Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)

Ossuriya podshosi Salmanasar HI 
(mil. aw. 705-681) annallaridan
Mil. aw. XIX asrda Dajla daryosining yuqori oqimida 
markazi Ashshur shahri bolgan Osuriya davlati vuju- 
dga keladi. Bu davlat o'z tarixida yuksalishlar va qiyin- 
chiliklar davrini boshidan kechirib, mil. aw. XIX asrdan 
605-yilgacha hukm surgan. Osuriya tarixi davomida 
qudratli armiya tuzib, istilochilik urushlarini munta­
zam olib borgan.
Osuriya harbiy san’ati Mismikiga qaraganda yuqori 
darajada taraqqiy etgan edi. Osuriya davlati harbiy soha- 
ga jiddiy e tibor berib, kuchli, jangovar armiyani shakl- 
lantirgan. Bu armiya murakkab tuzilma, yuqori darajada 
tashkiliy shaklga ega bolib, bu harbiy taktikaning rivoj ■
lanishiga katta imkoniyat yaratgan. Mil. aw. XV asrdan 
boshlab Osuriya yuksalishining yangi davri boshlanadi
Osuriyaning ko‘p sonli armiyasi harbiy kolonistlardan 
iborat bolib, shu bilan birga, bu armiya erkin aholining 
Keng qatlamlari orasidan harbiy maqsadlar uchun terib 
olinadigan odamlar bilan toldirib turilgan. Har bir vilo- 
yatning boshligl o'z qol ostidagi hududdan askar to'plab, 
bu askarlarga o'zi boshchilik qilgan. Armiyaga «ittifoq- 
chilar»dan, ya’ni Osuriya tomonidan boysundirilgan va 
unga qo'shib olingan mamlakatlarning aholisi ham ki- 
ritilgan. Masalan: Sargonning o'gli Sinaxxerib (mil.aw 
705-781-yillar) «G'arbiy mamlakat»dan keltirilgan asir- 
lardan 10 ming kamonchi va 10 ming qalqonchi askar
43

---

tuzib, ulami o‘z armiyasiga qo'shgan. Ashshumosirpal 
esa (cramizdan awalgi VII asrda) Elamning urushib olin­
gan olkalaridan keltirilgan kamonchilar, qalqonchilar, 
kosiblar va temirchilar bilan armiya safini toldirgan.
Osuriya armiyasida old Osiyoda birinchi bolib mil. 
aw. IX asrda otliq qismlar va alohida muhandis qism- 
lar tashkil etilgan. Bu osur armiyasining jangovar qo- 
biliyatini yanada kuchaytirgan. Dastlab otliq egarlan- 
magan otda o'tirgan, keyin esa uzangisiz baland egar 
kashf qilingan. Otliqlar juft bolib jang qilganlar: otliq- 
larning biri kamon bilan, boshqasi nayza va qalqon 
bilan qurollangan. Ba’zida suvoriy qilich va cho'qmor 
bilan qurollangan. Otliq qismlarga oqsuyak-zodagon­
lar va kasbi harbiy bolgan tabaqa xizmat qilgan.
Osuriyaliklar ko‘p sonli urushlarda jang qilish usul- 
larini ishlab chiqqanlar. Osuriya armiyasining jangovar 
tartibini kamonchilar, nayzachilar, jang aravalari va ot­
liqlar tashkil etgan. Jangovar saflanishning asosi bol­
gan jang aravalari orqasida otliqlar turgan. Piyodalar 
uch qator saflanib turganlar. Kamonchilar oldinda yoki 
qalqonbardorlar panohida orqa qatorda. jang qilganlar. 
Kamonchilar orqada turganda qalqonbardorlar ikki qa­
torda turib, buldlib yoki cholcka tushib, kamonchilarga 
o'zlarining orqasida turib dushman ustiga o‘q yog'diri- 
shiga imkon berganlar. Otliqlar saf bolib hujum qilgan­
lar, ulaming hujumi saflangan jips piyodalar tomonidan 
yengil qaytarilgan. Ammo otliq qismlar to‘zg*itilgan, paro- 
kanda qilingan dushman armiyasini yanchib tashlash- 
da dahshatli kuch bolgan. Jang aravalari qismi jadal 
yurib, dushman saflarini to‘zitib vuborgan. Kutilmagan 
taktik vaziyatni tug'dirish uchun Osuriya sarkardalari 
tungi hujum qilish usulini keng qollaganlar.
Miloddan oldingi VIII asrda Osuriyaning islohot- 
chi podshosi Tiglatpalasar III (745-727) harbiy islohot 
otkazgan. Islohotgacha armiya aholidan olingan ko‘n- 
gillilardan tashkil topgan. Armiya ta’minoti har bir as­
44

---

kar o‘z hisobidan qurollangan va oziq-ovqatni ham o‘zi 
topishi hisobiga bolgan. Islohot natijasida muntazam 
armiya tuzilib, armiya ta’minoti tola davlat hisobidan 
tashkil etilgan. Armiya qurol turlari boyicha qismlar- 
ga bolingan, bir xil turdagi qurol joriy qilingan. Yengil 
qurollangan piyoda askarlar soni ko'paytirilgan. Armi- 
yadagilar soni o‘rta va kambag’al qatlamlar hisobidan 
ko'paytirilgan. Tiglatpalasar III urush vaqtida qabilalar- 
dan olinadigan ko'ngillilardan voz kechgan. Shuningdek, 
asosiy harbiy bolinma ham bolib u podshoni qo'riqla- 
gan. Doimiy armiyaning soni shu tarzda o‘sib borgan. 
Tiglatpalasar qullami harbiy xizmatga olishni yolga 
qo“yadi. Shu tarzda Tiglatpalasar III davlat hududi va 
chegaralarini doimiy qo'riqlaydigan hamda istilochilik 
yurishlarini g‘olibona olib boradigan zamonaviy qurol­
langan jangovar armiyani yaratadi. Osurlar uchun har­
biy ish, urushlar asosiy kasb bolgan. Doimiy istilochilik 
urushlari, urushlarda olingan oljalar, xalqaro savdoda 
faol ishtirok etish, xalqaro savdo yollari ustidan doimiy 
nazorat osur davlati va jamiyatining barqaror rivojlani- 
shini ta’minlagan. Tiglatpalasar III ning istilochilik siyo- 
sati uning vorislari tomonidan davom ettirilgan.