Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)

Armiya tuzulmasi. 
Xett armiyasining asosiy qismini 
piyoda askarlar tashkil etgan. Qadimgi Xett podsholigi
61

---

davridan bizgacha yetib kelgan yozuvlarda podsho Ani- 
taning 1400 piyoda askariga 40 jang aravasi to'gYi kel- 
gani aytiladi. Mil. aw. 1280-yilda bolgan Qadesh yo- 
nidagi jangda Xett armiyasining soni 20 ming piyoda 
askar, 2500 jang aravasini tashkil etgan. Bu o‘sha davr 
uchun katta son edi. Xett armiyasi katta g'alabalar, g‘o- 
libona urushlar bilan davlatni mustahkamlagan.
Jang aravalari. 
Osuriya, Misr davlatlari armiya­
sida bolgani kabi Xett armiyasining zarbdor qismini 
jang aravalari tashkil etgan. Xettlar old Osiyoda bi­
rinchi bolib, yengil jang aravalaridan foydalanganlar. 
Jang aravalari alohida harbiy qismni tashkil etib, bu 
qismda aksariyat oqsuyak-zodagonlar xizmat qilgan. 
Chunki jang aravasi, qurol-aslaha va jihozlari hamda 
jang aravasiga qo‘shiladigan otlar juda katta mablag‘ 
talab qilgan. Xett armiyasining zarbdor qismi bolgan 
yengil jang aravalari istilochilik urushlarida armiya- 
ning g‘alabasini ta’minlashda muhim o'rin tutgan.
Malumki, jang aravalari ilk bor g'arbiy Osiyoda 
mil. aw . 1600-yildan keyin paydo boldi. Lekin bun­
day qurol turi yangilik emas edi. Jang aravalari mil. 
aw . Ill ming yillikda shumerlarda ham mavjud b o l­
gan. Shumerda mil. aw . Ill ming yillik jang aravala- 
riga ilk bor xachir va eshaklar qo'shilgan.
Malumotlarga ko‘ra, otlar qo'shilgan spitsali glldi- 
rakli jang aravasi mil. aw. XVI asrda bir vaqtning o‘zi- 
da Bobilda, XVII sulola davrida Misrda va Kichik Osiyo 
shimolidagi Mitanni davlatida paydo boladi. Jang ara­
vasi jangda tezligi va yengilligi bilan hal qiluvchi o'rinni 
egallagan. Xett armiyasida istilochilik urushlarida yen­
gil jang aravasidan keng foydalanilgan.
Xett jang aravasi Mismikidan katta farq qilmagan. 
Har ikki jang aravasining ham glldiraklarida olti spitsa 
mavjud bolgan. Shu bilan bir vaqtda Misr jang aravasi 
ekipaji ikki kishi - haydovchi va jangchidan iborat. Xett 
jang aravasi misrliklamikiga qaraganda yengil va tez 
yuradigan bolgan. Xettlarda jang aravasi ekipaji 3 ki-
62

---

shidan tashkil topgan. Haydovchi, kamonchi va qalqon- 
bardordan iborat jang aravasi dushman saflarini to'zgl- 
tib yuborgan. Hujum quroli - nayza va kamon, qalqon
- to‘g‘riburchakli yoki shakli bo'yicha vertikal qoyilgan 
ikki tomonlama boltaga o'xshash qurol bolgan.
Xettlarning ko‘p sonli jang aravalari urushlarda 
boshlanglch hujumdan keyingi boshlanadigan yaqin 
masofada boladigan jangda ko‘p sonligi bilan ustun- 
likni ta’minlashi lozim bolgan. Misrliklar kabi xett 
jang aravalari zarba beruvchi kuch edi. Xettlar isti­
lochilik yurishlarida jang aravalarining imkoniyatla- 
ridan unumli foydalanish maqsadida tekis joyni jang 
maydoni sifatida tanlashgan. 
-
Xett imperiyasi podsholari qobilyatli strateg (yo‘1- 
boshchi) va harbiy rejalar tuzishda mahoratli bol- 
ganlar. Ularning harbiy taktikasi quyidagicha b o l­
gan: birinchidan, xettlar o ‘z zarbdor kuchlari bolgan 
jang aravalarini harakatlanishi qulay bolgan joyga 
joylashtirganlar.Keyin esa dushman armiyasini o‘z- 
larining jang aravalari kutib turgan joyga yo'naltirib, 
dushman armiyasini jang aravalari yordamida jadal 
sur’atda tor-mor keltirishgan. Xuddi mana shu jang 
Uslubidan Xett podshosi Suppiluluim foydalangan. 
Lekin bu harbiy rejalar Shimoliy Mesopotamiyaga 
hujum paytida yordam bermagan.
Xett armiyasining tashkiliy tuzilishi o‘z davrining 
eng yaxshi harbiy tashkillashtirilgan tuzilmasiga ega 
jibolgan. Armiya asosan oglr qurollangan piyoda qism­
lar va jang aravalaridan iborat bolgan. Armiya mun­
tazam qism va urush vaqtida qaram hududlarda oli- 
fiadigan ko‘ngillilardan tuzilgan. Xett armiyasida yor- 
tiamchi harbiy qismlar ham mavjud bolgan. Ba’zida