanaffus) — bu o ‘rindosh va o ‘rin egallovchi texnologiyalar para- 
m etrlari o ‘rtasidagi m asofa, buni oqsoqlanayotgan texnologiyaning rivojla- 
nishiga sarflanayotgan xarajatlar ko'payishi natijasida qisqartirib b o ‘lmaydi.
Shuni t a ’kidlash kerakki, qoidaga k o ‘ra, h a r biri o ‘z egri ch izig ‘i bilan 
xususiyatlanayotgan, bir q ato r raqib texnologiyalar m avjud. B ular 3—4 yoki 
u n d an o rtiq ro q b o ‘lishi m um kin, b u n d a biri o 'z in i h im o ya qiladi, ikkin- 
chisi esa hu ju m qiladi.
M asala shu ndaki, texnologik to 'x tatish n i o ‘z vaqtida aniqlash va in - 
vestitsiyalarni I texnologiya ishlab chiqarishidan II texnologiya ishlab chiqa- 
rishiga o ‘zgartirish (y o‘naltirish) (4.2-chizm a).