R. X. Maksudov

Ruxsat etilgan 
kuchlanishlar. C ho‘zilishga ruxsat etilgan 
kuchlanish quyidagicha aniqlanadi.
20

---

bunda а11к - oquvchanlik chegarasi, MPa; [S] xavfsizlik koef­
fitsiyenti qiymati yuklanish xarakteriga, boMt material va diametri 
hamda m ahkamlanish nazorat qilinishi yoki qilinmasligiga bog‘liq. 
Yuklanish o ‘zgarmas mahkamlash nazorat qilinmagan hollar uchun [S] 
ning qiymati 2.4-jadvalda berilgan.
2.4-jadval
BoMt materiali
Rezba diametri
6 ... 16
16 ... 30
30 ... 30
Uglerodli
po‘latlar
5 ... 4
4 . .. 2,5
2,5 ...1,5
Legirgangan
poklatlar
6,5 ... 5
5 . .. 3,3
3.3
Mahkamlash nazorat qilingan hollarda yuklanish o ‘zgarmas boMsa
xavfsizlik koeffitsiyenti [S] = 1 ,3 — 1,5.
Birikmalar b o 'it sterjenni kesilishga ishlagan hollarda
[r,] = (0 2 : 0.3)Birikmada boMt sterjeni ezilishga ishlagan hollarida
= 0.8a„
2.6-§. R ezbani n iu stah k am lik k a hisoblash
Rezbani niustahkamlikka hisoblashda yuklanish о 'ram lari orasida, 
bir xilda taqsimlanadi deb qabul qilinadi. Lekin tajribalar shuni ko‘r- 
satadiki, bu yuklanish bir xil bo'lm aydi, masaian 6 o ‘ramli gaykaning 
birinchi o ‘ramining yuklanishi 52% bo‘lsa, oxirgi o^ramning yuklanish
2 % ni tashkil etadi.
Rezbalarga ta'sir etuvchi kuchning rezba o ‘ramlari orasida bir tekis 
taqsim lanm aganligining asosiy sababiaridan biri shuki, o 'q bo‘ylab ta ’sir 
etuvchi kuchdan vintdagi rezbaning bir tomonini, gaykadagi rezbaning 
esa qarama-qarshi tomonining deformatsiyalanishidir.
Rezbaning (sa) yuzasi ezilishga tekshiriladi (2.15-rasm), bunda 
oez<[a]ez shart bajarilishi kerak. Ezuvchi kuchlanishning hisobiy 
qiymati:
21

---

a .„ = - L _ < a „
[2.5]
ndJxz 
” 
L 
J
bu yerda: F- o ‘q bo‘ylab ta ’sir etuvchi kuch; 
d2 -rezbaning o ‘rtacha diametri; 
h- rezba shaklining balandligi; 
z - gaykadagi rezba o ‘ram larining soni;
[Cez] - ezuvchi kuchlanishning jo iz qiymati.
Vintning v-a gaykaning rezba asoslari s-e kesimi kesilishiga 
tekshiriladi, bunda tkec <[tkec] shart bajarilishi kerak.
Vintning a-v kesimi uchun
G aykaning s-e kesimi uchun
= 
[2.7]
bunda: d- rezbaning tashqi diametri; dj - rezba asosining diametri; 
F- boMtga ta ’sir etuvchi kuch; N - gaykaning balandligi; к - rezbaning 
turini hisobga oluvchi koeffitsiyent. T o‘g ‘ri burchakli rezba uchun 
k=0,5; trapetsiya rezba uchun k=0,65; uchburchakli rezbali uchun k=0,8. 
[tkec] - jo iz kesilishdagi ruxsat etilgan kuchlanish.
Birikmani loyihalashda (vint hamda gaykaning materiali bir xil 
boMganda) rezba turini tanlab d ni aniqlab, N ning oMchamini belgilash 
mumkin: н  = F in d ^ r ^ } , bunda rezba hamda sterjenning m ustahkam - 
ligining bir xilligi ta ’minlanadi. Standart gaykalam ing balandligi 
N=0,8d deb olinadi.
22

---

Vint 
hamda 
shpilkalarni 
burab 
kiritish 
chuqurligi 
p o ia t, 
m ateriallar uchun Ni - d , cho‘yan materiallar uchun N] = l,5 d deb olish 
tavsiya etiladi, bunda rezbaning mustahkamligi ta ’minlanadi.