Радиотехник тизимлар назарияси асослари
Download 6.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)
2
- 2 0 TtRlcrA ’ Z 2 403r» 3 _ 4 0 - 3,14(1,3 i 0 " l3) 31020 -^— 5 / «3 “__ ____ ___________________a'ffl ~ =45* A 3 e 2 3 ( 4 ,8 • 1 0 “IO) 2(CG:5 '£ ) 2 ’ buyerdai?0= l,3 • 10_13sm, e=4,8* 10_10CGSE, crmJ = 1020e r g / 5 m 2 . Demak, kritik hol (Z2/A) = 45 yaqinlashganda yadro o‘z-o‘zidan bo iin ib ketadi. Yadro b o iin ish parametri Z2/A > (Z2/A)kr bo‘lganda u asosiy holatda ham bir onda spontan boiinadi. Demak, yadrolar uchun Z ning maksimal qiymatini (Z2/A)kr = 45 dan keltirib chiqarish mumkin. U taxminan 110 ga teng. Shuni ham aytish lozimki, tomchi modeli hamma tajriba natijalarini t o i a tushuntirib bera olmaydi. Masalan, yadroning boiin ish parametri Z2/A ning o ‘zgarashiga qarab monoton o ‘zgaravermaydi, boiin ish yadrodagi nuklonlaming toq- juftligiga bogiiq, keyingi vaqtlarda izomer holatdan boiinishlar kashf etildi. Bulaming hammasi yadrodagi qobiqlarni nuklonlar bilan toidirilish tartibini, ya’ni yadro qobiq modelini e’tiborga olishni talab etadi. Yadro energiyasi va deformatsiyalari orasidagi munosabatdan boiinish xususiyatlarini tushuntirish mumkin. 5.11-rasmdan r = 0 hol sferik shakldagi uyg‘onmagan yadroga mos keladi. Yadro deformatsiyalanganda ellipsoid orasidagi masofa yadroning deformatsiyalanish parametrini ifodalaydi. Kuchli deformatsiyalangan yadro 174 www.ziyouz.com kutubxonasi uchun r masofa ortib boradi va r = rkd ash arsh ak lin io lg an b o ‘lak larb ir- biriga tegib turgan holda ular markazlari orasidagi masofani ko‘rsatadi. r = rkr da E = E(r) maksimumga erishadi (5.12-rasm). Yadro energiyasi kichik r larda ortaboradi, r = rkr maksimumga erishadi va r > r^ da yana kamayadi. Uyg‘ongan yadro energiyasi EA bilan r —» c o dagi boiakchalar energiyasi E = 2Em , orasidagi farq reaksiya energiyasini beradi: Q = E A ~ ’^ E A I 2 ’ E . = E , - E - aktivatsiya energiyasi deyiladi. akt maks A 5.12-rasm. Yadro b o iin is h i uchun tashqaridan aktivatsiya energiyasidan kam b oim agan uyg‘onish energiyasi Euyg. ni berish kerak, natijada energiya ajraladi. B oiinishda ajralib chiquvchi energiya Eajr = Qbo.,~ Euyg. ga teng. 5.9.1. N eytron t a ’sirid a u ra n izotoplarining b o iin is h i Tabiatda uran aso san ikki izotop aralashm asi sifa tid a uchraydi: 2qT ( 7 (0 ,7 % ) va 29328(7 (9 9 ,3 % ). Neytronlar ta'sirida uran yadrosi boiinish kesimi izotop turi va neytron energiyasiga b o g iiq ravishda har xil boiad i. 175 www.ziyouz.com kutubxonasi Neytronlar energiyasiga qarab quyidagicha toifalarga bo‘linadi: energiyasi 0,025 eV dan 0,5 eV ga q a d a r b o ‘lgan n ey tron lar issiq neytronlar; 0,5 eV d an 1 keV g acha energiyali ney tro n lar rezonans neytronlar; 1 keV d an 100 keV gacha energiyali neytro nlar oraliq neytronlar; 100 k e V d a n 14 M e V g acha energiyali neytronlar esa tez neytronlar deb ataladi. B o ‘lin is h k o m p a u n d y a d ro h o s il b o ‘lis h b ila n y u z b e rg a n d a y ad ro lam in g b o ‘linishi yad ro v aq tig a (10-22— 10_23s) n isb atan an cha sekin y u z beradi. K in e tik energ iy asi Tn b o ‘lg an n ey tro n n i y u tg an y ad ro n in g u y g ‘o n ish en ergiyasi E uygl = T + £ A+] b o ‘ladi. B u y erd a s A+1 - neytronning ko m p au n d yadroda b o g ‘lanish energiyasi. D em ak, b iro r * X y ad roning Tn k in etik energiyali neytron ta ’sirida b o ‘linish sharti Tn > E f = E akt- s A+„ (5.9.6) b u yerda E - bo ‘ linishning effektiv chegarasi deyiladi. A k tivatsiya en e rg iy asi E ^ b o ‘lin ish p a ra m e trig a b o g ‘liq b o ‘lib, u n c h a o g ‘ir b o ‘lm agan yadrolar u ch u n b o ‘linish param etri kritik qiym atdan kichik r \ 7r_ A \ s kr Zr_ A , aktivatsiya energiyasi Eakt katta b o ‘ladi. Shim ing uchun bunday y ad ro lam i b o ‘lish uchun neytron energiyasi yetarli dar&jada k atta b o ‘lishi lozim . O g ‘ir y ad rolarda esa b o ‘linish param etri otrib, aktivatsiya energiyasi E ^ kam ayib boradi. N iho yat b a ’zi yad ro lar uch un E ^ < £ A+1, y a ’ni ular uchun E ^ - manfiy. B unday yadrolar issiq neytronlar ta ’sirida ham b o ‘linadi. 5.3 v a 5.4-jadvallarda b a ’zi y ad ro lar b o ‘linishining aktivatsiya energiyasi v a n eytro nn ing yad ro d ag i b o g ‘lanish energiyasi keltirilgan. 5.3-jadval B a’zi yadrolar bo‘linishining aktivatsiya energiyasi Download 6.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling