Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
110
тадбиқ этиш ва жорий этиш орқали таълимни ривожлантириш жараёни деб тушуниш 
мумкин.
Таълим тизимида ҳар қандай инновациянинг тадбиқ этилиши ёки вужудга 
келиши таълим жараёнининг айрим соҳаларида вужудга келган муаммоларни ечишга 
эҳтиёжни туғилиши ёки бутунлай модернизация қилиниши билан боғлиқ бўлади.
Инновацияларни татбиқ этишда албатта хорижий тажрибаларни ўрганиш муҳим 
саналади. Биз мақолада хорижий давлатларда мактабгача таълим тизимини таркиби, 
ўзига хосликларини ўрганишга эътибор қаратдик.
Эстония тажрибаси. Мактабгача таълим муассасалари, асосий мактаблар, умумий 
ўрта таълим мактаблари ва касб-ҳунар мактаблари директор ёки раҳбар томонидан 
бошқарилади.
Директор ёки раҳбарнинг вазифаси муассасанинг самарали ишлашини кафолат-
лаш ва муассаса фаолиятини бошқаришдир. Раҳбар ўз ваколатлари доирасида мак-
табда амалга ошириладиган ўқув-тарбия ва бошқа тадбирлар, муассасанинг умумий 
ҳолати ва ривожланиши, молиявий ресурслардан қонуний ва самарали фойдаланиш 
учун жавобгардир.
Мактабгача таълим муассасаларида ўқитувчи ёки ўқув-тарбиянинг етакчи ходими 
ўқув мудири сифатида ҳам ишлайди.
Мактабгача ёшдаги болаларни тарбиялаш муассасалари директорларига 
қўйиладиган малака талаблари олий маълумот ва ўқитувчилик ва бошқарув 
маҳоратидир.
Мактабгача таълим ташкилотининг бош ўқитувчисига қўйиладиган малака тала-
блари олий маълумот ва ўқитувчилик ва бошқарув қобилиятларини ўз ичига олади. 
Асосий мактаблар ва ўрта мактаблар раҳбарларига қўйиладиган малака талаблари 
магистратура ёки унга тенглаштирилган малака ва бошқарув кўникмаларини ўз ичига 
олади.
Германияда мактабгача таълим тизими Германия қонунларида мактабгача таълим 
олишнинг бепул ҳуқуқи белгиланган. Болаларни 4 ойлигиданоқ яслига олиб бориш 
мумкин. Кўпчилик немислар бу ҳуқуқдан фойдаланадилар. Мактабгача тарбия муас-
сасаларининг ранг-баранг шакллари ва турлари ҳайратлантиради. Энг қизиқарли 
болалар боғчалари турлари қуйидагича: 1. Waldkindergarten (немисча Wald сўзидан 
– ўрмон, Kindergarten – мактабгача таълим ташкилоти). Бундай болалар боғчаларини 
яратиш фикри Скандинавияда бошланган. Кўпинча бундай боғчалар ўрмонда жойла-
шади. Болажонлар доимо очиқ ҳавода бўладилар, дарахтлар ва бошқа ўсимликларни 
ўрганадилар, табиий материаллардан турли нарсалар ясайдилар. Болаларга табиатни 
севиш ва уни асраб-авайлаш ўргатилади. 2. Bauernhofkindergarten (немисча Bauernhof 
сўзидан – деҳқон ховлиси, қўрғони; Кindergarten – мактабгача таълим ташкилоти) [3].
Мактабгача тарбия тизими Германия таълим тизимида ҳам муҳим босқич 
ҳисобланади. Болалар боғчалари таълимнинг қуйи босқичи ҳисоблансада, лекин у 
давлат таълим тизими таркибига кирмайди. 
Боғчаларни маблағ билан таъминлаш турли жамоат ташкилотлари, ҳайрия бир-
лашмалари, корхоналар, хусусий шахслар, диний муассасалар зиммасидадир. Ота-
оналар болалар боғчаларига ўз фарзандлари тарбияланаётганликлари учун анча 
миқдорда пул тўлайдилар. 3 ёшдан 6 ёшгача болаларнинг 80% боғчаларга қатнайди. 
Германияда одатда болалар боғчада куннинг биринчи ярмигача тарбияланадилар. 
Куннинг иккинчи ярмида эса уйда, оилада бўладилар. Германияда куни узайтирилган 
боғчалар ҳам мавжуд.
Болалар боғчаси, болалар боғчаси ва мактабдан ташқари тарбиячилар ва бола-

---