Raqamli ilmiy kengash islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
автореферат Исакова лотин2222
- Bu sahifa navigatsiya:
- Muammoning o‘rganilganlik darajasi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor
yo‘nalishlariga mosligi. Tadqiqot respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining I. “Demokratik va huquqiy jamiyatni ma’naviy-axloqiy va madaniy rivojlantirish, innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish” dasturining ustuvor yo‘nalishi doirasida bajarilgan. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Bugungi kungacha ijtimoiy fanlarning turli sohalarida respublika xotin-qizlarining ijtimoiy hayotdagi va turizm faoliyatidagi ishtiroki bilan bog‘liq qator ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilgan, ular xotin-qizlar masalalarini o‘rganish, mavjud muammolarning kelib chiqish sabablarini chuqur tahlil qilish va ularni hal etishga qaratilgan takliflar ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etdi. Mazkur yo‘nalishdagi tadqiqotlar aks etgan adabiyotlarni tarixshunoslik nuqtai nazaridan tahlil etishda ikkita guruhga: mustaqillik yillarida yaratilgan adabiyotlar hamda xorijlik mualliflar asarlariga ajratish maqsadga muvofiq. Sovet tuzumining barham topishi natijasida barcha ijtimoiy gumanitar sohalar doirasida olib borilayotganidan tadqiqotlar sovet mafkurasi ta’siridan butunlay xalos bo‘ldi. Ushbu holat o‘z navbatida tarixiy voqeliklarni yoritishda yangicha qarashlarga va yondashuvga keng yo‘l ochib berdi, ayniqsa, xotin-qizlarga bo‘lgan munosabatdagi tarixiy haqiqatni tiklash borasida ijtimoiy fanlarning barcha sohalarida ham ilmiy-tadqiqot ishlari olib borish imkoniyati kengaydi. Tadqiqot ishiga doir mustaqillik davrida yaratilgan asarlarda respublika xotin- qizlarning iqtisodiy-ijtimoiy siyosiy faolligi jihatlari o‘rganilganligi bilan ajralib turadi 2 . Shuningdek, turizm va sayyohlik yo‘nalishi 3 unda band bo‘lgan ayollar mehnatining hunarmandchilik sohalari 4 bo‘yicha xotin-qizlarning tadbirkorlik 2 Убайдуллаева Р. Ўзбекистон: бозор муносабатларига ўтиш шароитида аёллар ва меҳнат //Ўзбекистонда ижтимоий фанлар.-Тошкент: 1995.-№9.-Б.24-25; Бобожонова Д. Аҳолини иш билан таъминлаш ва миллий ишчи кадрлар тайёрлаш.-ошкент: Абу Райҳон Беруний номидаги ТДТУ, 1995.-37 б.; Ўша муаллиф. Миллат ғурурига айланган аёл // Фан ва турмуш.-Тошкент: 1996.-№1.-14 б.; Алимова Д. Ўзбекистон ижтимоий фанларида хотин-қизлар муаммоларининг ўрганилиши ва вазифалари //Ўзбекистонда оила, давлат ва жамият қурилишида аёлларнинг роли ва гендер муаммолари.-Тошкент: Фан, 1999. – Б. 16-20; Рашидова С. Ўзбекистонда хотин-қизларнинг аҳволини яхшилаш муаммолари //Ўзбекистонда “Гендер ва ривожланиш” хабарномаси, 1999. -№2., -17-23 б.; Маҳкамова Ф. Оилавий тадбиркорлик нега оқсамоқда? //Халқ сўзи, 2017 йил 20 июнь.; Маҳкамова Ф. Оқила, ишбилармон ва шижоатли. Хотин-қизлар ҳар томонлама қўллаб- қувватланмоқда // Халқ сўзи, 2017 йил 29 июнь.; Муваффақият тажрибалари – Ўзбекистонда хотин-қизлар учун молиявий секторни ривожлантириш. Ўзбекистон Хотин-қизлар қўмитаси ва Жамғарма кассалари фонди ўртасидаги ҳамкорлик лойиҳаси.–Тошкент: Ўзбекистон Хотин-қизлар қўмитаси, 2017. 2 б.; 3 Иватов И. Глобаллашув шаpоитида халқаро туризм бозорини ривожлантириш. Экономика и социум. Журнал. 2021 йил, -№12.; Файзиева Ш. Основые направления развития туризма в Узбекистане. // Экономический вестник Узбекистана. -№ 3-4, 2004. – 61-бет.; Усманова З. Туризм – хўжалик фаолиятининг соҳаси сифатида ва иқтисодиётни модернизациялаш шароитида уни ривожлантириш муаммолари. Иқтисод ва молия, журнал. 2012 йил, 12-сон.; Жуманиязова Ш.Р. Туризм инфратузилмасини ривожлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари // “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” илмий электрон журнали. № 3, май-июн, 2021 й.; Хайдаров Н. Туризмни ривожлантиришда хорижий давлатлар тажрибаси. Очиқ иқтисодиёт: соғлом рақобат, бизнес муҳити инвестицион муҳит жозибадорлиги / Халқаро амалий анжуман / ТДИУ.; 4 Раупов Х. Ҳунармандчилик тарихидан // Иқтисод ва ҳисобот. - Тошкент. 1997.-№ 9.-64 б.;Остонова Г. Бухоро зардўзлари // Соғлом авлод учун. –Тошкент, 2001, - №10 -11-16 б.; Алиева С. Ғиждувон кулолчилиги анъаналари // Санъат. –Тошкент, 2003,-№3.-38-42 б.; Сафаева С.Х. Аёллар масаласи: умумижтимоий ва 7 faoliyatini shakllantirish hamda rivojlantirish masalalari ilmiy tadqiqot ishlarida 5 aks ettirilgan. Tarixiy yo‘sinda olib borilgan tadqiqotlarda ayollar turizm va sayyohlik sohasidagi bandligi, sanoat va kasanachilik, qo‘l mehnati bilan mashg‘ul ayollar ulushining yuqoriligi, ularni mehnatga jalb qilish respublikada bir tekisda emasligi, ularning iqtisodiy islohotlardagi ishtiroki, davlat boshqaruvi va oilada ayollar mavqei, gender tengligi kabi muammolar hujjatli materiallar asosida ochib berilgan. O‘zbekiston xotin-qizlarining jamiyatdagi o‘rni, jamiyatdagi ijtimoiy-siyosiy faolliklari, ayollarning gender va reproduktiv huquqlarining milliy va xalqaro jihatlari hamda bozor iqtisodiyoti sharoitida ayollarning ijtimoiy-siyosiy kuch sifatida shakllanish jarayonlariga bag‘ishlangan ko‘plab tadqiqot ishlari mavjud. Shu bilan birga, turistik sohada ayollar mehnatining raqobatbardoshligi va ularning bandligini ta’minlashda nodavlat notijorat tashkilotlari, kasanachilik faoliyatlarining alohida o‘rni tahlil etilgan tadqiqotlar ham ahamiyatli 6 . Xotin-qizlarning jamiyatdagi ijtimoiy maqomini oshirish va ularning muammolarini hal etishga qaratilgan tadqiqotlarda xotin-qizlarning turizmni миллий жиҳатлари.-Тошкент: Ўзбекистон, 2003.-158 б.; Қураҳмедов А. Самарқандлик ҳунармандлар // Фан ватурмуш. 2005. - №5, - 25 б.; Қураҳмедов А. Самарқандлик ҳунармандлар // Фан ва турмуш. – Тошкент, 2005. № 5. – 25-бет.; Ҳакимов А. Қашқадарё вилоятининг анъанавий ҳунармандчилиги // Moziydan sado. 2008. – № 4.; Қобилов Э. Ҳунармандчилик маҳсулотлари: турлари ва ўзига хос хусусиятлари // Жамият ва бошқарув.-Тошкент, 2011. № 1.-132-бет.; Абдуллаева Р. Ҳунармандчилик тараққиётининг тарихий ва институционал асослари // Иқтисод ва Молия. 2017. -№ 2. 9-16 б.; Бухоро ҳунармандчилиги зебу зарлари.- Тошкент. Ўзбекистон, 2017.-112 б. Давлатова С. Ўзбек анъанавий ҳунармандчилиги тарихий жараёнлар контекстида. (Ўзбекистон жанубий ҳудудлари мисолида).-Тошкент. Янги нашр, 2018. -368 б.; Остонов О. Мустақиллик йилларида анъанавий ҳунармандчиликдаги ривожланиш жараёнлари (Зарафшон воҳаси мисолида) // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар.-Тошкент. 2019,-№ 2/3.-54-58 б.; Давлатова С.Т. Мустақиллик йилларида Самарқанд анъанавий ҳунармандчилигининг ривожланиш хусусиятлари // Самарқанд ва Зарафшон воҳаси тарихи замонавий тадқиқотларда Самарқанд ўқишлари. - Тошкент: Академнашр, 2020. – 496 б.; Тухсанова В.Р., Бакаев Ш.Ш. Искусство золотого шитья города Бухары // Academy. 62:11 (2020). С. 62-65.; Рустамов Ў. XX аср Қорақалпоқ халқ ҳунармандчилиги анъаналари. Scientific progress Volume 3. Issue 2, 2022.; “Туризм соҳасига сайёҳларни жалб қилишда миллий ҳунармандчилик маҳсулотларини ривожлантириш истиқболлари” мавзусидаги халқаро илмий-амалий анжуман материаллари тўплами. 25 март 2023 йил. – Тошкент. Iqtisod-moliya, 2023. – 445 б. Ва б. 5 Ирисова М. Занятность женщин Узбекистана в условиях перехода к рыночным отношениям. Автореф. дисс…канд. экон. наук.–Ташкент, 1995–23 с.; Саидов А.Ф. Организационно-экономические основы развития и управления туризмом Республики Узбекистан. Автореф. дисс... док.эк.наук. –Т.: 1995. –С. 34.; Маткаримова Г. Гендерные и репродуктивные права женщин в международном и национальном праве. Автореф. дисc. доктора юрид.наук. – Ташкент, 2002. – 41 с.; Сафаева С. Аёллар масаласи: умумижтимоий ва миллий жиҳатлари. Фал. фан. номз. дисс... –Тошкент, 2002.–186 б.; Хусанов Ч.К. Миллий тараққиёт моделида туризм ривожланишининг ўзига хос хусусиятлари (Ўзбекистон Республикаси материаллари асосида). Дисс... иқтис.фан.ном. –Т.: 2006. –Б. 142.; Мухамедова М.С. Ўзбекистон тарихий шаҳарлардаги музейлаштирилган объектларда туризмнинг шаклланиши ва ривожланиш истиқболлари (ХХ аср II ярми – ХХI аср бошлари). Автореф.дисс... докт.ист.наук (PhD). –Т.: 2020. –С. 33. 6 Рахимова Н. Конкурентоспособность женской рабочей силы // Бозор, пул, кредит. –Тошкент, 2002. – №2. – С. 84-86; Гонорская А. Аёллар нодавлат нотижорат ташкилотлари хотин-қизлар бандлигини шакллантириш манбаи сифатида /Ўзбекистон хотин-қизларининг ўтиш даври тараққиёти ва ижтимоий ислоҳотлардаги иштироки. – Тошкент: Ахборот Ресурс Маркази, 2002. – Б. 53-56. 8 rivojlantirishdagi faoliyati tarixiylik nuqtai nazaridan tahlil etilmagan, faqat mazkur muammoning ayrim jihatlariga bag‘ishlangan maqolalar chop etilgan 7 . O‘zbekiston xotin-qizlarining davlat va jamiyat hayoti, qolaversa, turizm sohasidagi o‘rni ilk bor siyosiy nuqtai nazardan o‘rganilgan tadqiqotda ayollarning iqtisodiy faolliklari ularning jamiyat siyosiy hayotida ham faollashuviga ijobiy ta’sir etishiga ahamiyat qaratilgan 8 . Unda mamlakatimizda xotin-qizlarga oid strategik vazifalar, mamlakatni demokratlashtirish jarayonida xotin-qizlar siyosiy faolligini oshirishning huquqiy kafolatlari, ayollarda hunarmandchilik sohasidagi liderlik xususiyatlari, ularning turizm sohasida bandligi bo‘yicha davlat tomonidan yaratilgan imkoniyatlar ayollar ijtimoiy faolligining oshishi, ularning oila va jamiyatda munosib o‘ringa ega bo‘lishida dolzarb ahamiyat kasb etayotgani, mazkur masalalarda ular oldida turgan muammolarning yechimi yuzasidan nazariy-amaliy xulosalar berilgan. O‘zbekistonda turizmida xotin-qizlarning faoliyatini kuchaytirishning nazariy-uslubiy masalalari K.X Abduraxmonov, M.R Boltaboev, Z.D. Adilova, M.T. Alimova, shuningdek, mustaqillik yillarida bozor munosabatlariga o‘tish sharoitida O‘zbekiston respublikasi xotin-qizlarining ijtimoiy-iqtisodiy islohotlardagi faol ishtiroki, ularning turizm sohasida tutgan o‘rni va ahamiyati rossiyalik olimlar M.Gafarli va A.Kasaev tomonidan o‘rganilgan. Ular o‘z tadqiqotlarida O‘zbekistonda xotin-qizlarga davlat tomonidan ko‘rsatilgan g‘amxo‘rliklar hamda imtiyozlar, kichik biznes va tadbirkorlikka jalb etish bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar, ularning jamiyat hayotidagi faolligini ta’minlashga xizmat qilayotganligini e’tirof etadilar. Tadqiqotchilar G‘arbning ko‘pgina davlatlarida Sharq urf-odatlari haqidagi an’anaviy tasavvurlar natijasida noto‘g‘ri xulosalar mavjudligini bayon etib, xotin-qizlar masalasida O‘zbekistonda olib borilayotgan siyosatga ijobiy baho berganlar 9 . Garchi tadqiqotlarda iqtisodiyotning bir bo‘g‘ini, ya’ni kichik biznes va tadbirkorlik hamda kasanachilikdagi xotin-qizlar faoliyatiga e’tibor qaratilgan bo‘lsada, bugungi kungacha ularning jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi ishtiroki to‘laqonli ochib berilgan ilmiy tahlillar mavjud emas, shuningdek, mazkur muammo kompleks tarzda tarixiy aspektda uchinchi gurux adabiyotlar ilmiy tadqiq etilmagan. 7 Муравьёва Н. Ўзбекистон хотин-қизлари ижтимоий мақомини юксалтириш. – Тошкент, 2004. – 121 б.; Холматова М. Аёлларнинг нодавлат ташкилотлари: муаммо ва ечимлар //Фуқаролик жамияти. – Тошкент: 2004. №1. – Б. 15. 8 Султонова Э. Аёл давлатнинг ривожланиш стратегиясида (Глобал муаммо сифатида). – Тошкент: ЖИДУ, 2005.– 250 б.; Қобилов Э. Ҳунармандчилик маҳсулотлари: турлари ва ўзига хос хусусиятлари // Жамият ва бошқарув. – Тошкент, 2011. № 1. – 132-бет.; Қураҳмедов А. Самарқандлик ҳунармандлар // Фан ва турмуш. – Тошкент, 2005. № 5. – 25-бет.; Хакимов А., Гюль Э. Байсун: атлас художественных ремесёл. – Ташкент, 2006. – 208 с.; Ҳакимов А. Қашқадарё вилоятининг анъанавий ҳунармандчилиги // Moziydan sado. 2008. – № 4. – Б. 4.; Маҳкамова Ф. Оилавий тадбиркорлик нега оқсамоқда? //Халқ сўзи, 2017 йил 20 июнь.; Хакимова, Г. А. Узбекская ручная вышивка — могучая ветвь на древе народного творчества непосредственный // Молодой ученый. — 2016. — № 11 (115). — С. 162.; Маҳкамова Ф. Оқила, ишбилармон ва шижоатли. Хотин-қизлар ҳар томонлама қўллаб-қувватланмоқда //Халқ сўзи, 2017 йил 29 июнь.; Маҳмудова Г. Хусусий мулк ва кичик бизнеснинг ишончли ҳимояси//Халқ сўзи, 2016 йил 12 октябрь. 9 Гафарли М., Касаев А. Ривожланишнинг ўзбек модели: тинчлик ва барқарорлик – тараққиёт асоси. – Тошкент: Ўзбекистон, 2001. – Б.252. 9 O‘zbekiston xotin-qizlarining turizm sohasi rivojidagi ishtiroki yuzasidan ikkinchi guruhga kiruvchi xorijiy davlatlarda yaratilgan adabiyotlarda bugungi kunda dunyo ayollarining sayyohlik sohasidagi faoliyatlari va muammolari haqida ma’lumotlar berilgan. Jumladan, turizm sohada ayollar tadbirkorligi bo‘yicha amerikalik ekspert Odra Shallal XXI asrda ayollar tadbirkorligi butun jahon, hattoki Yaqin Sharq va Afrika iqtisodiyotining o‘sishida hal qiluvchi bo‘g‘inga aylanganligi, Yevropa Ittifoqi davlatlari ham bu haqiqatni tan olganligi, lekin o‘qimishli, o‘zlarining ishlab chiqarish va biznes g‘oyalariga ega tadbirkor ayollar ko‘p sonli bo‘lishiga qaramay, ularning tadbirkorlik faoliyalarini yo‘lga qo‘yishlari oson kechmayotganligi, tadbirkor ayollarning ko‘pi maishiy sohada, ya’ni ularning 65 foizga yaqini go‘zallik va sog‘liq saqlash tizimida mehnat qilayotganligi haqidagi ma’lumotni keltiradi 10 . Ayollar uchun yashash og‘ir kechayotgan Osiyo davlatlarida ham xotin-qizlar tadbirkorlik sohasida faol harakat olib borishga, jamiyat hayotida o‘zining o‘rniga ega bo‘lishga intilayotganlari haqida ma’lumotlar mavjud. Jumladan, Geyl Tzemax Lemmon ayollar zaif jins emasligini, ular bugungi kunda katta-katta korxonalarni boshqarayotganligini o‘zining 2005 yilda Finansial Times gazetasiga tayyorlagan maqolasida ta’kidlaydi. Bu esa, bugungi kunda musulmon ayollarining eng qiyin sharoitlarda ham jamiyat hayotida tobora faollashib borayotganligini ko‘rsatadi 11 . Turizmda xotin-qizlarning ishtiroki va sohani rivojlantirishning muommolari borasida Janin Elif Dagyeli 12 , Keller Fraun 13 , Pits Judit 14 , R.Taxtaeva 15 , Keyt Fits Gibbon, Endryu Xeyl 16 , Maslichenko V.A. 17 , Vollenveber Frank 18 , D.Buxalis, 19 Kvartalnov V.A., 20 Groshev I.V., 21 Bogdanov Ye.I, 22 V.Gulyaev, Ye.Jilsov, I.Zorin, N.Zayseva, D.Ismaev, N.Mironenko va boshqa xorijlik olimlarning asarlarida tadqiq etilgan. Shuningdek, O‘zbekiston turizmi rivojida xotin-qizlar masalasiga dunyoning turli reyting agentliklari va statistika markazlari tomonidan ham qiziqish bildirilganini ko‘rishimiz mumkin. Jumladan, The Global Gender Gap Report, 10 Одра Шаллал. Мир стереотипов. Что мешает женскому предпринимательству? (Электрон ресурс). Кириш режими: https://www.forbes.ru >forbes.women (мурожаат қилинган сана 3.10.2019). 11 Гейл Тземах Леммон “Женщины предприниматели – не исключение, а реальность”(Электрон ресурс). Кириш режими: https //www.Ideanomics.ru.( мурожаат қилинган сана 15.01.2018). 12 Jeanine Elif Dag’yeli. Cott liebt das Handwerk. Moral, Identitat und religiose Legitimierung in der mittelasiatischen Handwerks-risala. Reichert Verlag Wiesbaden. – Berlin. 2011. – Z. 333 13 Keller G. Frauen kultur in Uzbekistan. – Denzlingen, 2002. – P. 288 14 Peitz Judith. Usbekistan entdecken Seidenstra Benfch Samarkand, Buchara und Chiva. – Berlin, 2003. – P. 282 15 Тахтаева Р.Ш. Управление туризмом в восточно-казахстанской области на основе инновационных технологий. Диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук. СанктПитербург - 2004.г.212-стр. 16 Kate Fitz Gibbon and Andrew Hale. Uzbek Embroideries in the nomadic tradition. Minneapolis Institute of Arts. 2007. – P. 122. 17 Масличенко В.А. Туристические ресурсы.методические пособие. Хабаровск. ДВГУПС, 2009. 66-с. 18 Wollenweber B., Franke P. Uzbekistan. Land zwischen Orient und Okzident. Berlin. Wostok, 2007. – P. 91. 19 Buhalis D. Marketing the competitive destination of the future. // Tourizm management. 2000.№21(1). P-116. 20 К вартальнов В. А. Современные концепции социального туризма. — М.: Наука, 1993. — 540 с. 21 Грошев, И. В. Туризм для лиц пожилого возраста : монография / И.В. Грошев, Е.П. Корчагин. — Москва : ИНФРА-М, 2021. – 303 с. 22 Богданов, Е. И. Экономика отрасли туризма : учебник / Е. И. Богданов, Е. С. Богомолова, В. П. Орловская ; под ред. проф. Е. И. Богданова. – Москва : ИНФРА-М, 2021. – 318 с. 10 Travel & Tourism Economic Impact 2018 world, Статисчикие данные университета Хопкинс по развитию туризма стран Восточной Европы, Кавказа и Центральной Азии kabi reyting agentliklari va statistika markazlari ham mamlakatiimzda gender tengligini ta’minlash, xotin-qizlarga yaratib berilayotgan sharoitlar bo‘yicha ijobiy fikrlarni bildirishgan. Dissertatsiya mavzusining Dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim muassasasining ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi. Dissertatsiya Toshkent davlat texnika universiteti ilmiy-tadqiqot ishlari rejasiga muvofiq “O‘zbekiston turizmining rivojlanishida xotin-qizlarning o‘rni (1991–2021 yillar)” mavzusi doirasida bajarilgan. Download 0.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling