Ър. Исматулдаев, А. Н. Ма судов, А. Х. Абдуллаев Б. М. Ахмедов, А. А. Аъзамов


*-Ушбу маазу профессврОШ-Хакимовнинтилмий ватарихий тадкихотлариасосхдаёзииган


Download 1.73 Mb.
bet8/96
Sana08.05.2023
Hajmi1.73 Mb.
#1446646
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   96
Bog'liq
Metrologiya ДАРСЛИК МКК учун

*-Ушбу маазу профессврОШ-Хакимовнинтилмий ватарихий тадкихотлариасосхдаёзииган
24
Бой маданий меросга эга булган, жахон фани хазинасига улкан хисса кушган узбек халки кадимдан метрология сохасига ва унинг ривожланишига катта ахамият бериб келган. Шунинг учун булса керак, халкимиз томонидан шу сохага тегишли юзлаб накдлар ва макрллар яратилган:

• «Етти улчаб, бир кес»;
» «Х^а р ернинг уз ботмони бор»;
• «Хар ерни килма орзу, хар ерда бор тошу-тарозу» ва х,.к.
Сув сарфини улчашда кулланиладиган улчов ва улчаш бирликларни хам халкимиз томонидан яратилган. «Қлоц» (11,5 л/с), «Тегирмон» (1 Т = 5 кулок = 57-58 л/с) сингари улчаш бирликлари бунта мисол була олади.
Масалан Бобурнинг «Бобурнома» асарида шундай сатрлар бор: ;<Яна бу богнинг суви оздир, мунга бир тегирмон сувни сопкун олиб, келтурмок керак».
Массани улчаш учун бир нарсанинг массаси иккинчи нарсанинг дассаси билан солиштирилган, бунда асосан дон (арпа (0,041 г), бугдой, гухат(0Д8-0,20 г)ва х.к.) ва мева (данак, ёнгок ва х.к.) доналаридан {юйдаланилган (мукаммалрок маълумот 1.1-13- жадвалларда :ел*-ирилган).
Элимиз худуди шарк билан гарб ва шимол билан жануб авлатларининг асосий карвон йулида жойлашганлиги учун ждодларимиз томонидан кашф килинган улчов ва улчаш бирликлари
25
дунёнкнг турт томонига таркалиб, уша ер халкдари томонидан баъзан бизнинг тилимизда, ёки булмаса, уз тилларига таржима килиниб кулланилган. Шунинг учун хам мусулмон давлатлари, шу жумладан Марказий Осиё давлатларида кулланилган улчов ва улчаш бирликлари купчилик тадкикотчиларни узига жалб килиб келган. Мана шундай тадкицотчилардан бири немис олими В. Хинцдир. У Марокашдан то Хиндистонгача б$лган худудлардаги улчов ва улчаш бирликларини уз кулланмасида келтириб катта иш кллган. Айникса, уша вакт улчаш бирликларини метрик тизимига айлантириб бериш унинг фанга кушган катта хиссасидир. Бирок, у баъзи ноаник,ликларга йул куйган.
Урта аср улчов ва улчаш бирликлари тугрисида В. Хинцга нисбатан бир оз аникрок, маълумотлар Е.А. Давидович томонидан келтирилган.
Рус тадяикртчиси Н.В. Хаников фикрига кура, 45 та улчов шарк, халкуаари (эронликлар, араблар, туркий уруглар)дан рус метрологиясида узлаштирилган. Эрамиздан аввалги 283 - 263 йилларда Миср улчов тизими пайдо булган. Бу улчов тиэимидаги бир к,анча улчов бирликлари Узбекистан худудидаги улчов бирликларига мое келади.
Магадан, саржин = 2160 мм, аршин = 720 мм,
тирсак = 540 мм, оёк юзи (кафти) = 360 мм,
кафт (кул кафти) = 90 мм, бармок, =» 22,5 мм ва х-к.
26
f Кддимий узунлик улчови бирликлари 1.1-жадвал.



Download 1.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   96




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling