R valijonov, O. Qobulov, A. Ergashev

I S H L A B C H I Q A R I S H N I O P E R A T I V B O S H Q A R I S H
M enejmentning tashkiliy-texnik yo‘nalishlari vaziyatni ratsional baholashning 
vazifa va maqsadlarini bir tizimda tanlashni bu maqsadlarga erishish uchun 
izchillik bilan strategiyani ishlab chiqishni talab qiladigan resurslami tartibga 
solishni ratsional loyihalashni, tashkil qilishni, nazoratni va tanlangan maqsadlarga 
erishish uchun harakatlarga zaruriy rahbarlikni, hamda bu ishlami bajarayotgan 
kishilar faoliyatini motivlashtirish va rag‘batlantirishni o ‘z ichiga oladi.
M enejment faoliyat turi va ketma-ketligiga qarab uch qismga b o ‘linadi: 
strategik boshqarish; operativ boshqarish; nazorat. Strategik boshqarishga 
quyidagilar kiradi:
— menejment maqsadini ishlab chiqish;
— mavjud omillar ta ’sirida amalga oshirilayotgan rivojlanish natijalarini 
tahlil qilish;
— belgilangan maqsaddan, jam i taxminlardan og‘ishlami oldini olish choralari 
tizimi istiqbolini rejalash.
Operativ boshqarish yuqoridagi choralam i amalga oshirish bo‘yicha faoliyatni 
o‘z ichiga olib u quyidagilarga b o ‘linadi:
— kerakli tizim va zaruriy resurslami yaratishni tashkil qilish;
— yaratilgan tizim sharoitida uyushtirish (motivlashtirish) kabi rahbarlik.
N azorat erishilgan yutuqlar tahlilini o ‘z ichiga oladi (teskari aloqa) va yangi
boshqarish siklini boshlash nuqtasi sifatida qatnashadi. Samarali m enejm ent 
iqtisodiy, tashkiliy texnik va boshqarish ijtimoiy-ruhiy yo‘nalishlaming birligi 
kabi boshqarish jarayoni bosqichlari va barcha turlari birligini ko‘zda tutadi. 
Operativ boshqarish kompaniyada amaldagi joriy rejalarga rahbarlik va kundalik 
birinchi navbatdagi amalga oshiriladigan ishlami tartibga solishni ko‘zda tutadi. 
Ishlab chiqarish bo ‘limi faoliyatini operativ rejalashtirish quyidagilami ko‘zda 
tutadi:
— rejalashtirishning marketing dasturi bilan aloqasi;
145

---

— rejalashtirish jarayoni, rejalashtirishning uslubiyat xususiyatlarini hisobga 
olgan holda tashkil qilish;
— ishlab chiqarish bo‘limining asosiy ko'rsatkichlarini ishlab chiqish;
— reja ko‘rsatkichlari bajarilishining nazorati;
— ishlab chiqarish bo ‘limi rejalashtirish jarayonini firma ichki rejalash bilan 
bog‘lash;
— rejalashtirish apparatini marketing apparati bilan bog‘lash.
Barcha yuqoridagi masalalar m uhim ahamiyatga ega, chunki ishlab chiqarish 
bo‘limida rejalash jarayoni boshlanadi. Ishlab chiqarish bo‘limi faoliyatida shu 
bo‘lim yoki butun firma faoliyati uchun uzoq muddatli rejalashtirish uchun 
rejalar yoki ko‘rsatkichlar ishlab chiqish m uhim rol o ‘ynaydi. Markaziy marketing 
xizmati marketing dasturini ishlab chiqarishni va boshqa b o iim lar bilan kelishib 
o ‘tkazadi. Uning yakuni bo ‘yicha firma direktorlari bu masalani kengashda 
ko‘rib, firma b o ‘yicha yig‘ma reja tuziladi. Direktorlar kengashi tasdiqlangandan 
so‘ng, reja direktiv tavsifga ega boiadi.
Mazmuni, maqsadi va vazifalariga bog‘liq ravishda quyidagi rejalash shakllari 
va reja turlarini ajratishi mumkin:
— istiqbolni rejalashtirish (taxmin qilish);
— o‘rta muddatli rejalashtirish;
— joriy (operativ) rejalash.