Raximov X. “Valeologiya asoslari”

Buning uchun nima qilmoq kerak?
 
Birinchidan, har bir kishi avvalo odam organizmida ro’y beruvchi morfologik va 
fiziologik jarayonlar bilan albbata tanish bo’lishi shart. Masalan, odam irsiyatini 
o’rganuvchi antropogenetika qonuniyatlaridan xabardor bo’lishi kerak.
Ikkinchidan, irsiyatga salbiy ta’sir etuvchi urf-odatlarga yo’l qo’ysak yoki 
tomoshabin bo’lib tursak bu kechirib bo’lmas xato bo’ladi. Nima uchun yaqin 
qarindoshlar o’rtasida nikohlardan bo’lgan bolada har xil irsiy kasalliklar bilan 
og’rish ehtimoli ko’proq uchraydi degan savol tug’iladi? 
Ma’lumki, har bir organizm o’zining genlar tarkibiga ko’ra gomozigot va 
geterozigot organizmlarga bo’linadi. Gomozigot organizm deganda allel genlar bir 
belgini har xil variantida aniqlaydi. Geterozigot organizmlarda esa allel genlar bir xil 
belgini har xil turda belgilaydi. Demak, allel genlar gomozigot organizmlarda yo 
dominant yo retsessiv belgilarni aniqlashi mumkin. 
Geterozigot organizmlarda allel genning biri dominant ikkinchisi retsessiv belgi 
bo’ladi. Oqibatda ona yoki ota tomonidan avloddan-avlodga retsessiv (yashirin 
holda) gen orqali kasalik belgilarini salbiy sifatlarini o’tish xavfi juda ortib ketadi. 

---

30 
Bunday onalarda biz yuqorida ko’rib o’tgan noxush hodisalar sodir bo’ladi, bollar esa 
nimjon kasalmand, mayib-majruh holda tug’ilishi ko’zatilgan. 
Qarindoshlar orasidagi nikohlarga alohida e’tibor berishimizdan maqsad uning 
kelgusi farzandlar va avlodlar hayotida og’ir oqibatlarni keltirib chiqarishi 
mumkinligini va zararini yana bir bor ilmiy asosda sizlarga etkazishdan iboratdir. 
Farzandsizlik sabablarini izchil o’rganish ham ko’pchilik hollarda yaqin qarindoshlar 
orasidagi nikohlarning oqibati ekanligi aniqlangan.
Demak, sog’lom, baqquvat, benuqson farzand va avlodlar haqida o’ylar 
ekanmiz, avvalo har bir o’sib kelayotgan o’g’il-qizlarimizga maslahat berishimiz 
kerak.
Nazorat savollari. 
1. Gеnotip va fеnotip haqida nima bilasiz? 
2. Irsiy ma’lumotni nasldan naslga o’tish qonuniyati haqida ma’lumot bеring. 
3. Irsiy kasalliklar haqida tushuncha bеring. 
4. Irsiy kasalliklarni aniqlash usullarini qanday turlari bor. 
5. Irsiy kasallikni aniqlashni inеologik usuli. 
6. Irsiy kasallikni aniqlashni dеrmatoglifik usuli. 
7. Tsitogеnеtik va biokimyoviy usul. 
8. Yaqin qarindoshlar nikohining salbiy oqibatlari haqida ma’lumot bеring.