R. O. Xolbekov
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
buxgalteriya hisobi nazariyasi
|
kopayishini bildiradi.
Buxgaltåriya hisobi schyotlari doimo bosh qoldiq bilan boshlanib, oxirgi qoldiq bilan yakunlanadi. Bazi bir yigib taqsimlovchi yoki tranzit schyotlarda bosh qoldiq ham, oxirgi qoldiq ham bolmaydi. Chunki ular oy boshiga ochilib, oy oxirida yopiladi. Aktiv schyotlardagi oy oxiriga qoldiqni aniqlash uchun, oy boshiga qoldiq summaga dåbåt oborot summasini qoshib, krådit oborot summasini ayirish orqali topiladi: D Ò oq. = D Ò bq. + DÒ ob. − K Ò ob 53 bunda, D Ò oq. dåbåt oxirgi qoldiq; D Ò bq. dåbåt boshlangich qoldiq; D Ò ob. dåbåt oborot; K Ò ob. krådit oborot. Buni chizma korinishida quyidagicha aks ettirish mumkin: D ò + 5010 K ò - Bq. 400 42.000 40000 454.000 454000 4000 6.200 D Ò ob. 500000 K Ò ob. 500200 D Ò oq. 200 200 = 400+500000-500200 Korxona kassasidagi naqd pul oy boshida 400 som bolgan, oy davomida esa 500.000 kirim boldi, oy davomida sarflangan naqd pullar 500200 sumni tashkil etdi. Dåmak, oy oxiriga 200 som naqd pul kassada qoldi. Xuddi shunday tuzilish passiv schyotlarda ham kozga tashlanadi. D T - 6710 K T + bq. 40000 140000 600000 60000 20000 420000 D Ò ob. 640000 K Ò ob. 600000 K Ò oq. - Korxonaning xodimlar oldida måhnat haqi yuzasidan 40.000 som qarzi mavjud edi, oy davomida esa 600.000 somlik måhnat haqi yuzasidan majburiyat kopaydi. Xodimlar oyligidan ushlangan summalar va tolangan summalar oy davomida 640.000 somni tashkil etdi. 54 Dåmak, oy oxiriga korxonaning xodimlar oldida qarzi qolmadi, yani K Ò oq. = K Ò bq. + K Ò ob. - D Ò ob. 0 = 40000+600000−640000 2. Schyotlarning turkumlanishi Buxgaltåriya hisobi schyotlari haqida yaxshi tushunchaga ega bolish uchun ularning xususiyatlarini organish zarur. Buxgaltåriya hisobi schyotlari ozining vazifasi, mazmuni, joylashgan joyiga qarab bir nåcha guruhlarga bolinadi. Buxgaltåriya hisobi schyotlari quyidagi xususiyatiga kora turkum- lanadi: schyotlarning tuzilishiga kora; korsatkichlarning aks ettirilishiga kora; balansda aks ettirilishiga kora; moljaliga, tayinlanishiga kora. Schyot tuzilishiga kora ikki turga bolinadi: aktiv schyot; passiv schyot. Aktiv schyotlar xojalik mablaglarini aks ettirishga, passiv schyotlar esa ular manbalarini aks ettirishga moljallangandir. Korsatkichlar aks ettirilishiga kora, schyotlar ikki xil boladi: sintåtik schyotlar; analitik schyotlar. Sintåtik schyotlar xojalik mablaglari va ular manbalari haqida umumiy hamda qiymat korinishida malumotlarni olish maqsadida hisob yuritishga moljallangan. Analitik schyotlar malumotlari xojalik mablaglari va ularning manbalarini nafaqat qiymat, balki natura hamda måhnat olchov birliklarida ham hisob yuritishga moljallangandir. Analitik schyotlar boyicha buxgaltåriya provodkalari amalga oshiril- maydi. Balansda qatnashishiga kora schyotlar ikki xil boladi: balansdagi schyotlar; balansdan tashqari schyotlar. Balansdagi schyotlar dåb, balansda qatnashadigan schyotlarga aytilib, ular boyicha ikki yoqlama yozuv amalga oshiriladi. 55 Balansdan tashqari schyotlar esa 10 ta bolib, ularda hisob yozuvlari faqat bir yoqlama olib boriladi. Tayinlanishi moljaliga kora schyotlar 5 xil boladi: 1. Asosiy schyotlar. 2. Tartibga soluvchi schyotlar. 3. Taqsimlovchi schyotlar. 4. Kalkulatsiya schyotlari. 5. Taqqoslovchi schyotlar. 1. Asosiy schyotlar. Asosiy schyotlarning 2 turi mavjud: Aktiv va Passiv. Aktiv schyotlar oz navbatida quyidagilarga bolinadi: måhnat vositalari va uzoq muddatli aktivlarni; aylanma mablaglarni; xojalik munosabatlarini aks ettiruvchi aktiv schyotlar. Måhnat vositalarini va uzoq muddatli aktivlarni aks ettirish uchun quyidagi schyotlar moljallangan: 0100 «Asosiy vositalar»; 0300 «Lizing shartnomasi boyicha olingan asosiy vositalar»; 0400 «Nomoddiy aktivlar»; 0600 «Uzoq muddatli moliyaviy qoyilmalar»; 0700 «Ornatiladigan asbob-uskunalar»; 0800 «Kapital qoyilmalar va hokazo schyotlari». Aylanma mablaglarning hisobi quyidagi schyotlarda olib boriladi: 1000 «Matåriallar»; 5000 «Kassadagi naqd pullar»; 5100 «Hisob-kitob schyoti»; 5200 «Valuta schyoti»; 5500 «Banklardagi maxsus schyotlar»; 5600 «Pul hujjatlari»; 5700 «Yoldagi jonatmalar»; 5800 «Qisqa muddatli moliyaviy qoyilma»; 2800 «Tayyor mahsulot»; 2900 «Tovarlar va hokazo schyotlari». Xojalik munosabatlarini aks ettiruvchi aktiv schyotlarga quyidagilar misol boladi: 0900 «Uzoq muddatli dåbitorlik qarzlar va hokazo schyotlar»; 4000 «Olinadigan schyotlar»; 4200 «Xodimlarga bårilgan bonaklar yuzasidan hisobla- shishlar»; 56 4700 «Xodimlar bilan boshqa opåratsiyalar boyicha hisob- lashish»; 4800 «Turli dåbitorlar va kråditorlar bilan hisob-kitob». Asosiy schyotlardan yana biri passiv schyotlar, oz navbatida korxona oz mablaglari manbalarini va schyotdan jalb qilingan mablaglar manbalarini, yani majburiyatlarini aks ettiruvchi passiv schyotlarga bolinadi. Korxona oz mablaglari manbalarini aks ettiruvchi passiv schyotlarga quyidagilar misol boladi: 0200 «Asosiy vositalar eskirishi»; 0500 «Nomoddiy aktivlarning eskirishi»; 8700 «Taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)»; 8300 «Ustav kapitali»; 8900 «Kålgusidagi xarajatlar va tolovlar yuzasidan zaxiralar»; 9600 «Maqsadli moliyalash, tushumlar va hokazo schyotlar». Chåtdan jalb etilgan mablaglar manbasi, yani majburiyatlarni aks ettiruvchi schyotlarga misol: 6810 «Banklarning qisqa muddatli kråditlari yuzasidan hisob- lashish»; 7810 «Banklarning uzoq muddatli kråditlari yuzasidan hisob- lashish»; 6820 «Qisqa muddatli qarzlar yuzasidan hisoblashish»; 7820 «Uzoq muddatli qarzlar yuzasidan hisoblashish»; 7210 «Muddati uzaytirilgan uzoq muddatli majburiyatlar va hokazo schyotlar». 3. Tartibga soluvchi schyotlar Korxona bazi xojalik mablaglari hisobini yuritishda bir nåcha bahodan foydalanish zaruriyati tugiladi. Shunday mablaglar va ularning tashkil topish manbalari hisobini yurituvchi schyotlar tartibga soluvchi schyotlar dåb ataladi. Bunday schyotlar quyidagi turkumlarga ajratiladi: kontraktiv; kontrpassiv. toldiruvchi schyotlar. Bunday schyotlarni tartibga soluvchi schyotlar dåb atalishiga sabab, ular buxgaltåriya hisobini boshqa schyotlaridagi korsatkichlarni tartibga solish xususiyatiga egaligidadir. 57 Masalan, kontraktiv schyotlar passiv schyotlar bolib, balans akti- vidagi mablaglarning hisobini yuritish uchun moljallangan bazi schyotlardagi korsatkichlarni tartibga solib turadi. 0200 «Asosiy vositalarning eskirishi» kontraktiv schyot asosiy vosita boshlangich (joriy) qiymatini aks ettiruvchi 0100 «Asosiy vositalar» schyoti malumotlarini tartibga soladi. 0500 «Nomoddiy aktivlarning eskirishi» schyoti esa 0400 «Nomoddiy aktivlar» schyotidagi korsatkichlarni tartibga soladi. Misol uchun korxonadagi nomoddiy aktivlarning boshlangich qiymati 1500000 som, 0400 «Nomoddiy aktivlar» schyotida aks ettirilgan va balans aktivida korsatilgan. Nomoddiy aktivlar qoldiq qiymatini aniqlash uchun 0500 «Nomoddiy aktivlarning eskirishi» kontraktiv schyotidagi malumotdan foydalanish zarur. Unga kora, nomoddiy aktivlarning eskirish summasi 45000 somni tashkil etadi dåb faraz qilsak, nomoddiy aktivning qoldiq qiymati quyidagiga tång boladi: 1500000 som − 45000 som = 1 455000 som. Savdo korxonalarida tovarlar hisobi 2910 «Tovarlar» aktiv schyo- tida yuritiladi. Ushbu schyotda tovarlarning sotish bahosi aks ettiriladi. Ushbu tovarlarning sotib olish bahosini aniqlash uchun tartibga soluvchi kontraktiv schåt 2980 «Savdo ustamasi» dagi malumotlardan foyda- lanish zarur. Masalan, korxonadagi tovarlar qoldigi 2910 «Tovarlar» schyoti dåbåtida 4500000 som dåb aks ettirilgan, 2980 «Savdo ustamasi» schyoti kråditidagi qoldiq esa shu tovarlarga bålgilangan savdo ustamasi miqdorini bildiradi, bu summa 675000 ni tashkil etadi dåb faraz qilaylik: 4 500 000 − 675 000 = 3 825 000 som. 3 825 00 som korxonadagi tovarlarning sotib olish bahosini bildiradi. Kontrpassiv schyotlar aktiv schyotlar bolib, ular bazi xojalik mablaglari tashkil topish manbalari malumotlarini tartibga solish uchun moljallangan. Masalan, 8600 «Sotib olingan oz aksiyalarini hisobga oluvchi schyotlar» Toldiruvchi schyotlar tågishli mablag va ularning tashkil topish manbalari hisobini yuritishga moljallangan schyot malumotlarini toldirish uchun moljallangan. Masalan, 1510 «Matåriallarni tayyorlash va sotib olish», 1610 «Matåriallarning qiymatidagi farq» schyotlari toldiruvchi schyotlar hisoblanadi. 58 4. Taqsimlovchi schyotlar Ushbu schyotlar mablaglar va ular tashkil topish manbalarining bazilarini kalkulatsiya obyåktlariga yoki davrlar boyicha togri taqsim- lanishini taminlaydi. Taqsimlovchi schyotlar ikkiga bolinadi: yigib taqsimlovchi; hisobot davrlari boyicha taqsimlovchi. Yigib taqsimlovchi schyotlariga 2310 «Yordamchi ishlab chiqa- rish», 2510 «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schyotlarni misol tariqasida kåltirish mumkin. Masalan, asosiy ishlab chiqarishdagi asosiy vositalar yordamchi ishlab chiqarish yordamida tamirlanadi. Yordamchi ishlab chiqarish tomonidan bajarilgan tamirlash xarajatlari 2310 «Yordamchi ishlab chiqarishlar» schyot dåbåtida yigiladi va tamirlash ishlari tugatilgach, asosiy ishlab chiqarish xarajatlariga qoshiladi. Agarda ishlab chiqarishda bir nåcha mahsulot tayyorlanayotgan bolsa, shu mahsulot tannarxiga mahsulot turini ishlab chiqarishda band bolgan asosiy vositalar qiymatiga kora mos ravishda taqsimlanadi. Yigib taqsimlaydigan schyotlardan yana biri 2510 «Umum ishlab chiqarish xarajatlari» schyot bolib, uning dåbåtida umumishlab chiqa- rish bilan bogliq xarajatlar jamlanadi va ushbu xarajatlarni alohida hisobga olish obyåktlari ortasida (A mahsulot, B mahsulot yoki yordamchi ishlab chiqarish) taqsimlash tartibi tågishli normativ hujjatlar bilan tartibga solinadi. Hisobot davrlari boyicha taqsimlanadigan schyotlarga 3100 «Kålgusi davrlar xarajatlari», 4910 «Shubhali qarzlar boyicha zaxira- lar», 8910 «Kålajakdagi xarajatlar va tolovlarning zaxirasi» larni misol qilib kåltirish mumkin. Kålgusi davr xarajatlari 3100 «Kålgusi davrlar xarajatlari» schyotida yuritilib, aktiv schyot hisoblanadi. Kålgusi davr bilan bogliq xarajatlar sarflanganida ushbu schyotlarning dåbåtida aks ettiriladi. Xarajat qoshilishi zarur bolgan hisobot davrlari kålganda esa 3100 «Kålgusi davrlar xarajatlari» schyotida yigilgan xarajatlar summasi shu schyot kråditida va tågishli ishlab chiqarish xarajatlari schyotlari yoki davr xarajatlari schyoti dåbåtida aks ettirib borish yoli bilan taqsimlanadi. Masalan, korxonada 2009- yilning noyabr oyida kålgusi 2010- yil uchun 60000 somlik obuna tolovi hisoblandi va hisoblashish schyotidan tolandi. 59 Obuna tolovi hisoblanganda: D T 3190 − 60000 som K T 6990 − 60000 som. Obuna tolovi nashriyotlarga otkazilganda: D T 6990 − 60000 som K T 5110 − 60000 som. 2010- yilning yanvar oyida esa obuna shu oy uchun ham amalga oshirilganligi etiborga olinib, kålgusi davr xarajati emas, balki joriy davr xarajati sifatida aks ettiriladi. 60000 som : 12 oy q 5000 som D T 9430 − 5000 som K T 3190 − 5000 som. Xuddi shu buxgaltåriya provodkasi 2009- yilning barcha oylarida aks ettirilib boriladi va 2010- yil boshiga 2009- yil uchun sarflangan obuna xarajatlari qoldigi qolmaydi. 8910 «Kålgusi davr xarajatlari va tolovlari yuzasidan zaxira» schyoti xususiyati ham xuddi shunday xarajatlarni hisobot davralari boyicha togri taqsimlashga moljallanganligidadir. 5. Kalkulatsiya schyotlari Ushbu schyotlar korxona faoliyatida ishlab chiqarilgan mahsulotlar, sotilgan tovarlar, bajarilgan ish va korsatilgan xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xarajatlar hisobini yuritishga moljallangan. Kalkulatsiya schyotlari dåbåtida mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish bilan bogliq xarajatlar aks ettiriladi. Kråditida esa ishlab chiqarishdan tayyor mahsulot (yarim tayyor mahsulot, ish, xizmat)larning haqiqiy tannarxi aks ettiri- ladi. Kalkulatsiya schyotlari boyicha qoldiqlar dåbåt tomonda bolib, tugallanmagan ishlab chiqarish miqdori hisoblanadi. Kalkulatsiya schyotlariga 2010, 2310, 1510 schyotlar misol boladi. 6. Taqqoslovchi schyotlar Bunday schyotlarga quyidagi schyotlar misol boladi: 9210 «Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib kåtishi»; 9220 «Boshqa aktivlarning sotilishi»; 9910 «Yakuniy moliyaviy natija»; 2610 «Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulot» va boshqalardir. Ushbu schyotlar orqali malum bir jarayon natijasi taqqoslanadi. 60 9210 «Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib kåtishi» schyoti misolida taqqoslovchi schyotlar xususiyati korib chiqiladi. Sotilayotgan asosiy vositalar bilan bogliq xarajatlar va daromadlar quyidagilardir: a) boshlangich qiymat 2000000; b) eskirish summasi 250000; d) shartnomada kålishilgan baho 2 500000; e) asosiy vosita sotishda bålgilangan QQS 25000 (2500000 x 20: 200- 0000); f) sotish natijasida olingan moliyaviy natija 400 (2000000 + 250000) − (15.000 + 2500000) Korib otganimizdåk, buxgaltåriya hisobi schyotlari joylashgan joyiga qarab, balansdagi va balansdan tashqari schyotlarga bolinadi. Korxonaning oz mablaglari uchun moljallangan schyotlar, balansdagi va korxonada vaqtincha ishlatishda yoki saqlanishda bolgan mablaglar uchun moljallangan schyotlar, balansdan tashqari schyotlar dåyiladi 7. Ikki yoqlama yozuv va uning qollanilishi Korib otganimizdåk, jamiyatda ikkiyoqlama yozuvning paydo bolishi buxgaltåriya hisobi rivojlanishiga asos bolgan. XIIIXIV asr- larda ikkiyoqlama yozuv tizimi paydo boldi va Shimoliy Italiyaning bir nåcha savdo markazlarida undan foydalanila boshlandi. Topilgan yagona qolyozmalarga kora ikkiyoqlama yozuv 1340- yili paydo bolgan. Yana boshqa manbalarga kora bundan ham oldinroq Fransiyaning Shampan viloyati savdo firmalarida (12991300) ikkiyoqlama yozuvdan foydalanilgan. Uning asoschisi fransuz monarxi Luko Pacholi hisoblanadi. U ozining ulkan ishi hisoblangan «Schyot va yozuvlar togrisida risola» nomli asarida (1494- yil) hisob yozuvlari boyicha tushunchani ochib bårdi. Hozirda ham bu kitob juda dolzarb hisoblanadi. Korxona qaysi tarmoqqa qarashliligidan va unda qanday xojalik jarayoni roy bårishidan qatiy nazar har doim ikki va undan ortiq xojalik mablagi yoki ularning tashkil topish manbalari ishtirok etadi. Shuning uchun ham xojalik jarayonlarini schyotlarda aks ettirishda ikki yoki undan ortiq schyotlardan foydalaniladi. Korxonada sodir bolayotgan xojalik jarayonlari tufayli mablaglar va ularning tashkil topish manbalari bir-biri bilan boglanadi va natijada ular uchun moljallangan buxgaltåriya hisobi schyotlari ham bir-biri bilan boglanadi 61 (bu boglanish «Schyotlar korråspondånsiyasi» dåyiladi). Schyotlar boglanishining Buxgaltåriya hisobi yozuvlarida aks ettirilishiga «Ikkiyoq- lama yozuv» ( buxgaltåriya provodkasi) dåb aytiladi. Korxonada sodir bolayotgan jarayonlarga tågishli summalar buxgaltåriya hisobi yozuv- larida eng kamida ikkita schyotga yoziladi, albatta bir schyotning dåbåtiga, ikkinchi schyotning kråditiga. Quyidagi misollar yordamida ikki yoqlama yozuv va uning amaliyot- da qollanilishini tushuntirib båramiz: Misol. Måhnat haqi bårish uchun hisoblashish schyotidan kassaga 7000000 som pul olindi. Ushbu xojalik jarayon tufayli korxonaning bankdagi hisob-kitob schyotidagi mablagi kamayib, korxonaning kassasida esa naqd pul kopaydi. Jarayonni chizma korinishida schyotlarda aks ettirish quyidagi korinishda boladi: D+ Kassa K T − D T + Hisob-kitob schyoti K T − 700000 700000 Yuqorida kåltirilgan misoldagi xojalik jarayoni tufayli «Kassa» va «Hisob-kitob schyoti» schyotlari bir-biri bilan boglanadi. Xulosa qilib aytish mumkinki, ikki yoqlama yozuv bu xojalik jarayonida vujudga kåladigan ozgarishlarning schyotlar tizimi orqali ifodalanishidir. Ikki yoqlama yozuv usulining ahamiyati shundaki, uning yordamida, hisob ishlari togri yuritilayotganligini nazorat qilib borish imkoniyati yaratiladi. Xojalik jarayonini bir schyoti dåbåti va ikkinchi schyotning kråditida aks ettirilishi buxgaltåriya provodkasi dåyiladi. Buxgaltåriya provodkasining ikki turi mavjud: oddiy buxgaltåriya provodkasi; murakkab buxgaltåriya provodkasi. Oddiy buxgaltåriya provodkasida faqat ikki schyot qatnashib, biri dåbåtlanadi, ikkinchisi kråditlanadi. Misol. Bankdan qisqa muddatga 1000 000 som krådit olindi va hisoblashish schyotiga otkazildi. Bank oldidagi qarz, shu bilan birga hisoblashish schyotidagi pul mablagi ham kopaydi. Bank bilan qisqa muddatli kråditlar yuzasidan hisoblashish schyoti passivligini va hisoblashish schyoti aktivligini inobatga olsak, bu jarayon quyidagicha aks ettiriladi: D T 5110 - «Hisob-kitob schyoti» - 1000000 som 62 K T 6810 «Bankning qisqa muddatli kråditlari» - 1.000.000 som. Murakkab buxgaltåriya provodkasida esa uch yoki undan ortiq schyotlar qatnashib, bir schyot dåbåtlanishi va ikki yoki undan ortiq schyot kråditlanishi va aksincha, bir schåt kråditlanib, ikki yoki undan ortiq schyot dåbåtlanishi mumkin. Misol. Korxonadagi asosiy vositalarga eskirish summasi hisoblandi: a) asosiy ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarga 220000; b) yordamchi ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarga 30000; d) mamuriy boshqaruvdagi asosiy vositalarga 29500. D Ò 2010 − 220000 som, D Ò 2310 − 30000 som, D Ò 9420 − 29500 som, K Ò 0250 − 279500 som. Shuningdåk, bazi hollarda xojalik jarayonlari bir tomonlama yozuv orqali ham aks ettiriladi. Masalan, korib otganimizdåk, balansdan tashqari schyotlar faqat bir tomonlama yozuv orqali korsatiladi. Misol. Korxona qisqa muddatli ijaraga asosiy vosita oldi. Uning balans qiymati 6 500900 som. Ushbu xojalik jarayoni buxgaltåriya hisobi yozuvlarida quyidagicha aks ettiriladi: a) olinganda: D Ò 001 «Opårativ ijaraga olingan asosiy vositalar»; b) egasiga qaytarilganda: Ê ò 001 «Opårativ ijaraga olingan asosiy vositalar». 8. Sintåtik va analitik hisob Xojalik jarayonlari roy bårishi natijasida xojalik mablaglari va ularning tashkil topish manbalarini doimo miqdoriy, tarkibiy hamda joylashishi jihatidan ozgarib borishini hujjatlashtirish, buxgaltåriya provodkalari yordamida schyotlarda aks ettirib borish buxgaltåriya hisobining asosi hisoblanadi. Schyotlarni ular malumotlarni qay darajada aks ettirishiga qarab sintåtik va analitik yozuvga ajaratish mumkin. Sintåtik yozuvda xojalik mablaglari va ular tashkil topish manbalari haqidagi malumotlar umumlashtirib, pul olchov birligida aks ettiriladi. Sintåtik schyotlar orqali yuritiladigan hisob esa sintåtik hisob dåb ataladi. Ozbåkiston Råspublikasi Buxgaltåriya Hisobi Milliy Standartlarining 21-son «Xojalik yurituvchi subyåktlarning moliyaviy-xojalik faoliyati buxgaltåriya hisobi schyotlar råjasi va uni qollash boyicha yoriqnoma» 63 nomli standartda keltirilgan schyotlar sintåtik schyotlardir. Chunki bu schyotlar bitta mablag yoki manba togrisida umumiy malumot båradi. Bazi hollarda mablag yoki manba togrisida aniqlashtirilgan, dåtallash- tirilgan, alohidalashtirilgan malumotlar zarur bolib qoladi. Bunday malumotlarni olish uchun analitik hisobdan foydalaniladi. Analitik hisob xojalik mablaglari va ular tashkil topish manbalari haqidagi malumotlarni ularning alohida turlari boyicha, aniq korsatkichlar orqali olishda foydalaniladi. Analitik schyotlar miqdori u qollanilayotgan korxona, tashkilot va xojalikning qaysi sohasida ekanligiga, ularning faoliyat doirasi katta yoki kichikligiga bogliq boladi. Analitik schyotlar boyicha yuritiladigan hisob analitik hisob dåyiladi. Quyidagi misollar orqali sintåtik va analitik schyotlarning bir-biridan farqi va shu bilan birga ularning ozaro bogliqligi korib otiladi. «Tovarlar» schyoti 2900 raqami bilan bålgilanib, sintåtik schyot hisoblanadi. Tovarlar xojalik mablaglarining aylanma aktivlar qismiga kirib, muomala sohasida boladi. Shuning uchun ham bu schyot aktivdir. «Tovarlar» schyoti dåbåti qoldigidagi summa savdo korxo- nasidagi mavjud bolgan tovarlar qiymatini bildiradi, ammo tovarlarning qaysi turidan qancha qolganligi haqidagi malumotni ham pul olchov birligida, ham natura olchov birligida analitik schyotlar orqali olish mumkin. Sintåtik va analitik schyotlarning bir- biridan farqi shundaki, sintåtik schyotlarda xojalik mablaglari va Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|