Радиотехник тизимлар назарияси асослари

6.7-rasm.
Fotoeffektning effektiv kesimi fotonning yuqori energiyalarida 1/Ey 
ga mutanosib kamaysa, 
E y qiymati K qobiqdagi elektronning ionizatsiya 
potensiali 
Ik ga yaqin qiymatlarda esa sf~ 1/E7/2 tartibda kamayadi. Foton
224
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

energiyasi ortishi bilan fotoeffekt kesim i 
sf kamayib borib E y = Ik 
qiymatida keskin kamayadi, chunki foton energiyasi E y < Ik bo‘lganda 
K  
qobiqdan elektron chiqa olmaydi. X uddi shuningdek, fotoeffekt kesimi 
yana E y kamayishi bilan otrib boradi va L, M qobiqlarda ham keskin 
sakrashlar kuzatiladi.
Q aralayotgan atom da fotoeffektning eng katta hissasi b o g ‘lanish 
energiyasi 
lJ E y katta bo‘lgan K  qobiqga to ‘g ‘ri keladi, L, M v a boshqa 
qobiq elektronlarida ancha kichik. Hisoblardan:
cr
M
l
a K 
5 ¥“ cr£ 
4 
"
a K
<*u
^ I. , .
’’ va _ ~ 
A >
ya ni
20'
Fotoeffekt ehtimolligi elektronlarning atom da bog‘lanish energiyasiga 
bog'liqligidan atom zaryadi o ‘zgarishga kuchli bog‘liq bo'ladi: 
(Tj ~Z?.
Shunday qilib, fotoeffektning effektiv kesim i m uhit zaryadi va foton 
energiyasiga
z
5
° 7
£ tartibda 
(E f » I k ) b o ‘lganda va
o f ~
tartibda 
( E y > I t ) b o ig an d a
(6.4.7)
b o g iiq lig i kelib chiqadi. (6.4.7) dan ko ‘rinadiki, fotoeffekt asosan og ‘ir 
yadrolarda ro‘y beradi, yengil yadrolarda esa gamma-kvant energiyasining 
kichik qiymatlaridagina kuzatiladi. K vant mexanikasi usullari asosida K- 
qobiqdagi elektronlar uchun chiqarilgan fotoeffekt kesimi formulasi E y 
kichik energiyalarida:
( o / ) t = l,0 9 - 1 0 '16Z 5
13,61
(eV)
7/2
E y » m c2, y a?ni katta energiyalarda:
( a , )  = 1.34-10-”
z
5
—
(M eV)
E„
sm2.
sm2.
(6.4.8)
(6.4.9)
225
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Metallarda erkin elektronlar mavjud bo‘Igam uchun ularda kuzatiladigan 
fotoeffekt hodisasi yuqorida ko‘rilgaii fotoeffekt jarayonidan farqlanadi. 
M etallar uchun (6.4.6) formula quyidagicha yoziladi:
Te = E y - Pr
(6.4.10)
bu yerda Pr - elektronning metalldan chiqish ishi. (6.4.10) tenglamaga 
E y n sh teyn tenglam asi deb ham ataladi. Metalldagi erkin elektronlar 
uchun I. = 0 bo‘lgani uchun: