Raximov X. “Valeologiya asoslari”

Tamaki nos chekishning oldini olish. 
 Chekishni tashlash mumkin faqatgina mumkin emas balki kerak. Agarda 
chekuvchi o’zi chekishni tashalashni xoxlamasa, hech qanday davolash vositalari 
yordam bera olmaydi. Har bir chekuvchining o’zida xoxish bo’lishi kerak. Chekish 
odati zararli bo’lgani uchun dunyoning ko’p mamlakatlarida bunga qarshi kurash olib 
borilmoqda. Butun dunyo sog’liqni saqlash tashkiloti (VOZ) chekishga qarshi katta 
e’tibor qaratmoqda. Masalan AQSH da sigareta qutisining ustiga kalla suyagining 
rasmini tushirib, chekishning zarari xaqida yozib qo’yiladi. Frantsiyada jamoat 
joylarida chekkan odamlardan jarima olinadi. Angliyada jamoat joylarida 
chekishning zarari xaqida reklamalar osib qo’yiladi.
Bizning mamlakatimizda ham tamaki, nos chekishga qarshi targ’ibot va 
tashviqot ishlari olib borilmoqda. Masalan “Chekmasdan yoshlik gashtini sur”, “Men 
o’z yo’limni topdim” kabi dasturlar shular jumlasidandir. Chekishni oldini olishda 
birinchidan, chekish odatini oldini olish, ikkinchidan chekuvchilar bilan uni tashlashi 
xaqida tashviqot ishlarini olib borish. Biz papiros, nos chekishga qarshi kurash olib 
borishda quyidagi tadbirlarni o’tkazish zarur deb hisoblaymiz: a) bolani yoshligidan 
papiros, nos chekishga qarshi tushuntirish ishlarini olib borish; b) chekuvchilar bilan 
tamakini, nosning zarari xaqida ma’ruzalar o’qish, suhbatlar o’tkazish aks xolda ular 
chekishning zarari xaqida yetarli ma’lumotga ega emaslar; v) tamaki tutinini 
tarkibidagi zaharli moddalarni kamayishiga erishish; g) chekmaydiganlarga aktiv 
chekuvchilarni ta’sirini kamaytirish; d) radio, telovediniya, turli axborot vositalarida 
papiros, nos chekishni zarari xaqida ma’lumotlar berib borish; y) chekishni zarari 
xaqidagi tashviqotlarni o’smir va o’spirinlarni psixologik xususiyatlarini e’tiborga 
olgan holda olib borish. 
Chekishni oldini olishda talabalarning o’z vaqtida dam olish, ovqatlanishi, 
ularda axloqiy tarbiyani to’g’ri yo’lga qo’yish muhim o’rinni egallaydi.
Oliygohlar, akademik litseylar, kasb – xunar kolejlarida tamaki, nos chekishga 
qarshi yagona tarbiya sistemasini tashkil etish kerak. Bunga fakul’tet ma’muriyati 
bosh bo’ladi va nazorat qilib turadi. O’zbekiston mustaqillik va istiqlol yo’lida 
rivojlanayotgan davrida tamaki, nos chekishni oldini olishda hadislardan, ko’pgina 
diniy risolalardan foydalanish mumkin. Oliygohlarning koridor va vestibullariga 

---

37 
chekishning zarari haqidagi buyuk allomalarning fikrlari osib qo’yilib chekishni 
oldini olish mumkin. Gurux murabbiylari talabalar bilan papiros, nos chekisni zarari 
haqida suxbatlar, savol – javoblar o’tkazishlari yaxshi natija beradi. 
“Chekishni organizmga zarari” xaqidagi suxbatni misol qilib keltirish mumkin: 
Inson salomatligining ashaddiy dushmani tamaki, nos chekishdir, bugun biz sizlar 
bilan ana shu mavzuda fikr yuritmoqchimiz.
Suxbatlar quyidagi reja asosida olib boriladi: 
1. Kirish so’zi. 
2. Chekish qachon qayerda paydo bo’lgan 
3. Odamlar nima uchun chekadi? 
4. Bir dona papirosni zarari?. 
5. Chekish naslga ta’sir qiladimi? 
6. Chekishni tashlamoqchi bo’lganlar uchun maslaxatlar. 
7. Qizlar yigitlarning nos, papiros chekishini yoqtirasizmi? 
8. Xulosa
Rejadagi masalalarni guruxdagi talabalarga taqsimlab beriladi. Chekishni
tashlamoqchi bo’lgan talabalarga quyidagi maslaxatlarni berish mumkin. 
1. Chekkanda tutinini ichka tortmang. 
2. Tamakini 2/3 qismini cheking (nikotin fil’trda qoladi). 
3. Iloji boricha kamroq cheking. 
4. Chekkingiz kelganda ochiq havoda sayr qiling. 
5. Chekkingiz kelganda chekish o’rniga hidli, yalpizli, konfet shiming yoki qurut 
so’rib yuring. 
6. Tarkibida nikotin kamroq bo’lgan papiros cheking. 
7. Og’zingizni 1 – 2 foizli ichimlik soda bilan tez – tez chayqab turing. 
8. Irodali bo’lib chekishni tashlashga harakat qiling.