“raqamli iqtisodiyot” kafedrasi boxodirov bunyod otasini ismi

1.1.2-jadval
Mehnat samaradorligining mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish samaradorligidan farqi³⁶

Farqlash jihatlari	Ishlab chiqarish samaradorligi			Mehnat unumdorligi		Mehnat samaradorligi
Mehnat faoliyati sohasi	Moddiy boyliklar ishlab chiqarish			Moddiy ishlab chiqarish sohasidagi mehnat		YAlpi foydali mehnat (moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish)
YAratilayotgan moddiy qiymat va xizmatlar massasiga ta’siri	Ishlab chiqarish samaradorligining o‘sishi jamg‘arish va joriy ehtiyojlarni qondirish uchun kerakli moddiy qiymatlarni o‘sishiga olib keladi			Mehnat unumdorligi- ning o‘sishi jamiyatning barcha moddiy qiymatlarni oshiradi		Mehnat samaradorligini o‘sishi moddiy qiymatlar bilan birga xizmatlar massasining ham oshishiga olib keladi
Natijaviylikni o‘lchash ko‘rsatkichlari
Ishlab chiqarish samaradorligi			Mehnat unumdorligi			Mehnat samaradorligi
Iqtisodiyot tarmoqlari miqyosida
YaIM yoki yakuniy mahsulot hajmining moddiy, mehnat va moliyaviy resurslar bir birligiga nisbati		Ishlab chiqarilgan YaIMning moddiy ishlab chiqarish sohasida band bo‘lganlarning umumiy soniga nisbati			Yaratilgan YaIM hajmining iqtisodiyot tarmoqlaridagi mehnat sarfi va mehnat sifatiga nisbati
Tarmoq miqyosida
Tarmoq tomonidan ma’lum mahsulotga nisbatan yalpi ehtiyoj- larning qondirilish darajasi. Natura shaklidagi ishlab chiqarilgan yoki sof mahsulot xajmining foydalanilgan barcha resurslarning har bir birligiga nisbati		Tarmoqda ishlab chiqarilgan normativ sof mahsulotining tarmoq sanoat ishlab chiqarish personalining umumiy soniga nisbati			Sof mahsulotning tarmoqda mehnat sig‘imi va mehnat sifatiga nisbati
Korxona miqyosida
Ta’minot, mehnat unumdorligi, fond qaytimi, mahsulot sig‘imi, tannarx, rejasining bajarilishi, rentabellik ko‘rsatkichlari		Sof mahsulot hajmining har bir sanoat ishlab chiqarish personali ishchisiga nisbati yoki mehnat sarflarining bir mahsulot birligiga nisbati			YAratilgan sof mahsulot va ishlab chiqarilgan moddiy boyliklarning (sifatiy ko‘rsatkichlar bilan) tejab qolingan ish vaqti va jonli mehnatga nisbati

Shuning uchun ish va mehnat samaradorligi ishlab chiqarish tushunchasidan ancha keng tushuncha hisoblanadi. Mehnat samaradorligi o‘zida nafaqat mahsulot miqdorini aks ettiradi, balki mahsulotning iste’mol qiymatini, shuningdek iqtisodiyot tarmoqlaridagi mehnat samarasini ham ifoda etadi.

Mehnat samaradorligi milliy va korxonalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini tavsiflovchi eng muhim iqtisodiy kategoriyalardan biridir. Mehnat samaradorligini iqtisodiy kategoriya sifatida mohiyati va mazmunini 3 yo‘nalishda tahlil qilish mumkin: birinchi yo‘nalish, o‘rganish predmeti bo‘yicha mehnat yoki ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligining o‘zi hisoblanadi. Bu iqtisodiy kategoriyaning iqtisodiy fanlar tizimidagi o‘rni katta e’tiborga ega, mehnat samaradorligining ob’ektiv iqtisodiy qonunlar bilan o‘zaro aloqasi tadqiq qilinadi, shuningdek ko‘pgina olimlarni bu iqtisodiy kategoriya ishlab chiqarishning turli shakllarida o‘ziga xosligi bilan qiziqtiradi; ikkinchi yo‘nalish, bu mehnat samaradorligi mezonlari va uning miqdoriy me’yorlarini, shuningdek iqtisodiyotning turli darajalarida samaradorlik ko‘rsatkichlarini izlash, samaradorlik dinamikasini o‘rganish bilan bog‘liq; uchinchi yo‘nalish esa alohida ta’sir qiluvchi omillar, shuningdek, iqtisodiy sohalari orqali mehnat samaradorligini oshirish yo‘llari va zahiralarini tadqiq qilish bilan bog‘liq.
Ushbu 3 ta yo‘nalish ham bir-biri bilan uzviy bog‘liq va ularning asosiy maqsadi mehnat samaradorligini nazariy jihatdan asoslab berishdan iboratdir. Mehnat samarador- ligining mohiyatini o‘rganishni eng avvalo uning qaysi sohaga tegishli ekanligi aniqlashdan boshlash lozim: moddiy ishlab chiqarish sohasidami yoki nomoddiy ishlab chiqarish sohasiga tegishli. Ko‘pchilik olimlar mehnat samaradorligini moddiy ishlab chiqarish sohasiga tegishli deb e’tirof etishadi, chunki bu sohada kilingan sarf-xarajatlar yaqin davr ichida o‘z natijasini berishi bilan farqlanadi. Boshqa bir guruh olimlar esa mehnat samaradorligi noishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish) sohasiga tegishli deb fikr yuritishadi, chunki bu sohada qilingan sarf- xarajatlar uzoq muddat o‘z natijasini bermasa ham, lekin vaqti kelganda shunday natija beradiki, buni hech kanday mikdoriy va sifatiy o‘lchovlar bilan o‘lchab bo‘lmaydi.
Korxonalarida xodimlar ish samaradorligini oshirish omili sifatida bevosita mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish natijasida ishchi-xizmatchilarning miqdor va sifat ko‘rsatkichlari o‘zaro uyg‘unligi hamda ulardan samarali foydalanish bilan bog‘liq.