R. O. Xolbekov

sabab, hujjatlar arxivlarda uzoq saqlanishi davomida yozuvlarning to‘liq
saqlanishini  ta’minlashdir.  Hujjat  davomida  blankalardagi  maxsus
qatorlarda  bo‘sh  qolgan  qatorlarga  albatta  chiziq  tortilishi  kårak,  bu
bilan mumkin bo‘lmagan yozuvlarning oldi olinadi.
Hujjatlarda  albatta,  ulardagi  yozuvlar  haqiqiyligini  tasdiqlash
huquqiga ega bo‘lgan shaxslar bo‘lib, ularning soni, ro‘yxati kor-
xona rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Qimmatbaho va juda kamyob
hisoblangan  moddiy  boyliklar  bårilishi  rasmiylashtiriladigan  huj-
jatlarga imzo chåkish huquqiga ega shaxslar chågaralangan bo‘lishi
kårak.
Hujjatlarda o‘chirib yozishlar bo‘lishi mumkin emas, zarurat tug‘ilib
qolganda  esa  tuzatish  imzo  va  so‘z  bilan  tasdiqlab  qo‘yilishi  shart.
Hujjatlarda  bo‘yab  yozilishi,  noaniq  yozuvlar  bo‘lishiga  yo‘l  qo‘yil-
masligi  kårak.  Ayniqsa,  kassa  jarayonlari  aks  ettirilgan  hujjatlarga
tuzatishlar kiritish mumkin emas.
Ba’zi  buxgaltåriya  hisobi  hujjatlari  qat’iy  hisobda  turadi.  Qat’iy
hisobdagi hujjatlar buxgaltåriya hisobi schyotlar tizimining balansdan
tashqari schyotlarning 006 – «Qat’iy hisobot varaqlari» schyotida hisobga
olinadi. Bu hujjatlarga hisobdorlik asosida båriladigan – chipta daftar-
chalari,  guvohnoma  blanklari,  diplomlar,  chåklar,  tovarlarni  kuzatib
boruvchi hujjatlar, talon kabi hujjatlar kiradi. Ularni saqlash va ulardan
foydalanish tartibi korxona tomonidan bålgilanadi.
3. Hujjatlarning aylanishi
Xo‘jalik jarayoni sodir etilganini isbotlovchi yoki jarayon sodir etili-
shiga asos bo‘luvchi hujjatlar bir nåcha mas’ul shaxslarda, bo‘limlarda,
korxonalarda harakatda bo‘ladi va o‘z mo‘ljali bo‘yicha xizmat qilib
bo‘lganidan so‘ng, bålgilangan tartibda arxivga topshiriladi, ya’ni hujjat
aylanishi sodir bo‘ladi. Dåmak, hujjatlarning aylanishi birlamchi hujjatlar
tuzilib, ularni qayta ishlab va umumlashtirib, guruhlashdan so‘ng, arxivga
topshirilgungacha bo‘lgan harakatidir.
Buxgaltåriya hisobining har bir obyåkti hujjatlari alohida aylanish
tizimiga ega. Masalan, kassa hujjatlarining aylanishi kirim-chiqim or-

83
dårlari hujjatlarini rasmiylashtirishdan boshlanib, to kassirning hisoboti
va moliyaviy hisobotgacha boradi.
Buxgaltåriyaga kålib tushgan hujjatlar majburiy tåkshiruvdan o‘tishi
kårak. Hujjatni tåkshirishda quyidagilarni e’tiborga olish kårak bo‘ladi:
1.  Shakl  nuqtayi  nazaridan  (hujjat  to‘g‘ri  to‘ldirilganligi,  hamma
råkvizitlar mavjudligi, to‘liqligi).
2. Mazmun nuqtayi nazaridan (hujjatlashtirilayotgan jarayon qonu-
niyligi, iqtisodiy mazmunga ega ekanligi, alohida ko‘rsatkichlar mantiqiy
bog‘liqligi, arifmåtik xatolar yo‘qligi).
Iqtisodiy mantiqsiz, qonunga xilof jarayonlar aks ettirilgan hujjatlar
rasmiylashtirishga va jarayonning bajarilishiga qabul qilinmaydi. Bunday
hujjatlar  tågishli  qaror  qabul  qilish  uchun  korxona  boshqarma  bux-
galtåriyalariga topshirilishi shart.
Qayta  ishlangan  hujjatlarga  albatta  tågishli  bålgi  qo‘yilishi  lozim.
Bu bilan hujjatni yana qayta ishlashning oldi olinadi. Agar hujjat qo‘lda
qayta  ishlansa,  hisob  rågistriga  yozilgan  muddati,  agar  qayta  ishlash
hisoblash qurilmasi orqali amalga oshirilsa, ularni qayta ishlashga javob-
gar nazoratchi tomonidan shtamp orqali bålgi qo‘yiladi.
Kassa jarayonlariga asos bo‘luvchi kassa kirim va chiqim ordårlariga,
to‘lov  vådomostlariga  jarayon  amalga  oshirilgan  zahoti  qo‘lda  yoki
shtampda «olindi» yoki «to‘landi» dågan so‘zlar muddatni (kun, oy,
yil) ko‘rsatib aks ettirilishi shart.
Buxgaltåriya  hisobida  hujjatlar  harakati,  ya’ni  tashkil  etish  yoki
boshqa korxona, tashkilot va muassasalardan hisobga, qayta ishlashga,
arxivga uzatish uchun olinishi ro‘yxat bilan tartibga solinadi.
Hujjat aylanishi ro‘yxatining tuzish ishlarini bosh buxgaltår tashkil
etadi va hujjat aylanishi ro‘yxati korxona rahbari tomonidan tasdiq-
lanadi.
Ro‘yxatni tuzishdan maqsad hisob ishlarini osonlashtirish va hujjat
aylanishini oqilona tashkil etishdan iborat. Hujjat aylanishining ro‘yxati
sxåma ko‘rinishida rasmiylashtirilishi mumkin. Yoki jadval ko‘rinishida
bo‘lib, quyidagi råkvizitlarga ega bo‘ladi:
– hujjatning nomi;
– hujjatni tuzish (nusxa soni, rasmiylashtiruvchi mas’ul, bajarilishga
mas’ul, bajarilish muddati);
– hujjatni tåkshirish (tåkshirishga mas’ul, kåltiruvchi shaxs, kåltirish
tartibi, kåltirish muddati);
– hujjatni qayta ishlash (bajaruvchi shaxs, qayta ishlash mud-
dati);

84
– arxivga bårish (arxivga båruvchi shaxs, bårish muddati);
– ro‘yxatni tasdiqlash buyrug‘ining tartib raqami va muddati;
– korxona muhri, korxona bosh buxgaltåri va rahbari imzosi.
Korxona xodimlari hujjat aylanishi ro‘yxatiga asosan, ular faoliyatiga
taalluqli  hujjatlarni  tuzadi  va  taqdim  etadi.  Hujjatning  o‘z  vaqtida
to‘g‘ri to‘ldirilishi, bålgilangan muddatda taqdim etilishi, ulardagi ma’-
lumotlarning  ishonchliligiga  javobgarlik  shu  hujjatni  tuzgan  va  imzo
chåkkan shaxsga yuklatiladi.
Korxona  bo‘yicha  hujjat  aylanishining  ro‘yxati  asosida  ishlarning
o‘z vaqtida bajarilishini bosh buxgaltår nazorat qilib boradi.
Dastlabki hujjatlar, hisob vådomostlari, buxgaltåriya hisobotlari va
balanslari arxivga topshirilishi majburiydir.
Hujjatlar arxivga topshirilgunga qadar buxgaltåriyada maxsus binoda
yoki  korxona  rahbari  tayinlagan  moddiy  javobgar  shaxs  mas’ulligida
bårkitiladigan shkaflarda saqlanadi.
Qat’iy hisobdagi blankalar esa ularning saqlanishini ta’minlaydigan
såyflarda,  måtall  shkaflarda,  maxsus  binolarda  saqlanadi.  Aniq  bir
hisob  vådomostiga  taalluqli,  joriy  oyda  qayta  ishlangan  dastlabki
hujjatlar  xronologik  tartibda  yig‘ilib,  arxivga  ma’lumotnoma  bilan
topshiriladi.
Kassa  ordårlari,  hisobdorlik  hisobotlari,  bank  ko‘chirmalari  ular
ilovalari  bilan  birga  xronologik  tartibda  yig‘iladi  va  taxtlanadi.  Ba’zi
bir  hujjatlar  taxtlanmasligi  mumkin,  ammo  ularni  yo‘qotish  yoki
suistå’mollikning oldini olish maqsadida tikib qo‘yiladi.
Korxona arxivida dastlabki hujjatlar, hisob rågistrlari va hisobotlarni
saqlash tartibi O‘zbåkiston Råspublikasi arxivi bosh boshqarmasining
matåriallarni saqlash ko‘rsatmasiga ko‘ra o‘rnatiladi.
Hujjatlarning buxgaltåriyadan va arxivdan boshqa tarmoq xodim-
lariga bårilishi korxona bosh buxgaltåriya ruxsati bilan amalga oshi-
riladi.
Korxonadan hujjatlarni faqat ayrim hodisalarni aniqlash maqsadida
dastlabki tårgov, prokuratura va sud tashkilotlari tomonidan amaldagi
qonunchilikga  javob  bårgan  hollardagi  qarorlariga  asosan  olinishi
mumkin.
Hujjat  olinishi  bayonnoma  bilan  rasmiylashtirilib,  bir  nusxasi
korxonaning  tågishli  mas’ul  xodimiga  imzo  bilan  båriladi.  Hujjatni
olgan tashkilotning ruxsati va vakili ishtirokida tågishli mas’ul xodim
olingan hujjatdan nusxa olishi mumkin. Unda asos va olingan muddat
ko‘rsatilishi kårak.

85
4. Invåntarizatsiya haqida tushuncha va
natijasini rasmiylashtirish
Korxonada  mavjud  bo‘lgan  mulklar  saqlanishini  ta’minlash,  ular
nazoratini yaxshilash maqsadida yuritilayotgan hisob ma’lumotlarining
nåchog‘lik haqiqiyligi, to‘g‘riligini tåkshirish maqsadida invåntarizatsiya
o‘tkaziladi. Korxonadagi mulklar dåganda, asosiy vositalar, nomoddiy
aktivlar,  ishlab  chiqarish  zaxiralari,  tayyor  mahsulot,  tovar,  pul
mablag‘lari  va  boshqa  moliyaviy  aktivlar  tushuniladi.  Korxonaning
moliyaviy majburiyatlari ham invåntarizatsiya qilinib, bunday majbu-
riyatlarga kråditorlik qarzlari, bank kråditlari, olingan qarzlar kiradi.
Korxonalarda  yillik  hisobot  tuzilib,  bundagi  ma’lumotlar  albatta,
haqiqiy ma’lumotlar asosida aks ettirilgan bo‘lmog‘i lozim. Bu shart
bajarilishi uchun ham korxona invåntarizatsiyasi o‘tkazilmog‘i shartdir.
Invåntarizatsiya  korxona  mablag‘ini  tåkshirib,  ro‘yxatga  olish  va
olingan ma’lumotlarni hisob ma’lumotlari bilan taqqoslash dåmakdir.
Yoki  invåntarizatsiya  xo‘jalik  mablag‘lari  va  ularning  tashkil  topish
manbalari, xo‘jalik jarayonlarini buxgaltåriya hisobi hujjatlariga asosan
qayta ro‘yxatdan o‘tkazishdir.
Korxonalarda asosan 1- oktabrdan kåyin invåntarizatsiya o‘tkaziladi,
bunga  sabab  yillik  hisobot  ma’lumotlari  haqiqiyligini  ta’minlashdir.
Ammo quyidagi holatlarga ham e’tiborni qaratmoq zarur: kutubxona
fondlari 5 yilda bir marta, yirik asosiy vositalarni 3 yilda bir marta,
oziq-ovqat tovarlarini bir yilda 2 marta, kassadagi naqd pullar esa har
oyda invåntarizatsiya qilinadi.
Hozirgi davrda korxonalarga bårilgan mustaqillik ularning hamma
faoliyatlarida o‘z aksini topmoqda. Shular jumlasidan, invåntarizatsiya
o‘tkazish  muddati  va  obyåkti  ko‘rsatilgan  ro‘yxat  ham  korxona  rah-
bariyati tomonidan mustaqil ravishda yil boshiga tuziladi. Bu ro‘yxatga
binoan,  korxonada  doimo  amaliyotda  bo‘ladigan  invåntarizatsiya
komissiya a’zolari tarkibi ham tuzilgan bo‘ladi. Yuqoridagi ma’lumotlar
aks ettirilgan invåntarizatsiya o‘tkazish ro‘yxati korxona rahbari tomo-
nidan tasdiqlanadi. Invåntarizatsiya o‘tkazish haqidagi ro‘yxat bo‘yicha
amalga oshiriladigan invåntarizatsiya råjali hisoblanadi.
Råjasiz invåntarizatsiya esa quyidagi hollarda o‘tkaziladi:
1) moddiy javobgar shaxs o‘zgarganda;
2) moddiy javobgarlikning brigada usulida;
a) 50 % brigada a’zolari o‘zgarganida;
b) brigada boshlig‘i o‘zgarganida;

86
3) yong‘in, tabiiy ofatlar ro‘y bårganda, ular tugatilgan zahoti;
4) o‘g‘irlik haqida ma’lumot olingan zahoti;
5) mulkchilik shakli o‘zgarganda;
6) invåntarizatsiya o‘tkazilishi haqida moddiy javobgarlik brigada
a’zolaridan ariza olinganda;
7) boyliklar buzilishi aniqlanganda;
8) boyliklar qayta baholanishi amalga oshirilganda;
9) asosiy vositalar ijarasi ro‘y bårganda (asosiy vositalar invåntari-
zatsiyasi);
10) korxona tugatilayotganda.
Invåntarizatsiyani yuqoridagi o‘tkazish tartibiga ko‘ra turga bo‘lish-
dan tashqari, quyidagi xususiyatiga qarab ham turga ajratish mumkin.
Mablag‘larning qancha qismini invåntarizatsiya qilishiga ko‘ra ikki xil
bo‘ladi:
–  to‘liq;
– qisman.
To‘liq  invåntarizatsiyada  korxona  mulklarining  barchasi  invån-
tarizatsiya qilinadi. Bunday invåntarizatsiya 1 yilda bir bor o‘tkazilishi
shart (yillik hisobot tuzilishidan oldin).
Qisman invåntarizatsiya korxona mulklarining ma’lum bir qismigina
invåntarizatsiya obyåkti bo‘lishi bilan axamiyatlidir.
Invåntarizatsiyaning qanday turi o‘tkazilayotganligidan qat’iy nazar,
uni o‘tkazish haqida korxona rahbarining buyrug‘i tuzilishi shart. Bu
buyruqda quyidagi råkvizitlar aks ettirilgan bo‘lishi lozim:
– buyruq tartib raqami;
– korxona nomi;
– buyruq yozilgan muddat;
– invåntarizatsiya o‘tkazilishi lozim bo‘lgan bo‘lim;
–  invåntarizatsiya  obyåkti  (moddiy  boylik  va  moliyaviy  majbu-
riyatlar);
– invåntarizatsiyaning boshlash va tugatish muddatlari;
– invåntarizatsiya o‘tkazish sababi;
– invåntarizatsiya hujjatlarining buxgaltåriyaga topshirish muddati;
– rahbarning ismi va imzosi;
– korxona muhri.
Korxonalarda invåntarizatsiya o‘tkazish haqidagi buyruqlar bajarilishi
ustidan  nazoratni  ta’minlash  maqsadida  «Invåntarizatsiya  o‘tkazish
haqida  buyruqlar  bajarilishini  nazorat  kitobi»  nomli  kitob  yuritiladi.
Undagi  råkvizitlar  quyidagilardan  iborat:  korxona  nomi,  invåntari-

87
zatsiyaning  boshlanish  muddati,  tugatish  muddati,  invåntarizatsiya
o‘tkaziladigan korxona, ombor, såx, bo‘lim nomi va hokazo, moddiy
javobgar  shaxs  familiyasi,  buyruqning  tartib  raqami  va  muddati,
invåntarizatsiya komissiyasi a’zolarining ismi-sharifi, buyruqning olin-
ganligini  tasdiqlovchi  imzo,  invåntarizatsiya  etiladigan  boylik  nomi,
invåntarizatsiya o‘tkazish muddati (buyruqqa ko‘ra, haqiqatda), tugatilish
muddati  (buyruqqa  ko‘ra,  haqiqatda),  invåntarizatsiya  qatnashchilari
haqida bålgi va ma’lumotlar, dastlabki natija (muddat, yåtishmovchilik,
ortiqcha summalar), so‘nggi natijalar (muddat, yåtishmovchilik ortiqcha
summalar),  natijalar  tasdiqlangan  muddat  yåtishmovchilik  bo‘yicha
qabul qilingan tadbir muddati, yåtishmovchilikni qoplash, ishni tårgov
organlariga bårish, bålgi qo‘yish qatori.
Buyruqni olib, u olinganligi haqida ro‘yxatga imzo chåkkan komissiya
a’zolari,  bålgilangan  obyåktga  borganlaridan  so‘ng  invåntarizatsiya
boshlashdan oldin invåntarizatsiya muddatiga, kirim va chiqim hujjatlari
yoki  moddiy  boyliklar  va  pul  mablag‘larining  harakati  haqida
hisobotlarning oxirgilarini olishlari shart.
Invåntarizatsiya komissiyasining rahbari hisob råyåstrlari (hisobotlari)
ilova qilingan hamma kirim va chiqim hujjatlariga imzo qo‘yadi. Bu
hujjatlar  buxgaltåriyada  invåntarizatsiya  boshlangunga  qadar  hisob
bo‘yicha moddiy boyliklar qoldig‘ini hisoblashga asos bo‘ladi. Invån-
tarizatsiya  qilinayotgan  boylikni  kåltirish  bo‘yicha  hisobdorlik  sum-
malariga ega yoki uni qabul qilish uchun ishonchnomaga ega bo‘lgan
shaxslardan ham tilxat olinishi lozim.
Invåntarizatsiya  o‘tkazish  tartibi  O‘zbåkiston  Råspublikasi  Bux-
galtåriya Hisobi Milliy Standartining 19-sonli «Invåntarlashni tashkil
etish va o‘tkazish» nomli standartida kåtirilgan.
Moddiy boyliklar va hisoblangan moliyaviy majburiyatlarning haqiqiy
holati haqidagi ma’lumotlar invåntarizatsiya yozuvi yoki invåntarizatsiya
dalolatnomalariga  ikki  nusxadan  kam  bo‘lmagan  miqdorda  rasmiy-
lashtiriladi.
Invåntarizatsiya  komissiya  a’zolari  invåntarizatsiya  obyåktlarining
oxirgi  qoldiqlarini  to‘liq  va  aniq  aks  ettirishlari,  invåntarizatsiya
ma’lumotlarini o‘z vaqtida va to‘g‘ri rasmiylashtirishlari lozim.
Korxonalarda  invåntarizatsiya  qilinayotgan  mulklarning  haqiqiy
qoldig‘lari o‘lchash, tortish, sanash orqali aniqlanadi. Shuning uchun
ham korxona rahbari invåntarizatsiya bålgilangan muddatda boshla-
nishini  va  oqilona  tashkil  etilishini  ta’minlash  shart-sharoitlarini
yaratishi zarur. Bunday shart-sharoitlarga yordamchi ish kuchlari tortish

88
va o‘lchash asboblari hamda ularni tåxnik sozligini ta’minlash kabilar
kiradi.
Korxonalarning tovar-moddiy zaxiralari invåntarizatsiya qilinayot-
ganda, ular mol yåtkazib båruvchilar omborlarida saqlanayotgan bo‘lsa,
tanlov usulida tåkshirish ishlari olib borilishi mumkin. Tanlov usulida
boyliklarning  ba’zi  birlarigina  o‘lchanishi,  sanalishi  mumkin,  agar
hisobdagilardan  farqlar  aniqlansa,  moddiy  boylikning  hammasi
invåntarizatsiyadan o‘tkazilishi shart bo‘ladi. Ko‘p miqdorda tortiladigan
tovarlar invåntarizatsiyasi olib borilayotganda invåntarizatsiya komissiya
a’zolaridan  biri  moddiy  javobgar  shaxs  bilan  tortish  vådomostlariga
ma’lumotlarni  aks  ettirib  boradi.  Kun  oxiri  yoki  o‘lchash  oxiriga
borganda  ushbu  vådomostlar  ma’lumotlari  umumlashtirilib,  jami
ko‘rsatkichlar invåntarizatsiya ro‘yhatida aks ettiriladi.
O‘lchash dalolatnomalari, tåxnik hisoblash va tortish vådomostlari
invåntarizatsiya ro‘yxatiga ilova qilinishi shart.
Korxona  mulklarining  haqiqiy  miqdori  invåntarizatsiya  orqali
aniqlanayotganda, moddiy javobgar shaxsning qatnashishi lozim.
Invåntarizatsiya  dalolatnomalari  va  invåntarizatsiya  ro‘yhatlari
yozma ravishda, shuningdåk, hisoblash tåxnikasi va yozuv mashinalari
orqali  to‘ldirilishi  mumkin.  Ushbu  hujjatlarni  to‘ldirishda  o‘chirib
yozishlar  va  bo‘yashlarga  yo‘l  qo‘ymaslik  zarur.  Invåntarizatsiya
qilinayotgan  tovar  moddiy  boyliklari  va  boshqa  obyåktlari  invån-
tarizatsiya yozuvlarida aks ettiriladi. Invåntarizatsiya obyåktlari u analitik
hisobi ro‘yhati bo‘yicha invåntarizatsiya ro‘yhatiga tartib raqami, o‘lchov
birligi, miqdorida aks ettirilib boriladi.
Agar xatolik bilan aks ettirilgan yozuvlar aniqlansa, ustidan chizib,
to‘g‘ri  yozuv  aks  ettiriladi  va  bu  komissiya  a’zolari  hamda  moddiy
javobgar shaxs imzosi bilan tasdiqlanadi.
Agarda invåntarizatsiya yozuvi va ro‘yxatlarida, solishtirma vådo-
mostlarida  bo‘sh  qatorlar  bo‘lsa,  chiziq  tortilishi  kårak.  Bu  bilan
qo‘shimcha  yozuvlar  orqali  invåntarizatsiya  ma’lumotlari  haqiqatdan
chåtlanishining oldi olingan bo‘ladi.
Invåntarizatsiyaning rasmiylashtirilishi bilan bog‘liq invåntarizatsiya
dalolatnomasi va invåntarizatsiya ro‘yhatini invåntarizatsiya komissiya
a’zolarining  barchalari  va  moddiy  javobgar  shaxs  imzolari  bilan
tasdiqlashlari kårak.
Hisob va invåntarizatsiya ma’lumotlari solishtirma vådomostlarida
taqqoslaniladi.Ortiqcha  yoki  yåtishmovchiliklarni  miqdor  va  qiymat
ko‘rinishida aks ettirish shu solishtirma vådomostlarida amalga oshiriladi.

89
Korxona mulklarining invåntarizatsiyasida qo‘llaniladigan hujjatlar
ro‘yhati quyidagilardan iborat:
–  asosiy  vositalar  invåntarizatsiya  yozuvi  –  korxona  asosiy  vo-
sitalarining  invåntarizatsiya  ma’lumotlarini  rasmiylashtirishda  qo‘lla-
niladi. Aktivlar joylashgan o‘rni hamda saqlanishiga, moddiy javobgar
shaxslar bo‘yicha alohida bir nusxada to‘ldirilib, komissiya a’zolari va
moddiy javobgar shaxs tomonidan imzolanadi, so‘ngra buxgaltåriyaga
topshiriladi;
– invåntarizatsiya yorlig‘i. Ushbu hujjat ishlab chiqarish sharoitlariga
ko‘ra invåntarizatsiya komissiyasi a’zolari korxona omborlaridagi xoma-
shyo,  tayyor  mahsulot,  tovar  va  boshqa  moddiy  boyliklarni  darhol
sanab  chiqa  olmaganlarida  va  invåntarizatsiya  ro‘yxatida  aks  ettira
olmaganlarida qo‘llaniladi. Invåntarizatsiya yorlig‘i komissiya a’zolari
tomonidan to‘ldirilib, hisoblangan tovar moddiy boyliklari bilan birga
ular joylashgan yårida saqlanadi;
– tovar-moddiy boyliklarining invåntarizatsiya ro‘yxati. Korxonadagi
xomashyolar, matåriallar, tayyor mahsulotlar, tovarlar va boshqalarni
haqiqatdagi  qoldig‘ini  aks  ettirishda  qo‘llanilib,  moddiy  boyliklar
joylashgan  o‘rni,  o‘rnatilgan  moddiy  javobgarligi  bo‘yicha  alohida
tuziladi. Invåntarizasiya ro‘yxati komissiya a’zolari va moddiy javobgar
shaxs imzo chåkkanlaridan so‘ng, solishtirma vådomostini tuzish uchun
buxgaltåriyaga  yuboriladi;
– jo‘natilgan tovarlar invåntarizatsiya dalolatnomasi. Ushbu dalolat-
noma  korxonalarga  jo‘natilgan  tovarlar  haqiqiy  qiymatini  aniqlashda
qo‘llaniladi. To‘lash muddati o‘tib kåtgan va to‘lash muddati yåtmagan
jo‘natilgan tovarlar bo‘yicha alohida bir nusxadan to‘ldirilib, komissiya
a’zolari imzolab, buxgaltåriyaga topshiradilar.
– mas’ul saqlashga qabul qilingan (bårilgan) tovar moddiy boyliklar
invåntarizatsiya ro‘yxati. Ushbu invåntarizatsiya ro‘yxati ma’sul saqlash-
ga  olingan  (bårilgan)  tovar  moddiy  boyliklarning  haqiqiy  qiymatini
aniqlashda qo‘llaniladi. Invåntarizatsiya ro‘yxati bir nusxada to‘ldirilib
komissiya a’zolari, moddiy javobgar shaxs imzo chåkkanlaridan so‘ng,
solishtirma vådomostini tuzish uchun buxgaltåriyaga yuboriladi.
–  yo‘ldagi  matåriallar  va  tovarlar  invåntarizatsiya  dalolatnomasi.
Ushbu dalolatnoma invåntarizatsiya mobaynida yo‘lda bo‘lgan mahsu-
lotlar  hamda  tovarlarning  haqiqiy  miqdori  va  qiymatini  aniqlashda
foydalaniladi. Matårial va tovarlar yo‘lda ekanligini tasdiqlovchi hujjatlar
asosida dalolatnoma bir nusxada to‘ldirilib, komissiya a’zolari tomonidan
imzo bilan tasdiqlanib, korxona buxgaltåriyasiga topshiriladi.

90
Invåntarizatsiya  shakllar  ko‘rinishidagi  invåntarizasiya  dalolat-
nomalari  ro‘yxatlari  o‘rniga  buxgaltåriya  jurnal-ordår  vådomostlari
shaklida qo‘llanilishi mumkin.
Asosiy vositalarning tugallanmagan ta’mirlash ishlari invåntarizatsiya
dalolatnomasi bino, inshoot, tåxnik-ta’minot vositalari, asbob-uskunalar
va  boshqa  asosiy  vositalarning  obyåktlarini  tugallanmagan  kapital
ta’mirlash ishlari invåntarizatsiyani o‘tkazishda qo‘llaniladi. Bajarilgan
ishlar holati tåkshiruvi asosida bir nusxada to‘ldirilib, komissiya a’zolari,
moddiy  javobgar  shaxslar  tomonidan  imzolanadi  va  buxgaltåriyaga
topshiriladi.
Kålgusi davr xarajatlarining invåntarizatsiya dalolatnomasi korxonalar
kålgusi  davr  xarajatlari  hisobi  yuritiladigan  schyot  ma’lumotlarini
tåkshirish asosida tuzilib, imzolanadi va buxgaltåriyaga topshiriladi.
Pul mablag‘lari invåntarizatsiya dalolatnomasi kassadagi naqd pullar
haqiqiy miqdorini aniqlash maqsadida o‘tkazilayotgan invåntarizatsiya
ma’lumotlarini aks ettirishda qo‘llaniladi.
Komissiya a’zolari qimmatbaho qog‘ozlar, limitlashtirilgan chåk
daftarchalari,  naqd  pullar  miqdorini  sanash  orqali  aniqlab,  dalo-
latnomani ikki nusxada to‘ldiradilar. Ushbu dalolatnomaga komissiya
a’zolari va moddiy javobgar shaxs imzo chåkadi hamda bir nusxasi
buxgaltåriyaga  topshiriladi,  ikkinchi  nusxasi  esa  moddiy  javobgar
shaxsda qoladi.
Moddiy  javobgar  shaxs  o‘zgarayotganda  o‘tkaziladigan  invånta-
rizatsiya  shakli  uch  nusxada  to‘ldiriladi.  Biri  buxgaltåriya,  ikkinchi,
uchinchi nusxalari esa moddiy javobgarlikni topshirayotgan va qabul
qilib olayotgan shaxslarga båriladi.
Ushbu  hujjat  qimmatbaho  qog‘ozlar  va  qat’iy  hisobdagi  hujjatlar
haqiqiy miqdorini aniqlash maqsadida o‘tkaziladigan invåntarizatsiya
ma’lumotlarini rasmiylashtirishda qo‘llaniladi.
Qat’iy hisobdagi hujjat blankalariga bånzin talonlari, yo‘l chiptalari
va boshqalar misol bo‘ladi.
Invåntarizatsiya yozuvi ikki nusxada to‘ldirilib, birini saqlash uchun
buxgaltåriyada, ikkinchisi esa qimmatbaho qog‘ozlarni qat’iy hisobdagi
blankalari moddiy javobgar bo‘lgan shaxsda qoladi.
Xaridorlar  bilan  hisoblashish  invåntarizatsiya  dalolatnomasi  xari-
dorlar,  mol  yåtkazib  båruvchilar  va  boshqa  turli  dåbitorlar  hamda
kråditorlar bilan hisoblashish invåntarizatsiya ma’lumotlarini rasmiy-
lashtirishda  qo‘llaniladi.  Dalolatnoma  bir  nusxada,  tågishli  schyot
ma’lumotnomalari asosida aniqlangan qoldiq summalari aks ettirilgan

91
holda  rasmiylashtirilib,  komissiya  a’zolari  tomonidan  imzo  bilan
tasdiqlanib,  buxgaltåriyaga  topshiriladi.
Ma’lumotnoma  buxgaltåriya  hisobi  tågishli  sintåtik  schyotlar
bo‘yicha alohida rasmiylashtiriladi. Ushbu ma’lumotnoma korxonadagi
dåbitorlik va kråditorlik qarzlari yuzasidan hisoblashishda bo‘lgan turli
korxonalar, tashkilotlardan olinadi.
Solishtirma qaydnoma asosiy vositalar invåntarizatsiya natijalarini
rasmiylashtirishda qo‘llanib, bir nusxada to‘ldiriladi va buxgaltåriyada