Raximov X. “Valeologiya asoslari”

Tamaki nos chekishning kelib chiqishining tarixi. 
Tamaki chekish haqidagi dastlabki ma’lumotni qadimgi Gretsiyalik tarixchi 
Gerodot asarlarida bayon etadi. U Skiflar o’simlikni yoqib undan nafas olardilar 
deydi. Mashhur sayyoh Xrestofor Kolumb XV asrda Amerikaga Guanaan oroliga 
kelganda, orolda yashovchilar Kolumbga va uning dengiz sayohatchilariga sovg’alar 
qatorida quritilgan o’simlik barglarini ham taqdim qiladilar. Ular bu o’simlikni “ 
Petum” deb atashar edilar. Yerli halqni bu o’simlikni tutatib chekish, chaynashini 
shuningdek yutishlarini ko’radilar. Tamaki bargining naycha qilib o’ralganini ular 
“Tabako” va “Sigaro” deb nomlar edilar. Quritilgan tamaki naycha qilib o’rab 
chekilganda, dastlab uni shifobaxsh modda, tutini turli kasalliklarni daf etadi, kishini 
tetiklashtiradi, tinchlantiradi deb o’ylagan edilar. 
Kolumbning dengiz sayohatchilari 1493 yilning 25 martida Ispaniyaga 
qaytganda tamakidan olib keladilar. Shuning natijasida chekish odati asta – sekin 
Ovropo mamlakatlariga tarqala boshladi. Keyinchalik Amerikada bo’lgan chet 
elliklarni Angliyaga qaytishi bilan tamaki o’simligi urug’ini ekish va uni ko’paytirish 
oqibatida tamaki ko’p mamlakatlarga tarqaladi. 
XV asrning o’rtalarida tamaki Frantsiyaga tarqaladi. Bunga Frantsiyaning 
Partugaliyadagi elchisi 1560 yilda sababchi bo’lgan Jak Niko Frantsiya shoxi 
Yekatrina Mediga va uning o’g’illaridan bittasiga bosh o’g’rig’ini qoldirish uchun 
tamaki pilyulasini tavfsiya etgan. Tamakidagi nikotin moddasi Niko nomi bilan 
atalgan. Frantsiyada tamakini hidlash keng ravishda avj olib ketadi. XV asrning 
oxirida tamaki chekish Ispaniya, Angliya, Gollandiya, Portugaliya va boshqa Ovropo 
mamlakatlariga tarqaladi. Rossiyaga tamaki 1585 yilda Ivan Grozniy davrida 
savdogarlar tomonidan keltirilgan. Tamaki chekish yoki uning eritmasini qabul qilish 
ko’p hollarda qattiq zaharlanish yoki o’lim bilan tugar edi.
M.F. Romanov podshoxligida tamaki chekish man etilgan. XVI asrning oxirida 
Angliyada tamaki chekuvchilarning boshi olingan. 1697 yilda Rossiyada Pyotir I 
chekishni man etadi. XIX asrning oxirlarida Rossiyaning 30 tadan ortiq 
guberniyalarida tamaki o’simligi ekiladi. Ulug’ Vatan urishi davrida tamaki ishlab 
chiqarish ancha kamayadi. Ulug’ Vatan urushidan so’ng tamaki ishlab chiqarish 
yildan – yilga ortib boradi. 

---

32 
Keyingi yarim asrda dunyoning barcha mamlakatlarida ishlab chiqarish va uni 
iste’mol qilish ancha ortdi. Niderlandiyada jon boshiga tamaki ishlab chiqarish 2 
marta, AQSH da 2,8 marta Shvetsiyada 5 marta ortgan. Chexoslavakiyada 1 yilda 27 
milliard dona sigareta sotiladi. Bu har bir odamga 1800 taga to’g’ri keladi. 1976 yilda 
Frantsiyada 81 milliard sigareta, 1977 yilda esa 84 milliard dona sigareta sotilgan. 
AQSH, Kanada va Angliyada, Frantsiyaga nisbatan 2 marta ortiq papiro’z chekiladi. 
AQSH da 50 million odam chekuvchilar bo’lib bu aholining 37 foizni tashkil etadi, 
chekish tufayli 1 minutda 6 ta odam o’ladi. Dunyo bo’yicha har yili chekish tufayli 3 
million odam o’ladi. Tamaki turli mamlakatlarda aholining 20 foizini o’limiga sabab 
bo’lmoqda. 1995 yilda 43 foiz erkaklar, 7 foiz ayollar tamaki chekishdan o’lgan. 
Bizning davrimizda tamaki chekish butun dunyoda tarqalgan. Angliyada 75 
foiz erkaklar, 27 foiz ayollar tamaki chekadilar. AQSH da 18 – 19 yoshdagi 
o’spirinlarning yarmi, maktab o’quvchilarining to’rtdan bir qismi tamaki chekadi. 
Daniyada 81 foiz , o’quvchilar o’g’il bolalar, 56 foiz qizlar chekadi. Italiyada o’spirin 
yigitlar 55 foiz, qizlarning 55 foiz, Shvetsiyada 46 foiz o’spirin yigitlar, 36 foiz qizlar 
sigareta chekadi. Ko’pinch tamaki chekish 9 yoshdan boshlanadi. 
O’zbekistonda ham tamaki, nos chekuvchilar soni ortib bormoqda. Hozirgi 
vaqtda bozor iqtisodiga o’tish munosabati bilan mayda xususiy savdo nuqtalarida 
sigareta sotish ortib bormoqda. Sigareta, nosni barcha yoshdagi o’smir va 
o’spirinlarga hech chegaralanmasdan sotilmoqda. Statistik ma’lumotlarga qaraganda 
planetadagi odamlarning 60 foiz erkaklari, 20 foiz ayollari chekadi. 
Osiyo mamlakatlarida nosvoy chekish keng tarqalgan. O’zbekistonda ham nos 
chekishga o’rganib qolish 13 – 14 yoshdan boshlanmoqda. Shuning uchun bir o’ylab 
ko’rish kerak. Nima uchun odam tamaki yoki nos chekadi? Chekishning keng 
tarqalishiga sabab nima?
Tadqiqotchilarning aniqlashicha chekishning sabablari turlicha: 
Birinchi sabab – qiziqish, tamaki ta’mini bir tatib ko’rish bo’lsa, ikkinchi sabab 
kattalarga taqlid qilishdir. Chekishning keng tarqalishiga klublar, kechalardagi 
kompaniyalar turli uchrashuvlardir. Bir marta chekib ko’rgan odam papiros tutinini 
hidini yana tatib ko’rishni yoqtirib qoladi, yana chekkisi keladi, so’ng chekish odatga 
aylanib qoladi.