Ър. Исматулдаев, А. Н. Ма судов, А. Х. Абдуллаев Б. М. Ахмедов, А. А. Аъзамов


Download 1.73 Mb.
bet26/96
Sana08.05.2023
Hajmi1.73 Mb.
#1446646
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   96
Bog'liq
Metrologiya ДАРСЛИК МКК учун

97
Аниклик- бу мезон улчаш натижалар^ни катталикнинг чинакам кийматига якинлилигини ифодалайди. Микдор жихатдан аниклик нисбий хаголик модулига тескари тарзда бахоланади. Масалан, агар улчаш хатолиги 10"3 булса, унинг аиикдиги 103 булади ёки бошкача айтганда, канчалик аниклик юкори даражада булса, шунчалик, улчаш натижасидаги мунтазам ва тасодифий хатоликлар улуши кам булади.
Ишончлилик- улчаш натижаларига ишонч даражасини белгиловчи мезон хисобланади. Улчаш натижаларига нисоатан ишончлиликни эхтимоллар назарияси ва математик статистика конунлари асосида аникланади. Бу эса конкрет хрлат учун хатолиги берилган чегараларда талаб этилган ишончлиликдаги натижаларни олишни таъминловчи улчаш усули ва воситаларини танлаш имкоиини беради.
Тугрилик - улчаш натижаларидаги мунтазам хатоликларнинг нолга якинлигини билдирувчи сифат мезони.
Мое келувчанлиги- бир хил шароитлардаги улчашлар натижаларини бир-бирига якинлигини билдирувчи сифат мезони. Одатда, улчашларнинг мое келувчанлиги тасодифий хатоликларнинг таъсирини ифодалайди.
Каитарувчанлик- ушбу мезон хар хил шароитларда (турли аактда, .хар хил жойларда, турли усу/ыарда ва воситаларда) бажарилган улчашларнинг натижаларини бир-бирига якинлигини билдирадн.
Улчаш хатолиги- улчаш натижасини чинакам (хакикий) кийматдан четлашувини (огишувиии) ифодаловчи улчашнинг сифат мезони.
«
3.6. Метрологлянинг акшомалари
Хар бир фандаги булгани каби метрологияда хам талайгияа аксмомаларни куришимиз мумкин. Лекин х/эзир биз шулардан учта, энг асосий ва умумийларини куриб чиклюкчимиз. Ушбу аксиомалар хар кандай улчашлар учун хос булиб, бу улчашлар х;ох, оддий, х;ох, мураккаб булсин, х,ох, юзаки, х,ох, аник, булсин, х,ох, тезлаштирилган, хох, мукаммал булсин, уларнинг барчасида шу ' аксиомаларюшг уйгунлашганини куришимиз мумкин:
1-аксиома.
Анриср маълумотсиз улчашни бажариб булмайди.
1- аксиомани изохлашдан бошлаймиз. Энг аввало "априор маълумот" нима узи деган савол тутилиши табиий. Априор сузи а priori - олдин келувчи, дастлабки (лотинча) маъносини билдириб, бошлангич, муайян вок,еа, вок,елик ёки тажрибагача булган маълумотлар, бплммлар мажмушш англатади. Еу суз билам кетма-кет келувчи яна бпр тушунча бор - Апостериори, (a posteriri) яъни кейинги, оркддаги, тугалланувчи деган маъноларни билдиради. Бу сузларни илк бора кадимги грек файласуфлари киритганлар. Уларнинг талкинича, хар бир инсом англайдиган илм, маълумот ёки ахборот муайян бир тажрнбадан, вокеликдан ёки амал (сабок олиш, ёдлаш, \гкиш ва шу
99
кабилар)дан сунг мужассамлашади. Хрсил лилинган ахборот кейинги амаллар мобайнида ортиб боради ва маълум бир даврдаги апостериор маълумот априор маълумотга айланади.
Шундай килиб, улчашлар назарияси нуктаи назаридан карайдиган булсак, муайян улчашни амалга оширишдан олдин шу улчашга тегишли булган маълум доирадаги маълумотлар айнан априор маълумотни билдиради. Агар бизда мана шу маълумотлар булмаса, у холда умуман улчаш тугрисидаги тушунчанинг узи шакллана олмайди хам.
Тажриба оркали, юкорида айтилганларга ишонч хосил килишингиз мумкин.
Тили чиккан, бемалол сузлаша оладиган 4-5 ёшлар атрофида булган 6of4a боласига электр тармошдаги кучланиш кандай кийматга эга эканлигини аникдаб беришни сураб мурожаат килиб куринг-а...
Натижаси олдиндан маълум. Дархакикат бу болада электр кучланиши деган катталикнинг мохияти, уни кандай бирликларда ва кандай улчаш асбоблда, кандай килиб улчаш мумкинлиги борасида деярли хеч кандай маълумотлар йук. Шунинг учун хам болакай кузини пирпиратганича сизга караб тураверади. Чунки бу болада хал и, хеч кандай априор маълумот йук.
Албатта, бу айтилган гаплар шартлидир, яъни хозирча, вакти келиб 4 яшар бола электр кучланиши у ёкла турсин, хатто ЭХМ кандай таркибий бирикмалардаи ташкил топганлигини хам айтиб бериб, куз олдингизда шахсий компыотерни йигиб бериши хам мумкин.
Шундай килиб, тажриба угказишдан (улчашдан) олдин бизда айнан шу улчашга тегишли булган муайян маълумотлар ва куникмалар булиши лозим булади. 100
2- Аксиома.

Download 1.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   96




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling