Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)

Harbiy dengiz floti. 
Boshda Osuriyada deyarli 
dengiz floti bolmagan. Harbiy yurishlar paytida dar- 
yolami kechib o'tishga ham to‘g‘ri kelgan. Armiya suv 
havzasini teriga havo toldirib suzib o“tgan. Otlar esa 
o'zlari suzib o'tishgan.
Keyinchalik Osuriya o‘z dengiz flotini qurishni bosh- 
laydi. Ko'pincha Osuriya boshqa mamlakatlaming, bi­
rinchi galda, kemasozlik, dengizchilik yuqori darajada 
rivojlangan, qudratli savdo flotiga ega bolgan Finiki- 
yaning dengiz flotidan foydalangan. Osuriya Finikiya 
kemasozlariga harbiy kemalami qurishga buyurtma 
bergan. Bu kemalar raqib kemasiga taran zarbasi be- 
rish uchun o4:kir burunli qilib yasalgan. Eshkakchilar 
ikki qavatda joylashgan. Kemalar Dajla va Frotda qu- 
rilib, Fors qoltig'ida suvga tushirilgan.
Osur podshosi Sargon Kipr oroliga kuchli harbiy 
dengiz ekspeditsiyasini tashkil qilganda Finikiya dengiz 
flotidan foydalangan. Finikiyaliklar dengizchilik sohasi- 
da mohir bolganlari uchun ular butun old Osiyoga o‘z 
kemalari, dengizchilari, kemasozlari bilan turli shartlar 
asosida o'zlari uchun foydali shartlarda xizmat ko‘r- 
satganlar. Sinaxerib podsholigi davrida Eron qoltigl- 
ga flot jo'natilishi Osuriya yozuvlarida juda mufassal 
tasvirlangan. Shu maqsad uchun zarur bolgan kema­
lami Nineviyada Finikiya kemasoz ustalari qurgan. Bu 
kemalarga Tir, Sidon va Ioniyadan keltirilgan tajribali 
dengizchilar xizmat qilgan. Bu kuchli flot Tigr daryosi- 
ning quyi oqimi bilan Opisga jo'natilgan. Shundan ke- 
yin kemalar quruqlikdan sudrab o'tilib, Araxtu kanaliga 
tushirib yuborilgan. Frot daryosiga yetgach, kemalarga 
Osuriya harbiy armiyasi, qurol-aslaha, oziq-ovqat ort- 
tiriladi. Bu kuchli harbiy flot osur harbiy maqsadlarini 
bajarish uchun Eron qoltiglga jo'nab ketadi.
48

---

Ashshurbanipal hukmronligi davrida (mil. aw. 
669-626-yillap) Osuriya Fors qo'ltig'ida o‘z hukmron- 
ligini mustahkamlash uchun Eron qoltig'ida flot qu- 
rishga harakat qilganlar. Ammo bunda ham Finikiya 
kemasozlarining yordamisiz ish bitmagan. Dengizbo“yi 
Xaldeyasidagi osur bosh qo'mondoni Belibni Ashshur- 
banipalga yozgan maktublaridan birida kemalar qu- 
rish uchun finikiyaning Sidon shahridan 20 ta mohir 
kemasoz ustalami yuborishni so'rab murojaat qilgan.
Osuriya davlati yaratilgan davridan toki o'zining 
halokatigacha bolgan uzoq asrlar davomida uzluksiz 
istilochilik urushlari olib borgan. Osuriyaning siyosa- 
ti urush edi, bu qonli istilochilik urushlari davomida 
Osuriya old Osiyoda eng kuchli harbiylashgan davlat- 
ga aylandi. Osuriya harbiy san’ati o‘sha davr uchun 
nihoyatda mukammal rivojlangan.Osuriya lashkar- 
boshilari dushmanga to‘g‘risidan va yon tomonidan 
hujum qilish usulini qollagan. Front bo^lab keng hu- 
jumga o'tishda bu usullaming har ikkalasini ham bir- 
yo la qollashni bilganlar. Ko'pincha, osuriyaliklar turli 
harbiy hiylalarni ham ishlatganlar. Chunonchi, ular 
dushmanga kechasi hujum qilganlar. Dushmanni qi- 
rish taktikasi bilan birga, tinkasini quritish taktika- 
sini ham qollaganlar. Shu maqsadda dushmanning 
barcha kommunikatsiyalaridan ajratib qoyish, uni 
suvdan, oziq-ovqat keltirish va harbiy yordam olish 
imkoniyatidan mahrum qilish uchun harbiy qismlar 
qamal qilingan dushman shaharining barcha darvo- 
zalarini, suv manbalarini, quduqlarni, daryolai'dan 
kechib o‘tiladigan joylam i egallab olganlar.
Osur armiyasi istilochilik urushlarida dushmanga 
yashin tezligida hujum qilib, dushmanni o‘zini o'nglab 
olishiga imkon bermay, tor-mor qilish taktikasini qol­
lagan. Ashshurbanipal (eramizdan awalgi VII asrda) 
Elam mamlakatini bir oy ichida bosib olgan. Osuriya 
armiyasi jangda qattiq zarba berib, dushman ketidan 
jadal va shiddat bilan quvib borib, uni yo‘q qilgan.
49

---

Osurlar birinchi galda qo'shni mamlakatlarning eng 
muhim shahar va hududlari, savdo yollarini bosib olish- 
ni, shuningdek, oljalar va asirlar qolga kiritishni ko‘zda 
tutib urush olib borganlar. Qolga tushgan asirlami esa, 
odatda, qullarga aylantirib, bir qismi sotib yuborilgan. 
Osur podsholarining g'olibona harbiy yurishlarini hikoya 
qilgan bizgacha yetib kelgan yozuvlarida urushlarda 
olingan oljalar batafsil tasvirlanadi. Masalan, podsho 
Sinaxxerib Bobildan 208 ming asir, 720 ta ot va xachir, 
11073 eshak, 5230 tuya, 80100 buqa va sigir, 80600 
bosh qoy va echki haydatib keltirgan. Urushda qolga 
tushirilgan oljalami podsho, odatda, ibodatxonalarga, 
shaharlarning boshliqlari, podsho ayonlari va askarlar- 
ga taqsimlab bergan. Oljaning katta qismini, albatta, 
podsho o'ziga olib qolgan.
Osuriyaliklaming yana bir harbiy strategik taktikasi 
bu - dushmanni terror qilish usuli, ya’ni istilo qilinayot- 
gan mamlakat aholisini va armiyasini dahshatga solib 
qo‘rqitish bolgan. Osur armiyasi old Osiyoda ozining 
shafqatsizligi bilan tanilgan. Maglub bolgan dushman 
qoziqqa o'tqazilgan, tiriklay terisi shilib olingan, bumi 
kesilgan, bosh terisi shilib tashlangan. Mil. aw. XIV 
asr boshlarida podsho Salmanasar I old Osiyoda osur- 
laming azaliy raqibi bolgan xett armiyasiga qaqshat- 
qich zarba bergan. Xett armiyasining katta qismi asirga 
tushgan. Salmanasar I asirlardan 15 mingtasini ko'zini 
ko‘r qilgan. Osur askari bosib olingan mamlakatdagi 
erkaklar, ayyollar va bolalami oldirishdan toymagan. 
Homilador ayollar va go'daklar shafqatsizlarcha oldi- 
rilgan. O'sha davrdagi odatga ko'ra bosib olingan sha­
har aholisining bir qismi oldirilgan, qolgan qismi asir­
ga olinib, qul qilib sotib yuborilgan.