R. X. Maksudov

l a ,
 
yuklanish doimiy bo ‘lganda tavsiya etilgan qiymat- 
laming kattasi olinadi.
SAVOL VA TO PSHIRIQLAR
1.Shponkali birikmalarni ishlatilishidan maqsad?
2. Shponkalarning turlari va qanday materiallardan tayyorlanadi?
3.Shponkalarning afzallik va kamchiliklari?
4. Shponkalar qanday tanlanadi va qanday kuchlanishlarga 
tekshiriladi? 
,
5. Aylanasimon ,segmentli shponkalar qanday hollarda ishlatiladi?
2.9-§. Shlisli birikm aiar
Valning sirtida va unga o ‘m atilgan detail gupchagi teshigining 
sirtida ariqchalar o ‘yilib, detallardan birining chiqig‘i, ikkinchisining 
botig‘iga tushadigan qilib o ‘rnatilsa, shlitsii birikma hosil bo‘ladi. 
Bunday birikmalarda shponkali birikmalardagiga nisbatan quyidagicha 
afzalliklari bor: birinchidan detallar valda yaxshi markazlanadi, kerak 
bo‘lganda ulami val o ‘qi bo‘ylab suriladigan qilib o ‘matish ham 
mumkin; ikkinchidan o ‘lchamlari bir xil bo‘lgan birikmalarda shlitsii 
birikm aiar shponkali birikmalarga nisbatan katta burovchi moment uzata 
olishi mumkin; uchinchidan yuklanish zarb bilan bo‘lganda ham ishda 
ishonchli.
Kamchiliklari: tayyorlash texnologiyasining qiyinligi, shuning uchun 
tannarxining nisbati qimmatligi.
31

---

2.24-rasm.
2.25-rasm.
Shlisli brikmalarning barcha oMchamlari standardashgan boMib, 
shakli to ‘g ‘ri to 'rt burchakli (2.24-rasm) evolventa (2.25-rasm) va 
uchburchakli 
(2.26-rasm) 
boMishi 
mumkin. 
Bulardan eng k o ‘p 
tarqalgani to‘g ‘ri toMlburchak shaklli shlitslardir.
T o‘gM'i to ‘rtburchak tishli shlisli birikm alarda detallar shlislarning 
tish osti va tashqi diametri bo'yicha yoki yon tomonlari bilan 
m arkazlashtiriladi hamda jadvaldan burovchi m omentga nisbatan 
tanlanadi, 2.24-rasm.
M arkazlashtirish D yoki d bo‘yicha boMsa gubchak va val o'qlarini 
o ‘qdoshligi yon bo‘yicha markazlashtirganga nisbatan yaxshi boMadi. 
Yon yoqlari bilan m arkazlashtirish ish sharoiti ogMr boMgan hollarda 
tavsiya etiladi, chunki bunda tishlarga yuklanish nisbatan bir tekisda 
yuklanadi.
Bu birikmalar standart asosida uch serivaga boMinadi: yengil, o ‘rta, 
ogMr. Seriyalar bir-biridan teshikning balandligi va tishlar soni bilan farq 
qiladi 2.6-jadvalda shlislarning ayrim larining oMchamlari berilgan.
Asosan yengil seriya q o ‘zg ‘almas birikmalarda ishlatiladi. 0 ‘rta 
seriya qobzg ‘aluvchan birikmalar, ogMr seriya esa burovchi m oment 
katta boMganda qo‘zg ‘almas va q o ‘zg ‘aluvchan holda ishlatiladi.
32

---