Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Vontobel banki ham bitkoinlar uchun mini-f’yucherslar chiqara boshladi. 
Yaponiyada esa bitkoin rasmiy to’lov instrumenti sifatida tan olindi. Xindistonda 
ham kriptovalyutalar boshqaruvi bo’yicha qonunlar ishlab chiqish jarayoni amalga 
oshmoqda. AQSH bitkoinni birja mahsuloti deb tan olgan va Evropa mamlakatlari 
ham kriptovalyutani boshqarish bo’yicha tartibotlarni amalga kiritdilar. Kanada va 
Lotin Amerikasida ham bu xolatlar kuzatilayapti. Bularning barchasi bitkoinning
jahon miqyosida tan olinayotganligini anglatadi. Bitkoinlarni ishlatish ruhsat 
etilmagan davlatlar junlasiga Bangladesh, Boliviya, Ekvador, V’etnam va 
Qirg’izistonni kiritish mumkin. Ammo Saxo Bank ning valyuta strategi Djon 
Xardining fikricha, Rossiya va Xitoyning ruxsat berilmagan kriptovalyutalarga 
ta’qiq qo’yishi natijasida 2018-19 yillarda bitkoinning narxi ancha tushib ketishi 
mumkin. Natijada uning narxi 2019 yillarga kelib 1000 dollar atrofida 

---

319 
stabillashadi. Xozirgi davrda nafaqat investorlar, balki boshqa soha mutaxassislari 
ham kriptovalyutalar bozoriga katta qiziqish bilan qaramoqdalar. Masalan, 
TechCrunch ning habar berishicha, xakerlar NiceHash kriptobirjasini buzib, 
undan 60 milliondan ko’proq dollar mablag’ni o’girlashga erishdilar. Natijada 5 
mingdan ortiq bitkoin yo’qolishi kuzatildi. Belorussiya davlati “Raqamli 
iqtisodiyotni rivojlantirish” deb nomlangan dekret kuchga kirgandan so’ng, milliy 
darajada smart-kontraktlarni legallashtirgan dunyodagi birinchi mamlakat bo’ldi. 
Bu haqda Belorussiya Yuqori texnologiyalar parki saytida habar berilgan. Ushbu 
texnopark tokenlar bo’yicha operatsiyalarni amalga oshirish bo’yicha loyihalarni 
hayotga tadbiq qilish uchun mo’ljallangan tajriba maydoni hisoblanadi. Mamlakat 
prezidentining bildirishicha, dekret respublikada information texnologiyalari, 
kriptovalyutalarni 
va 
blokcheyn 
texnologiyasini 
rivojlantirishga 
hamda 
mamlakatga transmilliy IT-kompaniyalar kelishiga qulay imkoniyatlar yaratadi. 
Uning aytishicha “Yangi dekret ICO larni, kriptovalyutalarni va smart-
kontraktlarni (blokcheyn texnologiyasi asosida kontraktlar tuzish va uni bardavom 
etishga mo’ljallangan komp’yuter dasturi) qonuniylashtiradi”. Dekret tokenlar 
yaratish, ularni almashtirish, saqlash, joylashtirish, sotib olish hamda kriptobirjalar 
va kriptovalyutalar platformalari faoliyatiga doir hech qanday chegaralashlar va 
mahsus talablarni nazarda tutmaydi. Yuqori texnologiyalar parkining bildirishicha 
“Jismoniy shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan mayning faoliyati, tokenlarni 
sotish, almashtirish hamda joylashtirish tadbirkorlik faoliyati deb hisoblanmaydi 
va tokenlar deklaratsiya qilinmaydi. Mayning faoliyati, tokenlarni yaratish, sotish 
va sotib olish esa 2023 yilgacha soliqqa tortilmaydi”. Ammo bu ish Belorussiyada 
elektr energiyaga bo’lgan ehtiyojni ancha oshiradi, chunki mayning juda ham 
katta elektr energiyasini talab qiladi. Shuning uchun ham mamlakatda nisbatan 
arzon elektr energiya ishlab chiqarishga imkon beradigan atom elektr stantsiyalari 
qurilmoqda va yana yangilarini qurish rejalashtirilmoqda (Buni Rossiyaning 
“Atomstroyeksport” tashkiloti amalga oshirmoqda. Natijada 2019-2020 yillarga 
kelib atigi ikkita energoblok mamlakatga 2Gvt arzon atom elektr energiyasi ishlab 
chiqarib beradi). Rossiya prezidenti ham 2019 yil 1 iyuligacha kriptovalyutalar 

---

320 
aylanmasi va ICO haqidagi qonunlani ishlab chiqishga topshiriq bergan. Chunki 
Rossiyada ham kriptovalyutalar bozorida ishlovchilar soni borgan sari oshib 
bormoqda.2017 yilning dekabr oyi boshida Venesuela prezidenti Nikolas Maduro 
ham mamlakatda 100 mln ElPetro kriptovalyutasini chiqarish haqida topshiriq 
bergan. Ushbu kriptovalyuta mamlakatda chiqarilayotgan neft bilan ta’minlanadi – 
ya’ni 1ElPetro 1 barrel neft narxiga teng bo’ladi. Mamlakat rahbarining fikricha, 
ElPetro Venesuelaning “pul suvereniteti” ni ta’minlab berishi va pul oqimi hamda 
investitsitsiyalarni ko’paytirishi kerak. Boshqa barcha kriptovalyutalardan farqli 
o’laroq, bu kriptovalyuta VenesuelaningAyakucho neft konidagi 5 milliard barrel 
neft bilan ta’minlanadi.Agarda kriptovalyuta loyihasi muvaffaqiyatsizlikka 
uchrasa, har bir kriptovalyuta egasi bir barrel (yoki bir bochqa) neft egasi bo’ladi. 
Hozirgi narxlarda bu 60 dollar degani. 2018 yil 20 fevralda sotuvga chiqarilgan bu 
kriptovalyuta birinchi kunningo’zidayoq 735 mlndollarlik sotildi, bir hafta ichida 
esa bu miqdor 1 milliard dollarga yetdi. Muvaffaqiyatdan ruhlangan loyihachilar 
endi PetroGold kriptovalyutasini chiqarishni rejalashtirayptilar – bu kriptovalyuta 
esa oltin bilan ta’minlanadi. Agarda loyiha muvaffaqiyatli amalga oshsa, Petro 
ning kapitalizatsiyasi 6 milliard evroga yetishi mumkin. Frankfurt moliya va 
menejment maktabining professori Philipp Sandnerning fikricha, virtual bozordagi 
bu kriptovalyuta material boylik bilan ta’minlangan bo’lgani uchun bitkoinga 
nisbatan ancha stabil bo’lishi mumkin. Karakasdagi mas’ullarning fikrlaricha, 
ularning o’z mustaqil kriptovalyutalari halqaro valyuta bozorlari bilan yaqindan 
muloqot qilishga imkon beradi va chet ellardan moliyaviy mablag’larni jalb qila 
oladi. Har qanday xolatda ham ElPetro kriptovalyutasi chiqarishni virtual 
dunyodagi bir tajriba sifatida qabul qilsh mumkin. Agar bu yondoshuv o’zining 
samaradorligini ko’rsatsa, boshqa mamlakatlar ham iqtisodiyotni rivojlantirish 
uchun bu tajribadan foydalanishlari mumkin bo’ladi. Evropada ham bunday 
jarayonlar davom etmoqda, masalan, Buyuk Britaniya o’z kriptovalyutasini 
chiqarishni rejalashtirayapti. Bu kriptovalyuta Britaniya funt-sterlingi bilan bog’liq 
bo’lib, markaziy bankning fikricha, u banklar o’rnini bosishi mumkin.

---

321 
BundayAngliyamilliykriptovalyutasi 
2020yilningboshlaridachiqarilishimumkinliginiTheTelegraphMarkaziybankmulozi
migaishoraqilganxoldama’lumqilgan. 
Hozirdabuniqandayqilibamalgaoshirishmuammolariilmiyizlanishjarayonidao’rgani
layapti. 
Ushbukriptovalyutabitkoinninganalogibo’lib, 
tranzaktsiyatexnologiyalaridanfoydalanishniko’zdatutadi. 
Markaziybankningfikricha, 
bukriptovalyutabritaniyaliklargabanklarhizmatidanvozkechib, 
o’zpullariniraqamliaktivlardasaqlashimkoniniberadi. 
Kriptovalyutayordamidakattatranzaktsiyalarniamalgaoshirishmumkinbo’ladi 
(masalan,