R. O. Xolbekov
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
buxgalteriya hisobi nazariyasi
bålgilangan muddatgacha saqlanadi.
Solishtirma qaydnoma hisob malumotlaridan chåtlashishlar aniq- langan tovar moddiy boyliklar invåntarizatsiya natijalarini rasmiy- lashtirish uchun qollaniladi. Ushbu solishtirma qaydnoma ham bir nusxada rasmiylashtirilib, buxgaltåriyada bålgilangan muddatgacha saqlanadi. Korxona xojalik mulklari invåntarizatsiya malumotlari va aniq- langan natijalari yuqoridagi hujjatlarda rasmiylashtirilgach, korxona rahbari tasdigidan song, buxgaltåriya schyotlarida tågishli yozuvlar amalga oshiriladi. Invåntarizatsiya natijasida quyidagilar aniqlanadi: hisob va invåntarizatsiya malumotlari tång; hisob malumotlaridan invåntarizatsiya natijasida aniqlangan malumotlar yuqoriligi (ortiqcha xojalik mablaglari aniqlanishi); hisob malumotlari korsatkichlari yuqoriligi (xojalik mulklari yåtishmovchiligining aniqlanishi). XULOSA Buxgaltåriya hisobida sodir bolayotgan jarayonlar osha vaqtning ozidayoq maxsus hujjatlarda rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar buxgaltåriya hisobi hujjatlari dåb aytiladi. Buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati, unda xojalik jarayonlarining hujjatlashtirilishidir. Buxgalteriya hisobi tizimida qayd qilinadigan har bir operatsiya dastlab hujjatlashtirilishi kerak. Hujjat buxgalteriya hisobi malumotlarining yagona manbayi hisoblanadi. Shu sababli buxgaltåriya hisobida hujjatsiz malumotlar axborot sifatida tan olinmaydi. Buxgaltåriya hisobi hujjatlari bolib otgan voqåa-hodisalar togrisidagi yozma guvohdir, yani hujjatlar otgan davr togrisida malumot beradi. Hujjatlar bir nåcha xususiyatlarga kora turkumlarga ajratiladi, bunday guruhlashga sabab, hujjatlashtirish ishlarini, ulardan hisob 92 ishlarida foydalanishni hamda ular aylanishini, saqlashini osonlash- tirishdir. Hujjatlar tuzilishi tartibiga, vazifasiga, xojalik jarayonini aks ettirishiga, qayerda tuzilishi xususiyatlariga kora turkumlarga ajratiladi. Hujjat aylanishi birlamchi hujjatlarni tuzilib, ularni qayta ishlab va umumlashtirib, guruhlashdan song, arxivga topshirilguncha bolgan harakatidir. Buxgaltåriyaga kålib tushgan hujjatlar majburiy tåkshiruvdan otishi kårak. Korxona boyicha hujjat aylanishining oz vaqtida bajarilishi bosh buxgaltår tomonida nazorat qilib boriladi. Korxonada mavjud bolgan mulklar saqlanishini taminlash, ular nazoratini yaxshilash maqsadida, yuritilayotgan hisob malumotlari nåchoglik haqiqiyligi, togriligini tåkshirish maqsadida invåntarizatsiya otkaziladi. Invåntarizatsiya bu korxona mablagini tåkshirib, royxatga olish va olingan malumotlarni hisob malumotlari bilan taqqoslash. Invåntarizatsiya otkazish muddati va obyåkti korsatilgan royxat ham korxona rahbariyati tomonidan mustaqil ravishda yil boshiga tu- ziladi. Invåntarizatsiyani yuqoridagi otkazish tartibiga kora guruhla- nishidan tashqari, quyidagi xususiyatiga qarab ham turga ajratish mumkin. Mablaglarning qancha qismini invåntarizatsiya qilishiga kora ikki xil boladi: toliq; qisman. Toliq invåntarizatsiyada korxona mulklarining barchasi invån- tarizatsiya qilinadi. Bunday invåntarizatsiya 1 yilda bir bor otkazilishi shart (yillik hisobot tuzilishidan oldin). Qisman invåntarizatsiya korxona mulklarining malum bir qismigina invåntarizatsiya obyåkti bolishi bilan ahamiyatlidir. Shuningdåk, invåntarizatsiya otkazilish davriga qarab, råjali va tosatdan bolishi mumkin. Råjali invåntarizatsiya bålgilangan tartib va muddatda amalga oshi- riladi. Masalan, asosiy vositalar eng kamida bir yilda bir marta, siljimaydigan asosiy vositalar uch yilda bir marta yillik hisobot tuzishdan oldin invåntarizasiya qilinishi bålgilab qoyilgan. Tosatdan invåntarizatsiya har xil xabarlar, xatlar va shubhalar asosida amalga oshiriladi. 93 Tayanch iboralari Hujjat, hujjat aylanishi, råkvizit, blanka, arxiv, dastlabki va yigma, farmoyish, tasdiqlovchi, invåntarizatsiya, toliq va qisman, råjali invån- tarizatsiya, tosatdan invåntarizatsiya, invåntarizatsiya yozuvi, in- våntarizatsiya dalolatnomasi, solishtirish vådomosti. Mavzu yuzasidan nazorat savollari va topshiriqlar 1. Buxgaltåriya hisobi hujjatlari dåb nimaga aytiladi? 2. Hujjatlar qanday ahamiyatiga ega? 3. Hujjatlarning qanday turlari mavjud? 4. Buxgaltåriya hisobi hujjatlari qachon kuchga kiradi? 5. Hujjatlardagi råkvizitlar nimalardan iborat? 6. Hujjatlarni rasmiylashtirish qanday amalga oshiriladi? 7. Hujjatlarning aylanishi nima? 8. Qatiy hisobdagi hujjatlar dåb nimaga aytiladi? 9. Invåntarizatsiya va uning ahamiyati nimadan iborat? 10. Invåntarizasiyaning qanday turlari mavjud? 11. Invåntarizatsiya otkazish va natijasini rasmiylashtirish qanday amalga oshiriladi? 12. Råjali invåntarizatsiya qachon amalga oshiriladi? 13. Tosatdan invåntarizatsiya qachon amalga oshiriladi? 14. Hujjatlar invåntarizatsiyasi deganda nimani tushunasiz? 15. Invåntarizatsiya natijalari qanday rasmiylashtiriladi? 94 6- bîb. Buxgalteriya hisobining registrlari va shakllari 1. Buxgaltåriya hisobi rågistrlari haqida tushuncha va ularning ahamiyati Hisob rågistrlari «rågistrasiya» sozidan olingan bolib, buxgaltåriya hisobi yozuvlarini royxatga oluvchi hujjatlar degan manoni anglatadi. Buxgaltåriya hisobi korxonalar faoliyatini yoppasiga, uzluksiz hisobini olib borar ekan, bunda hujjatlashtirish ahamiyati yuqoridir. Kuzatish natijasida olingan malumotlar dastlabki hujjatlarda aks ettirilib boriladi, songra shu dastlabki hujjatlar har tomonlama tåkshirilib, buxgaltåriyaga qabul qilinadi. Tåkshirib qabul qilib olingan dastlabki hujjatlar asosida buxgaltåriya provodkalari amalga oshiriladi. Tabiiyki, bu buxgaltåriya provodkalari ham hujjatlashtirilishi shart. Buning uchun buxgaltåriya hisobi rågistrlarining malumotlaridan foydalaniladi. Dåmak, buxgaltåriya hisobi rågistrlari hisob yozuvlari (buxgaltåriya provodkalari)ni aks ettirishga moljallangan jadvallardir. Buxgaltåriya hisobi rågistrlari jurnallar, vådomostlar, kitoblar va tasdiqlangan blankalardir. Hisob rågistrlarining ahamiyati shundaki, ularga schyotlarda tågishli korsatkichlar aks ettiriladi, umumlashtiriladi, oy oxiriga qoldiqlar aniqlanadi va umuman, xojalik mablaglari hamda ularning tashkil topish manbalari bilan bogliq malumotlar aks ettirib boriladi. Hisob rågistrlari malumotlari oy oxirida umumlashtirilib, korxo- nalarning balans va hisobotlarini tuzishda asos hisoblanadi. Dåmak, hisob rågistrlaridagi malumotlarning nåchoglik oz vaqtida togri va aniq rasmiylashtirilishi nafaqat korxonaning ozi uchun, balki uning balans hamda hisobotlaridan foydalanuvchilar uchun ham ahamiyatli ekan. Korxonalarning buxgaltåriya balansi va hisobotlaridan esa quyidagilar foydalaniladilar: korxonaning ichki boshqaruvi; bank muassasasi; soliq inspåksiyasi; yuqori tashkilot; 95 kråditorlar; aksiyadorlar; tasischilar va boshqalar. Yuqorida sanab otilgan bank muassasasi, soliq inspåksiyasi, yuqori tashkilot, kråditorlar, aksiyadorlar, tasischilar va boshqalar tashqi foyda- lanuvchlar deyiladi. Buxgaltåriya yozuvlarining turliligi, hajmi har xilligidan kålib chiqib, ular aks ettiriladigan hisob rågistrlari ham turlichadir. Hisob rågistrlarining turlari (shakllari) organilayotganda, ularning quyidagi xususiyatlariga etiborni bårish kårak: tashqi korinishi; ularda aks ettiriladigan yozuvlarning turliligi; malumotlarning hajmi. Hisob rågistrlari tashqi korinish xususiyatlariga kora quyidagicha turkumlanadi: daftarlar yoki kitob shaklidagi («kassa daftari», «bosh daftar»); kartochka shaklidagi; varaqlar yoki vådomostlar shaklidagi. Kartochkalar, asosan xojalik mablaglarining analitik hisobi uchun qollaniladi. Kartochkalarning kontokorråkt, kop ustunli va boshqa turlari mavjud. Kontokorråkt kartochka shakli pul olchovi (qiymat)da hisobi yuriti- ladigan xojalik jarayonlarini har bir schyotning dåbåt va krådit tomonlarida aks ettirilishida foydalaniladi va har bir oy oxirida schyotlar boyicha oborotlarni aniqlashda asos boladi. Quyida «Hisobdor shaxslar bilan hisob kitob» va «Asosiy vositalar» analitik hisoblari uchun qollanadigan kartochkalar korib chiqiladi. Ushbu kartochkalar malumoti analitik hisob haqidagi malumotlarda kång yoritilgan. Quyida kartochka hisob rågistrlarining kontokorråkt shakliga misol kåltiriladi. «Hisobdor shaxslar bilan hisoblashish» O.R. Nosirov n o y a r a J n o y a r a J n o y a r a J n o y a r a J n o y a r a J i t a d d u m n o y a r a J n o y a r a J n o y a r a J n o y a r a J n o y a r a J i m a q a r g n i n r a l n o y a r a J g n i n r a l n o y a r a J g n i n r a l n o y a r a J g n i n r a l n o y a r a J g n i n r a l n o y a r a J i n u m z a m t å b å D t å b å D t å b å D t å b å D t å b å D t i d å r K t i d å r K t i d å r K t i d å r K t i d å r K a m m u S a m m u S a m m u S a m m u S a m m u S q i d l o q a g r b a k å d - 1 II X / 8 1 h s il å k b il o r a lr a v o T l u p d q a n n u h c u i d li r å b 0 3 2 4 0 1 0 5 96 Asosiy vositalar hisobi invåntar kartochkasi (¹ AV-6 shakl) ____________________________________________________ (obyåkt toliq nomi va atalishi) _____________________________________________________ (tayyorlovchi zavod nomi) ____________________________________________________ (modål, toifa, rusum) II X / 1 1 2 r a lr a v o t n a g n il å k b il O a g o d v a s a n a k a h c i d n il i q l u b a q 0 1 9 2 0 3 2 4 II X / 3 1 3 l u p n a g l o q y a m li t a l h s I i d li r a t y a q ir a l g a l b a m 0 1 0 5 0 3 2 4 a h c i y o b i y o r b a k å D i m a j 0 0 0 . 0 0 1 0 0 0 . 0 0 1 q i d l o q a g r a v n a y - 1 , t r o p s a P , t r o p s a P , t r o p s a P , t r o p s a P , t r o p s a P a h i y o l , i m a q a r , m u s u r a f i o t d o v a Z d o v a Z d o v a Z d o v a Z d o v a Z , i m a q a r b a l h s i n a g li q i h c li y a g h s i n a l a d y o F a g h s i n a l a d y o F a g h s i n a l a d y o F a g h s i n a l a d y o F a g h s i n a l a d y o F n a g li r å b i g a d t a j a r a x a m o n t a l o l a d a v i m a q a r i t a d d u m r a t n å v n I r a t n å v n I r a t n å v n I r a t n å v n I r a t n å v n I b i t r a t i m a q a r x å S x å S x å S x å S x å S i m il o b k i t å t n i S k i t å t n i S k i t å t n i S k i t å t n i S k i t å t n i S t o y h c s k i t il a n A k i t il a n A k i t il a n A k i t il a n A k i t il a n A b o s i h i r f i h s 1 2 3 4 5 6 7 - n a l h s o B - n a l h s o B - n a l h s o B - n a l h s o B - n a l h s o B h c i g t a m y i q - i s t a z i t r o m A - i s t a z i t r o m A - i s t a z i t r o m A - i s t a z i t r o m A - i s t a z i t r o m A a m t a r j a a y i r o y å m h o z I h o z I h o z I h o z I h o z I a t y a q a g _ _ _ _ a t y a q a g _ _ _ _ a t y a q a g _ _ _ _ a t y a q a g _ _ _ _ a t y a q a g _ _ _ _ i t o m u l a m h s a l o h a b a h c i y o b . i s a m m u s h s i r i k s e b i t o s i k o y li y _ 0 2 i r a l t a jj u h h s il o a h c i y o b i m i r i k t k å y b O i m i r i k t k å y b O i m i r i k t k å y b O i m i r i k t k å y b O i m i r i k t k å y b O i g l å b a d i q a h a y i r å t l a g x u b i v u z o y it a d d u M b it r a T m a q a r 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 Davomi 97 AV-6 shaklning orqa tomoni r a ll a t å m o h a b t a m m i Q r a ll a t å m o h a b t a m m i Q r a ll a t å m o h a b t a m m i Q r a ll a t å m o h a b t a m m i Q r a ll a t å m o h a b t a m m i Q ) i d li r å b ( i h s i q i h C ) i d li r å b ( i h s i q i h C ) i d li r å b ( i h s i q i h C ) i d li r å b ( i h s i q i h C ) i d li r å b ( i h s i q i h C i m o N i m o N i m o N i m o N i m o N i r u T i r u T i r u T i r u T i r u T i s a s s a M i s a s s a M i s a s s a M i s a s s a M i s a s s a M i v u z o y a y i r å t l a g x u B i v u z o y a y i r å t l a g x u B i v u z o y a y i r å t l a g x u B i v u z o y a y i r å t l a g x u B i v u z o y a y i r å t l a g x u B a m o n t a l o l a d ( ) i y o n d a l k a n h s il i r a q i h C h s il i r a q i h C h s il i r a q i h C h s il i r a q i h C h s il i r a q i h C ) h s i r i t h s a l y o j ( i b a b a s t a d d u M t a d d u M t a d d u M t a d d u M t a d d u M b i t r a T b i t r a T b i t r a T b i t r a T b i t r a T i m a q a r 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 1 Obyåktning qisqacha individual tavsifnomasi a g r i x o i n h s i r i t n a ll o r u q , h s Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling