Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Virusdan foydalanish asosidagi firibgarliklar 
Bunday turdagi viruslarning mohiyati - so’ralayotgan resurslarni 
nusxalangan fiktiv resurlarga qayta jo’natgan xolda almashtirishdir. Bunday ishlar 
eng ommabop runet resurslarida – Yandeks, Rambler, Mayl, VKontakte, 
Odnoklassnikilarda xam amalga oshirilganligi ma’lum. Virus bilan «zararlangan» 
kompyuterda biror bir resursning adresini tera turib, foydalanuvchi unga aynan 
o’xshash firibgarlar tomonidan tuzilgan soxta serverga tushib qoladilar va undan 
tizimga kirish uchun kerakli bo’lgan ma’lumotlarni kiritish so’raladi (ya’ni, 
foydalanuvchining login va paroli so’raladi). Adres qatorida saytning aniq nomi 
yozilgan va tashqi ko’rinish original serverdan nusxalangani tufayli, ko’pchilik 
foydalanuvchilarda hech qanday shubxalanish yoki gumon paydo bo’lmaydi va 
ular o’z login va parollarini kiritadilar. Login va parol kiritilganidan so’ng, hisobga 
olish yozuvini «tasdiqlash» yoki «faollashtirish» uchun minimal narxdagi SMS 
jo’natish so’raladi. Shunday qilib, firibgarlar nafaqat abonentlar hisob 
raqamlaridagi mablag’larni yechib oladilar, balki ularning login va parollarini 
bilgan xolda ular nomidan o’zlariga kerakli bo’lgan ma’lumotlarni jo’nata ham 
oladilar. Masalan, «Tekinga firma nomidan kattagina sovg’a olishingiz uchun 

---

232 
bizga 10 dollar yuboring», «Firma tashkil etayotgan lotoreyada ishtirok etish va 
kompyuter yutib olish uchun 5 dollar yuborishingiz kifoya qiladi», «Kompaniya 
tashkil etayotgan gumanitar tadbirda ishtirok etish uchun 1 dollar yuborishingiz 
mumkin» va boshqalar. Virus bilan zararlangan dasturlarni yuklab olish va ishga 
tushirish uchun foydalaniladigan asosiy mavzular jumlasiga ijtimoiy saytlardagi 
qo’shimcha funktsiyalar (sovg’alar, VIP-kirish va boshqalar) ni, telefondan SMS 
ma’lumotlarni o’qib olishni, VKontakte dagi reytingni oshirish, mobil telefon 
egasining telefoni nomeridan uning qaerdaligini (manzilini) bilib olish kabi 
qiziqarli takliflarni ko’rsatish mumkin. Ko’rsatilgan ilovaga o’tilgan zahoti 
foydalanuvchining kompyuteri virusli dasturni avtomatik ravishda ishga tushirib 
yuboradi. Bunday viruslar bilan zararlangan foydalanuvchilarga maslahat sifatida 
ko’rsatilgan resurslarga kiriladigan parollarni darhol o’zgartirishni xamda antivirus 
bazalari yangilangan antivirus dasturlar ishlatishni boshlashni tavsiya qilish 
mumkin. Shuni ham aytish kerakki, ommaviy saytlarning resurslari hech qachon 
tizimda qayd qilingan foydalanuvchidan yana bir marta qo’shimcha avtorizatsiya 
qilinishni so’rashi mumkin emas. Biz yuqorida ko’rsatgan kabi pul to’lab, SMS 
jo’natish orqali avtorizatsiya qilish amaliyoti esa hech qanday ommaviy elektron 
resurslarda mavjud emas.