Радиотехник тизимлар назарияси асослари

h
25 M eV da o ‘ziga 
xos rezonans ortish kuzatiladi (5.9-rasm ).
168
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

c
Ni
12 
16 
20 
24 
E y M eV
(5.9-rasm).
Rezonans egri chiziq katta kenglikka ega bo‘lib, maksimumi yadroning 
nuklonlar soniga qarab quyidagicha o ‘zgaradi:
ya’ni rezonans egri chizig‘ining maksimumi og‘ir yadrolar uchun kichik 
energiyatomon siljib boradi. Rezonans egri chizig‘ining yarim balandligiga 
mos keluvchi kenglik juda katta (2 — 8 M eV) bo‘lgani uchun bu hodisa 
gigant rezonans nomini oldi.
G a m m a -k v an tn in g yadro to m o n id an q am rab o lin ish ja ra y o n in i 
A.B.M igdal va Goldxaber, Tellorlar tushuntirib berdilar. Gamma-kvant 
elektromagnit to ‘lqin boMganligi uchun yadro bilan ta'sirlashayotgan bu 
elektrom agnit to ‘lqin elektr maydon kuchlanganligi tom onidan barcha 
protonlarga elektrostatik kuch bilan ta ’sir etadi va ulam i neytronlarga 
nisbatan siljishga olib keladi, proton va neytron orasida tortishuv kuchlari 
m avjudligi tufayli neytronlarga nisbatan siljigan protonlar muvozanat 
holatiga tomon qaytadi va yadro mexanik sistemaning davriy harakatini 
eslatadigan dipol va kvadrupol xarakterdagi tebranishlar hosil qiladi.
Yadroning uyg‘onish energiyasi 10 
MeV va undan katta boMganda dipol 
tebranish ehtimolligi kvadrupol tebranishlarga qaragandakatta boMadi. Dipol 
tebranishlar natijasida yadro qutblanadi. Yadrodagi bu dipol tebranishlar
169
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chastotasi mexanik sistemanikiga o'xshashligidan foydalanib
deb yozish m um kin, bu yerda 
f  - yadro m oddasining elastik lik
koeffitsienti, 
m - yadro massasi.
E la stik lik k o e ffits ie n ti k a tta lig i n isb a ta n s iljig a n p ro to n yoki 
neytronlarning soniga bog'liq, ular esa yadro sirtining kattaligiga, ya’ni 
R2 
ga, yadro massasi esa 
m~R3 ga proporsionaldir.
Bulardan rezonans chastotasi uchun:
Shunday qilib, sodda model asosida tajribadan olingan nitajaga mos 
bog'lanishga kelish mumkinligini ko‘ramiz.
Keyingi vaqtlarda b a’zi yengil yadrolarda (g, n) reaksiyalar ulkan 
rezonansning «tarkibiy tuzilishi» kuzatilmoqda. Fotoprotonlarning energetik 
va burchak taqsimotini o'rganish fotoyadro reaksiyalaming fotoeffekt va 
bug‘lanish m exanizm lari m avjudligini k o ‘rsatadi. Bevosita fotoeffekt 
mexanizmida g-kvantlar energiyasining asosiy qismini «sirtda» joylashgan 
protonga beradi. Bu holda kompaund yadro hosil boMmaydi. Shunday qilib, 
protonlaming energetik taqsimoti bug‘lanish mexanizmi orqali bo‘ladigan 
energetik taqsimotidan keskin farq qiladi. 5.10-rasmda indiy yadrosidagi