Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)
Download 3.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Qadimgi sharq harbiy san\'ati. Rajabov R.
|
Shan-In davrida harbiy soha.
Yaxshi qurollan gan harbiy qism Van hokimiyatining kuchayishiga yordam berdi. Mamlakat chegaralarini ko'chman- chilardan mudofaa qilish zarurligi va qo'shnilarning yerlarini bosib olish zaruriyati harbiy sohani yolga qoyishni talab qilgan. Armiyaning asosini jamoachi dehqonlardan rekrut tartibida olinadigan piyodalar tashkil etgan. Jangchi larning asosiy quroli o‘q-yoy edi. Inlarning kamoni ku- 116 chaytirilgan bolib, o'qlari patli edi, turli shakldagi o‘q uchlari bolgan. Jang boltalari, nayza va bronza, su- yak uchli kalta nayzalar Shan-In jangchisining quroli bolgan. Bundan tashqari, inlarda maxsus qurol - ge, o‘ziga xos bolta - xanjar yoki sekira - nayzalar mav- jud bolgan. Gening yog'och sopi odam boyiga teng bolib, 17 x 22 sm tig‘ga to‘g‘ri burchakli joylashgan. Sekira boltaga o'xshab tig l sopi bilan birlashgan. Hi moya vositasi qalqon bolgan. Jangchilar boshlariga bronza qalpoq kiyganlar. Jang aravasi va ot Shan-In davridagi yozuvda til- ga olinadi. An’yan hududidagi qazishmalardan jang aravalarini bezash uchun bronzadan ishlangan 400 ga yaqin zeb-ziynat asboblari va ot suyaklari topil- gan. Vanlar jang aravasida jang qilganlar, armiya ning zarbdor qismi otliq va jang aravalaridan tashkil topgan. Faqat zodagonlar jang aravalariga ega bolib, jang aravalari besh ming kishigacha bolgan, otliqlar 300 kishini tashkil etgan. Van (hokim)larda va ularning navkarlarida jez qalpoqlar bolgan. Vanlar jang aravalarida urushga kirganlar. Jang maydonida jangovar tartib - piyo dalar, otliqlar va jang aravalaridan tashkil topgan. Shan-In armiyasi asosini 3000 dan 5000 kishigacha bolgan harbiy qism tashkil etgan. Askarlar kamon, nayza va 0,9-1,8 metrli tayoqqa o'rnatilgan tigli ale- bardaga o'xshash «ко‘» deb atalgan, jangda qalqon bilan birga ishlatiladigan qurollar bilan qurollangan. Davlat ishlarida podshoning maslahatchilari b o l gan «Uch oqsoqobning ikkinchisi «otlar boshligl» («podsho mulklari armiyasi boshligl») «qo‘zg‘olonchi- larni tinchlantirib turishi» lozim bolgan. Bu amaldor harbiy mahkamani boshqarib, butun davlatning har biy idora ishlarini yolga qo“ygan. U harbiy xizmatga yangi askarlar to‘plagan, harbiy talim-tarbiyaga rah barlik qilgan, harbiy inspeksiyaga boshchilik qilgan 117 va armiyaning ta’minot ishlarini boshqarib turgan. Shu bilan birga u armiyaga bosh bolib, urush vaqti- da unga qo'mondonlik qilgan. Ba’zi yozuvlarga ko‘ra jangga saf tortishda muay- yan qoidalar joriy qilingani faraz qilinadi. Qur’a yo- zuvlaridan birida: Bu kecha lagerda biron falokat yuz bermasmikan, tun tinch o‘tarmikan, deb so‘raladi. In davlatida armiyaning asosini harbiy xizmatga chaqi- rilgan oddiy dehqonlardan tuzilgan piyodalar qismi tashkil etgan. Bu qadimgi Xitoy yozma tarixiy manba- si «Qo'shiqlar kitobi»da obrazli qilib tasvirlangan. Jang aravalarida, odatda, zodagonlar jang qilganlar, chunki faqat bu zodagonlar katta mablag' talab qiladigan ikki ot qo'shilgan aravaga ega bolishga qodir bolganlar. Shan-In podsholari o'zlariga qoshni jangovar chjou- lardan ко ‘chmanchilarga qarshi harbiy yurishlarda foydalanganlar. Ко‘chmanchilarga qarshi urushlarda ishtirok etganlari uchun Chjou harbiy sarkardalari in- lardan yer ulushlari, pul mablaglari olgan. Chjoular dehqonchilik, chorvachilik bilan shug4illangan. Yilqi chjoular uchun muhim ahamiyatga ega bolib, otlar- dan ov va urushlarda foydalanganlar. Chjou qabilalari yolboshchisi (Gun) bir vaqtning o'zida harbiy boshliq ham bolgan. Chjou qabilalarida mulkiy tabaqalanish natijasida davlat va jamiyat shakllanadi. Mil. aw. XII asrda endi- gina tashkil topgan yosh va kuchli chjoular davlati ar miyasi zaiflashib borayotgan In davlatiga qarshi urush boshlaydi. 0 ‘zaro urushlar girdobida qolgan Shan-In davlati kuchli va yaxshi qurollangan Chjou armiyasi hujumini qaytarishga ojiz bolgan. Mil. aw. 1122-yilda lashkarboshi U.Van boshchiligida Chjou armiyasi hal qiluvchi jangda Shan-In armiyasini yanchib tashlay- di. Shan-In yerlariga bostirib kirishda U.Van armiyaga qat’iy ko‘rsatma beradi: «Shan-In yerlarida biz tomonga qochib o'tganlami, ular bizning g'arbiy yerlarimizda xiz- mat qilishlari uchun oldirmang». 118 |
