Ър. Исматулдаев, А. Н. Ма судов, А. Х. Абдуллаев Б. М. Ахмедов, А. А. Аъзамов


маъносини билдирувчи "гран" шулар жумласидандир. Дастлабки


Download 1.73 Mb.
bet5/96
Sana08.05.2023
Hajmi1.73 Mb.
#1446646
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   96
Bog'liq
Metrologiya ДАРСЛИК МКК учун

15
маъносини билдирувчи "гран" шулар жумласидандир. Дастлабки табиий улчовларнинг яна бир намоёндаси, хамма ерда ишлатиладиган вакт улчовларидир. Мунажжимларнинг куп йиллик кузатишлари натижасида кадимги Вавилонда вакт бирлиги сифатида йил, ой, соат тушунчалари ишлатилган. Кейинчалик ернинг уз ук,и атрофида тула айланишига кетган вактнинг 1/86400 кисми секунд номини олган. Кдоимги Вавилонликлар бизнинг эрамизгача булган П асрдаёк, вактни Миналарда улчашган. Мина тахминан икки астрономик соат вакт оралигига тент булиб, бу вакт мобайнида Вавилонда раем булган сув соатидан массаси тахминан 500 граммга тент булган "мина сув" ок,иб кетган. Кейинчалик мина узгариб, биз урганиб крлган минугга айланган.
Кейинчалик табиий «улчовлар» турмушда кенг куллана бошланди.
Шундай улчовлардан бири ернинг уз уки атрофида айланишини вакт бирлиги сифатида ишлатилишидир. Жамиятнинг ривожланиши, савдо ва денгиз саёхатининг ривожланишига, саноатнинг пайдо булишига, фаннинг ривожланишига олиб келган булса, шу билан бирга махсус техника ва улчаш воситаларини бунёд этишга хам сабабчи булди.
Инсоният таракдиёт ривожланишининг илк даврларидано» "моддий" улчашлар ва улчаш бирликларининг катта ахамиятинк тушуниб етишганлар.
На к,адимги дунёда, на урта аерларда метрология хизматр булмаган. Аммо баъзи тарихий маълумотларга кура метролопи хизмати ва метрологик таъминот масалаларининг дастлабк!
16
куртаклари турли давлатларда турлича тарзда вужудга кела бошлаган. Масалан, рус князи Святослав Ярославнч белидаги олтин камаридан узунликнинг намунавий улчаш воситаси сифатида фойдаланта!:. Тарихий маълумотларга кура князь даврий равишда Сюзор расталарини оралаб юриб, турли мато сотувчиларининг улчовларини камари билан такдослаб турган. Агар улар орасидаги тафовут белгиланганидан ортиб кетса, сотувчини шафкатсиз жазолаган.
Италиядэ хам бу борада муайян тартиб белгиланган эди (урта асрларда). Черков ва бутхоналарда аник, сондаги марварид доналари сакданиб, улардан сочилувчан (дисперс) моддаларнинг хджм ва масса i бирликларини хосил килишда фойдаланганлар.
Вакт утиши бйлан савдо-сотик, ва узаро иктисодий алоцаларнинг ривожланиши мобайнида улчовларга аникдик киритиш, янгиларини хосил килиш, узаро солиштириш ва кд1ёслаш усуллари шаклланиб, унлаб янги ва мукаммалрок, улчаш бирликлари хосил була бошлаган. Аста-секин халкдараро, давлатлараро улчаш бирликлари таъсис этилган (Ер меридианининг кдрк, миллиондан бир улуши буйича -"метр", бир куб дециметр сувнинг температураси 4°С булгандзги массаси - "килограмм" ва хрказолар).
Фан ва техниканинг ривожланиши хар хил катталикларнинг
улчамларини муайян улчовларга кд'ёслаб киритишни такрзо эта
бошлади. Бундай фаолият жараёни ва ривожланиши давомида
улчашлар хакидаги фан, яъни метрология юзага келди.
^озирда метрология сохаси янада тез ривожланмокда чунки саноатнинг
ривожланиши, хозирги замон талабларинйнг бажарилиши назорат-
улчашасСюбларигабоглицдир. Ц\у \0 Ц{

Download 1.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   96




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling