Ър. Исматулдаев, А. Н. Ма судов, А. Х. Абдуллаев Б. М. Ахмедов, А. А. Аъзамов


Download 1.73 Mb.
bet29/96
Sana08.05.2023
Hajmi1.73 Mb.
#1446646
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   96
Bog'liq
Metrologiya ДАРСЛИК МКК учун

4.2. Улчаш хатоликларининг табацаланиши
Улчаш хатолнклари у ёки бу хусусиятига кура куйида келтирилган турларга б\'лннади:
106
1. Улчаш хатоликлари ифодаланишига караб куйидаги турларга
булинади:
1.Абсолют (мутлок) хатолик. Бу хатолик катталик кандай бирликларда ифодаланаётган булса, шу бирликда тавсифланади. Масалан, 0,2 В; 1,5 мкм ва х-олар. Мутлок. хатоликни куйидагича аникланади:
Д-А-х-sA-x*;' (4.1) бунда, А - улчаш натижаси;
Хч - катталикнинг чинакам киймати; Хк - катталикнинг хакикий киймати. Абсолют хатоликни тескари ишора билан олинган киймати -тузатма деб аталади.
-Д- кт; (4.2)
Одатда, улчаш асбобларининг хатолиги келтирилган хатолик билан хам белгиланади.
Абсолют хатоликни асбоб курсатишининг энг максимал кийматига нисоатини а* мах процентларда олинганига келтирилган хатолик деб ггалади.
Р«=(Д/а«-«)100%; (4.3)
бу факат улчаш асбоблари учун кулианади.
2. Нисбий хатолик - абсолют хатоликни хакикий кийматта
шсоатини билдиради ва фоиз (%)да ифодаланди:
5 »[(А - X» )/хд] 100% »(Д /хд) 100%. (4.4) II. Улчаш шароити тартибларига кура:
107
1. Статик хатоликлар - вакт мобайнида катт-аликнинг узгаришига
боглик, булмаган хатоликлар. улчаш воситаларининг статик хатолиги
шу восита билан узгармас катталикни 5'лчашда хосил булади. Агар
улчаш воситасининг паспортида статик шароитлардаги улчашнинг
чегаравий хатоликлари курсатилган булса, у холда бу маълумотлар
динау-?к шароитлардаги аникдикни тавсифлашга нисоатан тадбик
этила олмайди.
2. Динамик хатоликлар - улчанаётган катталикнинг вакт
мобайнида узгаришига боглик булган хатоликлар саналади. Динамик
хатоликларнинг вужудга келиши улчаш воситаларининг улчаш
занжиридаги таркибий элементларнинг инерцияси туфайли деб
изохланади. Бунда улчаш занжиридаги узгаришлар оний тарзда эмас,
балки муайян вакт давомида амалга оширилиши асосий сабаб булади.
III. Келиб чикиши сабаби(шароитига) караб:

  • асосий;

  • кушимча хатоликларга булинади.

Нормал (градуировка) шароитда ишлатиладиган асбобларда хосил буладиган хатолик асосий хатолик дейилади. Нормал шароит деганда хаво (атроф мухит) температураси 20°С ± 5°С, хаво намлиги 65% ± 15%, атмосфера босими (750 ±30) мм су., таъминлаш кучланиши номиналидан ±2% узгариши мумкин ва бошкалар.
Агар асбоб шу шароитдан фаркли булган ташки шароитда ишлатилса, хосил буладиган хатолик кушимча хатолик дейилади. IV. Мохияти, тавсифлари ва бартараф этиш имкониятларига кура: 1. Мунтазам хатоликлар; ?.. Тасодифнн хатоликлар;
108
3. Купол хатоликлар ёки янглишув.
Мунтазам хатолик деб умумий хатоликнинг такрорий улчашлар мобайнида муайян конуният асосида х,осил буладиган, сакланадиган ёки узгарадиган ташкил этувчисига айтилади.
Юкоридагилардан келиб чикиб, улчаш натижасидаги булган умумий хатоликни куйидагича тасвирлашимиз мумкин:



4.1-Улчаш хатоликлари.

бунда: Д* - мунтазам хатолик; Дт - тасодифий хатолик; Д» - купол хатолик.
Мунтазам хаголикларнинг келиб чикиш сабаблари турли туман булиб, тах/1ил ва текши рув асосида уларни аник/iam ва кисман ёки буткул бартараф этиш мумкин булади. Мунтазам хатоликларнинг асосий гурухдари куйидагилар х,исобланади:

  • Услубий хатоликлар;

  • Асбобий (курил мавий) хатоликлар;

  • Субъектив хатоликлар.

Улчаш усулининг назарий жихатдан аник асосланмаганлиги на шжасида услубий хатолик келиб чикади.
Улчаш воситаларининг конструктив камчиликлари туфайли келиб чикадиган хатолик асбобий хатолик деб аталади. Масалан: асбоб шкаласининг нотуфи фадуировкаланиши, к,узгалувчан кисмнинг нотуфи махкамланиши ва хоказолар.
109

Асбобнинг (курилманинг) хатолиги - асбобнинг нотутрй куйилишидан ёки уни баъзи ташки факторлар таъсирида ишлатилишидан келиб чикадиган хатоликка айтилади.

Download 1.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   96




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling