R. X. Maksudov

Shponkali birikmaiar. Bu birikm aiar val, shponka hamda 
g'ildirakni (shkiv, tishli g bildirak, yulduzcha va boshqalar) gubchagidan 
iborat bo‘lib, shponka burovchi momentini uzatish uchun ishlatiladi. 
Shponkali birikm aning afzalligi bu uning tuzilishi oddiy bo‘lib, ularni 
y ig ‘ish va qism larga ajratish nisbatan engil 
va arzonligidadir. 
K am chiliklari: shponka uchun m o‘ljallangan o ‘yiq bo‘lishi, bu esa shu 
kesim ning m ustahkam ligini pasaytiradi. O 'yiqlarda kuchlanishlarni 
to ‘planishi birikm aning mustahkamligini val ham da g ‘ildirakning 
m ustahkam ligini kamaytiradi. Shuning uchun shponkali birikm aiar 
dinam ik yuklanish bilan ishlaydigan va katta tezlik bilan harakat­
lanuvchi vallarda ishlatish tavsiya etilmaydi. K am chiliklardan yana biri 
bu har bir shponka o'tkaziladigan joyiga moslab o ‘rnatilishi kerak, 
shuning uchun katta seriya bilan tayyorlanadigan uzellarda ham tavsiya 
etilmaydi.
Shponkali birikm aiar zo'riqqan va zo ‘riqmagan bo‘lishi mumkin.
Z o'riqm agan birikm alarda prizmatik (2.21-rasm), segmentli (2.22- 
rasm) shponkalar, zo ‘riqqan birikmalarda silindrsim on (2.23-rasm), 
ponasim on shponkalar ishlatiladi.
Prizm atik shponkalar (2.21-rasm). Bu shponkalarda ishchi tomon- 
larining balandligi h bo‘lib, uning uchlan aylanasim on tekis yoki bir 
tomoni aylanasimon ikkinchi tomoni tekis bo‘lishi mumkin.
28

---

'///////////.
ж ш ш
Л
А
2.21-rasm.
2.22-rasm.
2.23-rasm.
OMchamlari valning diam etriga nisbatan 
jadvaldan tanlanadi. 
Shponkaning ay rim oMchamlari 2.5-jadvalda berilgan.
___________________________________ _________________ 2.5-jadyal
Vallarning
diametri
Shponkaning kesimi
0 ‘yiqchalarning
chuqurligi
b
h
valda t]
gubchakda
h
36
10
8
5
3,0 .
40
12
8
5
3,0
45
14
9
5,5
3,8
50
14
9
5,5
3,8
Tanlangan shponkani valdan chiqib turgan yon yoqlarini (h-tj) 
qismi burovchi moment ta ’sirida hosil boMgan ezilishdagi kuchlanishga 
tekshiriladi, bunda
J\_= 2л&_т_ 
[2 . 17]
” 
d(h-tl )ix
L 
J