Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- XARĐCĐ TĐCARƏTĐN FĐZĐKĐ HƏCM ĐNDEKSĐ
- XARĐCĐ TĐCARƏTĐN QĐYMƏT ĐNDEKSLƏRĐ (ĐXRAC VƏ ĐDXAL
- XARĐCĐ TĐCARƏTĐN ÖLÇÜ VAHĐDĐ TƏSNĐFATI
- XARĐCĐ TĐCARƏTĐN UÇOT SĐSTEMĐ
- Ümumi
- XARĐCĐ VALYUTA
- XEDJER
- XEDJERLƏŞDĐRMƏ
- XƏRCLƏR – (I)
- Şirkətlərin hesablarında
- XƏRCLƏR MƏRKƏZĐ
- “XƏRCLƏR-BURAXILIŞ” CƏDVƏL- LƏRĐ
- “XƏRCLƏR-BURAXLIŞ” MODELĐ
- XƏRCLƏRĐN VƏ GƏLĐRLƏRĐN TƏN- ZĐMLƏNMƏSĐ VƏ BÖLÜŞDÜRÜLMƏSĐ HESABLARI
- XƏSTƏXANA ÇARPAYILARI
- XƏSTƏXANA MÜƏSSĐSƏLƏRĐ (ĐDARƏ- LƏRĐ)
- XƏSTƏLƏNMƏ
- XƏSTƏLƏNMƏ SƏVĐYYƏSĐ
- XƏSTƏLĐK STATĐSTĐKASI
- XƏSTƏLĐK, ZƏDƏ VƏ ÖLÜMÜN SƏBƏBLƏRĐ TƏSNĐFATI
- XƏSTƏLĐKLƏRĐN BEYNƏLXALQ TƏS- NĐFATI , xəstəliklərin, zədələrin və ölümün
|
XARĐCĐ TĐCARƏTDƏ ORTA QĐYMƏT ĐNDEKSĐ – vaxt və ya ərazi üzrə ixrac (idxal) məhsullarının orta qiymət səviyyəsinin nisbi dəyişməsini əks etdirən göstəricidir.
ĐNDEKSĐ – daimi qiymətlərlə əmtəələrin ixracının (idxalının) həcminin nisbi dəyişməsini əks etdirən göstəricidir.
TĐCARƏTĐN QĐYMƏT ĐNDEKSLƏRĐ (ĐXRAC VƏ ĐDXAL QĐYMƏTLƏRĐ ĐNDEKSLƏRĐ) – xarici ticarət yollarına daxil olan məhsulların qiymət dinamikasını əks etdirir. Đlkin məlumat daxili qiymət indeksindən prinsipial olaraq fərqlənir. Xarici ticarət indeksinin hesablanmasında əksər ölkələrdə konkret qiymət deyil, özündə idxal (ixrac) edilən məhsul növünün ümumi dəyərinin, onun natural idxal (ixrac) həcminə olan nisbətini göstərən əmtəə qruplarının orta qiymətindən geniş istifadə edilir. Mahiyyətcə xarici ticarət indeksi orta qiymət indeksi hesab edilir. Bu indeks xarici ticarət
fəaliyyətini həyata
keçirən bütün
təşkilatların uçotunun xüsusiyyətləri ilə şərtlənir və yalnız əmtəə dövriyyəsinin dəyərlə həcminin və satılmış əmtəələrin miqdarının yekun göstəricilərinin hesablanması üçün istifadə etməyə imkan verir. Əmtəə bölmələri və həmçinin ölkə üzrə xarici ticarət fəaliyyətində ayrı-ayrı əmtəə nomenklaturaları və altqrupları, qrupları üzrə qruplaşmalarda hesablanır. Daxili qiymətlərlə 268
hesablamalar, hesabat ilinin əmtəə strukturu üzrə aparılır.
istifadə olunan ölçü vahidləri təsnifatıdır.
ticarəti “ümumi” və “xüsusi” hissəyə bölür və bu ayırma 1973-cü ildə Kiotoda imzalanmış gömrük qaydalarının sadələşdirilməsi və
uyğunlaşdırılması üzrə Beynəlxalq Konvensiya qərarı əsasında aparılır. Daxili istifadə üçün ölkə ərazisinə gətirilən xarici mənşəli məhsullar; gömrük nəzarəti altında malların ölkə ərazisində yenidən işlənməsi üçün idxal edilməsi; ölkənin gömrük anbarlarında daxili istifadə üçün elan edilmiş malların ölkəyə idxal edilməsi xüsusi
idxalının bütün həcmini, eyni zamanda daha sonrakı təxsis edilmədən asılı olmayaraq (ölkə daxilində istifadə, ya da növbəti təkrar-ixrac üçün), ölkənin sərbəst anbarlarına və sərbəst gömrük zonalarına idxalı əhatə edir. Xüsusi ixrac aşağıdakı növ tədarüklərdən ibarətdir: ölkə mənşəli malların sərhədlərdən xaricə aparılması; gömrük nəzarəti altında malların yenidən işlənməsindən sonra ixracı; “milliləşdirilmiş” malların ixracı (verilən ölkə ərazisində sərbəst tədavüldə olan xarici mənşəli məhsullar). Ümumi ixraca adı çəkilən əməliyyatlardan əlavə, sərbəst anbarlardan və sərbəst gömrük zonalarının ərazilərindən sərhədlərin xaricinə ixrac edilən xarici mənşəli mallar da aid edilir. Beləliklə, uçotun ümumi
sistemində mənşəyi
və təyinatından asılı olmayaraq, xüsusi sistem sayəsində – ölkənin gömrük sərhədlərindən keçirilərək yeri dəyişdirilmiş mallar ölkəyə gələn (idxal) və ölkədən çıxan (ixrac) bütün mallar əks etdirilir. XARĐCĐ TURĐZM STATĐSTĐKASI – “turist girişi” (xarici vətəndaşın və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hər hansı bir ölkəyə səyahətə gəlmələri) və “turist çıxışı”na (hər hansı bir ölkənin vətəndaşının digər ölkəyə səyahəti) dair göstəriciləri xarakterizə edən
statistikadır. Turistlərin uçotunun əsas şərtlərindən biri ölkə ərazisində 1 gündən 12 aya qədər müddət ərzində olması hesab edilir.
dövlətin və ya dövlətlər qrupunun ərazisində tədavüldə olan və qanuni ödəniş vasitəsi sayılan, eləcə də tədavüldən çıxarılmış və ya çıxarılan, lakin həmin ərazidə tədavüldə olan pul nişanlarına dəyişdirilə bilən banknotlar, xəzinə biletləri və sikkələr şəklində pul nişanlarıdır. Başqa sözlə, xarici valyuta beynəlxalq hesablaşmalarda istifadə edilən xarici ölkələrin pul nişanlarıdır, tədavül və ödənişlərin kredit vasitəsidir; 2) xarici dövlətlərin pul nişanıdır, həmçinin xarici pul vahidləri ilə ifadə olunmuş və beynəlxalq hesablaşmalarda istifadə olunan tədavül və ödəmənin kredit vasitəsidir. Azərbaycanda Azərbaycan manatından başqa bütün valyutalar xarici valyuta hesab edilir. Valyuta əməliyyatları valyuta tənzimlənməsi sistemində rezidentlərə və qeyri-rezidentlərə bölünən təsərrüfatçılıq subyektləri və fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilir.
maşınlarının (EHM), müxtəlif texniki xüsusiyyətli xarici yaddaş qurğularının köməyi ilə reallaşan yaddaşıdır. Xarici yaddaşa
yerləşdirilən məlumatlar yalnız
operativ yaddaşa
yerləşdirdikdən sonra maşın əmrləri ilə işlənə bilər. Xarici yaddaş EHM-in ayrılmaz hissəsi hesab olunmur növünə və tutumuna görə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər.
(xedjerləşdirmə) üçün təcili
və opsion
əməliyyatlarından istifadə edən hüquqi və ya fiziki şəxslərdir.
fyuçers
(təcili) sövdələşmələrinin yerinə yetirilməsində qiymət və mənfəətin sığortalanması formasıdır. Sövdələşmə müddəti
ərzində qiymətlərin dəyişməsində mümkün itkilərdən xedjerləşdirmənin köməyi ilə bazar subyektlərinin sığortalanması yolu ilə bank risklərinin bütün növləri optimallaşdırılır. Geniş mənada xedjerləşdirmə müxtəlif metodlarla valyuta risklərinin sığortalanması anlayışı ilə, o cümlədən xarici ticarət və kredit əməliyyatları, təcili valyuta sövdələşmələri; valyuta ticarətinin və ya kredit sövdələşmələrinin dəyişməsi; valyuta riskinin dövlət
sığortalanması; valyuta
məzənnələrinin dəyişməsi nəticəsində mümkün itkilərin ödənməsi üçün ehtiyatların yaradılması ilə eyniləşdirilir.
– (I) - milli hesablarda xərclər alıcıların əmtəə və xidmətlərə görə satıcılara ödədikləri və ya ödəməyə razı olduqları dəyər kimi müəyyənləşdirilir. Göstərilən əmtəə və xidmətləri satıcılar ya alıcılara, ya da onların göstərişi ilə digər
institusional vahidlərə göndərirlər. Ödəməyə öhdəlik qəbul edən alıcı, həmin əmtəə və xidmətin mülkiyyətçisi olmaq istəyən iqtisadi vahidin olması mütləq deyildir.
269
Şirkətlərin hesablarında xərclər
bütün ödəmələrin cəmi kimi müəyyənləşdirilə bilər və nəticə etibarilə məxaricin sinonimi kimi baxıla bilər.
Qeyd: Milli hesablarda xərclər çox böyük mənada müəyyənləşdirilmişdir. Milli hesablar sistemi (MHS) özündə bütün növ alıcı və satıcıları birləşdirir, burada işçi öz iş qüvvəsini satan, sahibkar isə işçi qüvvəsini alan sayılır.
məbləğdən ibarətdir. Ona daxildir: - ya şirkət tərəfindən istehlak edilmiş, göndərilmiş əmtəə, işlər və xidmətlərlə mübadilə xərcləri, həmçinin ona verilmiş güzəştlər; - ya da hüquqi öhdəçiliyə uyğun olaraq, şirkətin ödəməli olduğu xərclər; - və yaxud istisna olaraq, kompensasiyasız xərclər. Maliyyə ilinin nəticələrini hesablamaq məqsədi ilə xərclərə həm də aşağıdakılar daxil edilir: - amortizasiya ayırmalarına və ya ehtiyatlara xərclər; verilmiş aktivlərin qalıq dəyəri.
- xərcləri istehsal məsrəflərinə bölüşdürülə bilən uçot vahididir.
istehlakçı qiymətləri ilə müəyyənləşdirilir və aşağıdakı qaydada
hesablanır: istehlakçı qiymətləri ilə ev təsərrüfatlarının son istehlakına xərclər + alıcıların qiyməti ilə qeyri-kommersiya təşkilatlarının son istehlak xərcləri + istehlakçı qiymətləri ilə dövlət idarəetmə orqanlarının son istehlak xərcləri + istehlakçı qiymətləri ilə əsas kapitalın ümumi yığımı (sıradan çıxmışlar çıxılmaqla alınmışlar) + maddi
dövriyyə vəsaitlərinin ehtiyatlarının dəyişməsi + FOB qiymətləri ilə mal və xidmətlərin ixracı – FOB qiymətləri ilə mal və xidmətlərin idxalı.
– məhsul və xidmətlərin istehsalı və istifadəsini, həmçinin istehsal prosesində yaranan gəlirləri xarakterizə edən cədvəllər sistemidir. “Xərclər-buraxılış” cədvəllərinin iki növü vardır: ehtiyatlar və onların istifadəsi cədvəlləri və “xərclər-buraxılış”ın simmetrik cədvəlləri. Sonuncular ölkə təcrübəsində istehsalın, məhsul və xidmətlərin istifadəsinin sahələrarası balansı adlanır. Onlar MHS nəzəriyyəsi sahəsində, anlayışlar və təsnifatların müqayisəsini təmin edən əlaqələndirici sistem olduğu kimi, statistika təcrübəsində də müxtəlif mənbələrdən alınan göstəricilərin ədədi müqayisəsini təmin edən əlaqələndirici sistemdir; istehsalın strukturunun, tələbin, idxalın, ixracın mütənasibliyinin, kapital qoyuluşlarının səmərəliliyinin, iqtisadiyyatın müxtəlif faktorların təsirinə məruz qalan
iqtisadiyyatın və s. təhlili üçün böyük əhəmiyyətə malikdirlər. “Xərclər-buraxılış” cədvəllər sistemində “Ehtiyatlar” cədvəli özündə ehtiyatların əmtəə və xidmətlərin yerli
istehsaldan və
idxaldan formalaşmasını və onların
son istehlakda qiymətlərinin yaranmasının əsas komponentləri haqqında məlumatları əks etdirir. Özündə mübtədası – eyni mənşəli məhsul qrupları, xəbəri - sahələr (eyni təsnifat koduna aid olan müəssisə qrupları) və məhsul qruplarının son istehlak qiymətlərinin yaranma komponentləri olan düzbucaqlı matrisanı əks etdirir. Cədvəlin sütunlarında iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində buraxılan məhsulların istehsal həcmləri haqqında məlumat verilir. Cədvəlin sətirləri üzrə yekunlar eyni mənşəli məhsul qruplarının ümumi istehsal həcmlərini, sütunlar üzrə yekunlar - iqtisadiyyat sahələrinin ümumi istehsal həcmini xarakterizə edir. “Xərclər-buraxılış” cədvəllər sisteminin “Əmtəə və xidmətlərin istifadəsi” cədvəlində əmtəə və xidmətlərdən istifadə növləri, həmçinin sahələr üzrə xərclər
haqqında məlumatlar vardır. Cədvəllərin sxemi sahələrarası balansın sxeminə oxşardır ki, o da 3 kvadranta ayrılır: aralıq istehlak (1), son istifadə (2), əlavə dəyər (3). Cədvəl, sahələrarası balansdakı “məhsul-məhsul” prinsipindən fərqli olaraq,
“sahə-məhsul” prinsipləri üzrə qurulur. Bu cədvəldə məhsul qrupları və sahələrin təsnifatı, onların “Əmtəə və xidmətlər ehtiyatları” cədvəlindəki təsnifatına uyğun olur.
MODELĐ - “Leontyev modeli”nə bax.
iqtisadiyyatında istehsal amillərinə qiymətlərin kəskin artmasına görə məcmu təklifin məcmu tələb üzərində qısamüddətli artması ilə şərtlənən inflyasiyadır. Belə artım, əsasən məhsulun olmamasından, ixrac xammallarının (məsələn, neftin) əhəmiyyətli bahalaşmasından, yaxud milli valyutanın kursunun düşməsindən əmələ gəlir. Bazar iqtisadiyyatında xərclərin inflyasiyası
artması ilə müşahidə olunur. Dəyişməz məcmu tələbatda əmək haqqının ixtisara düşməsinə və digər istehsal amillərinə xərclərin azalmasına səbəb olur ki, bu da nəticədə qiymətlərin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Əgər pulların təklifi çoxalırsa və nominal büdcə xərcləri artırsa, bu zaman məcmu tələbat və uyğun olaraq istehsalın 270
həcmi artır, işsizlik azalır, ancaq son məhsula qiymət artımı baş verir.
və gəlirlərin bir maliyyə ilində bağlanması üçün vaxt üzrə xərc və gəlirlərin bölüşdürülməsidir. Bu kateqoriyaya aşağıdakı mövqelər daxildir: - bir neçə maliyyə ili üzrə bölüşdürülmüş gəlirlər; - əlavə edilmiş xərclər; - ödənməyə aid olan xərclər; - əlavə edilmiş gəlirlər; - debitor borcları. Xərclərin və gəlirlərin tənzimlənməsi və
bölüşdürülməsi hesabları müvafiq balansın bölmə və maddələri üzrə təsnifləşdirilmiş hesablara daxildir. Beləliklə, ödəməyə aid olan xərclər hesabı və debitor borcları üçüncü tərəfə aid olan müvafiq hesablara əlavə edilir.
– xəstələrin stasionar müalicəsi üçün tibb müəssisələrində yerləşdirilmiş çarpayılardır. Smeta üzrə
çarpayılarını və faktiki açılmış çarpayıları özündə birləşdirir. Smeta çarpayısı – tibb müəssisələrinin smeta-maliyyə planlarına uyğun olaraq
maliyyələşdirilir. Faktiki açılmış çarpayı – inventarlarla təchiz olunmuş, xəstələrin qəbulu üçün hazır olan və xəstəxananın smetası üzrə maliyyələşdirilən çarpayılardır.
həyata
keçirən müəssisələrdir. Birləşmiş xəstəxanaların tərkibinə stasionarlar və poliklinikalar daxil olurlar. Xəstəxana müəssisələri müxtəlif növlərə bölünürlər: ərazi əlamətləri üzrə - Muxtar Respublika, şəhər, rayon, sahə və digərləri; ixtisaslaşma üzrə - yoluxucu, əsəb, ciyər və digər; yaşa görə - uşaq, yaşlı, həmçinin digər əlamətlər üzrə.
ayrı-ayrı adamların xəstələnmə hallarıdır. Onlar əhalinin xəstələnməsi statistikasında uçot vahidi kimi iştirak edir.
– əhalinin yaşdan
asılı olaraq
xəstələnmə tezliyinin dəyişməsini və başqa xarakteristikalarını göstərən kəmiyyətlərin nizamlanmış ardıcıllığıdır; fərz olunan koqortada xəstələnmənin rəqəmli
modelidir. Əhalinin xəstələnmə cədvəlləri ümumi xəstələnmə statistikasının göstəricilərini hesablamaq üçün istifadə olunur, verilmiş dövrdə bu və ya digər xəstəlikdən sosial-iqtisadi ziyanı müəyyən etmək
üçün, riyazi
modellərin qurulmasına imkan yaradır. Demoqrafik təhlil aləti kimi, xəstələnmə cədvəlləri geniş tətbiqini tapmamışdır. Xəstələnmə cədvəlləri 3 növdə olur: inteqral (bütöv); ayrı-ayrı xroniki (uzun sürən) xəstəliklər; kəskin xəstəliklər üzrə. Birinci və üçüncü xəstələnmə cədvəlləri üçün əhalinin təkrar istehsalının brutto
və netto-əmsallarının hesablanma metodikası tətbiq olunur. Ayrı-ayrı xroniki xəstələnmələrin cədvəlləri aşağıdakı şərtlərə əməl edilməklə hesablanır: a) müəyyən
dövr üçün
bilavasitə tibbi
müşahidələrdən alınan xəstələnmə halları haqda məlumatların doğruluğu; b) ayrı-ayrı yaş-cins qruplarında əhalinin sayı haqda
dəqiq məlumatların olması. Belə cədvəllər, halların təkrar olunmazlığı mövcud olan və bütün əhali xəstələrə və qeyri-xəstələrə bölünə bilən yalnız bir neçə xroniki xəstəliklər üzrə tutulur. Bu zaman il ərzində tibbi yardım üçün müalicə-profilaktika idarələrinə müraciətlər üzrə qeydə alınmış xroniki xəstəliklərin yeni halları, həmçinin kompleks tibbi müayinələrin məlumatları üzrə xəstələnmələrin ilk dəfə
qeydə alınan
halları nəzərə
alınır. Xəstələnmə əmsalı (m x ), xəstələnmə ehtimalı (q x ),
xəstələnənlərin sayı,
stasionar əhalidə
xəstələnmələrin sayı, həmin xroniki xəstəlik olmadıqda orta ömür
dövrü hesablanır. Xəstələnmə cədvəlləri modeli, ölüm cədvəllərində olduğu kimi, eyni əsas biometrik funksiyalardan ibarətdir. Bu cədvəllər xəstələnmə proqnozlarını tərtib etmək üçün istifadə olunur.
əhali
arasında xəstəliyin yayılmasını xarakterizə edən statistik göstəricidir. Əhalinin müvafiq sayına hesablamaqla, ümumilikdə əhali və onun ayrı-ayrı qrupları (yaş, cins, peşəkarlıq və s.) arasında ilk dəfə qeydiyyata düşmüş xəstələnmə hallarının sayını əks etdirir. Müasir statistikada “xəstəlik” terminindən – həm yeni baş vermiş xəstəliklərin, həm də keçən illərdə aşkara çıxarılmış və həmin ildə müraciət etmiş xəstələrin sayında istifadə edilir.
Ümumi (bütün
xəstəliklərin cəmi),
hospitallaşdırılmış (xəstəlik kartına görə qeydə alınmış və müalicədən sonra stasionardan çıxmış xəstələrin sayı), peşə (hər 10 min nəfərə hesablamaqla işçilərdən peşə
xəstəliyinə tutulanların sayı), yoluxucu, əsas qeyri-yoluxucu xəstəliklərlə xəstələnmə, əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirməklə nəticələnən xəstələnmələr fərqləndirilir.
– əhalinin səhiyyə statistikasının bölməsidir. Əhalinin əsas 271
xəstəlik siniflərini və ayrı-ayrı xəstəliklərin yayılmasını öyrənir.
xəstəliklərin qəbul edilmiş adlarının siyahısı və müəyyən prinsiplər üzrə xəstəliklərin qruplaşdırılmasıdır. Azərbaycan Respublikasında X baxış Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatından istifadə edilir və bu, normativ sənəddir. Xəstəlik, zədə və ölümün səbəbi təsnifatı xəstəliklərin öyrənilməsi, ölümün
səbəbi və
səhiyyə orqanlarının fəaliyyətinin müşahidə edilməsinin sistemləşdirilməsində əsas hesab edilir.
NĐFATI , xəstəliklərin, zədələrin və ölümün səbəblərinin beynəlxalq statistik təsnifatı – tibb elminin indiki inkişafı mərhələsində qəbul edilmiş xəstəliklərin adlarının siyahısı, xəstəliklərin müəyyən əsas
üzrə qruplaşdırılmasıdır. Xəstəliklərin beynəlxalq təsnifatı xəstələnmənin, ölümün səbəblərinin və səhiyyə idarələrinin fəaliyyətinin öyrənilməsi zamanı müşahidələri sistemləşdirmək üçün əsas sənəddir. Onluq sistemi üzrə qurulub və bütün patoloji vəziyyətləri əhatə edir. J.Bertilyon tərəfindən təklif olunmuş xəstəliklərin birinci
beynəlxalq təsnifatını (ölümün səbəblərinin siyahısı) 1893-cü ildə Beynəlxalq Statistika Đnstitutu qəbul etmişdir. 1900-cü ildən müntəzəm olaraq xəstəliklərin beynəlxalq təsnifatına yenidən baxılır (1900, 1910, 1920, 1929, 1938, 1948, 1955, 1965, 1975, 1992). ÜST tərəfindən yenidən baxılma üzrə çağırılmış 6-cı konfrans (1948)
xəstəliklərin beynəlxalq təsnifatına ən mühüm dəyişikliklər etmişdir. 1970-ci ildən xəstəliklərin 8-ci beynəlxalq təsnifatı qüvvədə olub, 1981-82-ci illərdən 9-cu tətbiq edilib və bu, özündə 17 xəstəliklər sinfini birləşdirir, 106 qrup və 999 sərlövhəyə bölünüb. Xəstəliklərin 10-cu beynəlxalq təsnifatı 1985-ci ildən tətbiq edilir, orada tibb elminin son nailiyyətləri nəzərə alınmış, müxtəlif xəstəliklər qrupunun mümkün detallaşma həcmi genişlənmiş, xəstəliklər sinfi və qrupların məzmununun hərfi ifadəsi tətbiq edilmişdir. Xəstəliklərin X baxış beynəlxalq təsnifatı – aşağıdakı xəstəliklər siniflərinə ayrılmışdır: I – bəzi yoluxucu və parazitar xəstəliklər (rubrika A00–B99); II – yenitörəmələr (C00–D48); III – qan, qanyaradan orqanların xəstəlikləri və immun mexanizmin prosesə cəlb olunması ilə gedən ayrı- ayrı pozğunluqlar (D50–D89); IV – endokrin sistemin xəstəlikləri, maddələr mübadiləsinin və qidalanmanın pozğunluqları (E00–E90); V – psixi pozuntular və əxlaq pozuntuları (F00-F99); VI – əsəb sistemi xəstəlikləri (G00–G99); VII – göz və gözün əlavə aparatının xəstəlikləri (H00–H59); VIII – qulaq və məməyəbənzər çıxıntının xəstəlikləri (H60–H95); IX – qan dövranı sisteminin xəstəlikləri (I00–I99); X – tənəffüs orqanlarının xəstəlikləri (J00–J99); XI – həzm orqanlarının xəstəlikləri (K00–K93); XII – dərinin və dərialtı birləşdirici toxuma xəstəlikləri (L00–
toxumaların xəstəlikləri (M00–M99); XIV – sidik- cinsiyyət sistemi xəstəlikləri (N00–N99); XV – hamiləlik, doğuş və zahılıq dövrün ağırlaşmaları (O00–O99); XVI – perinatal dövrdə meydana çıxan ayrı-ayrı vəziyyətlər (P00–P96); XVII – anadangəlmə anomaliya (inkişaf qüsurları), deformasiyalar və
xromosom pozğunluqları (Q00–Q99); XVIII – kliniki və laborator tədqiqatlar zamanı aşkar olunmuş və başqa rubrikalarda təsnifləşdirilməmiş simptomlar, əlamətlər və normadan kənarlaşmalar (R00–R99); XIX – travmalar, zəhərlənmələr və xarici səbəblərin təsirinin digər nəticələri (S00–T98); XX – xəstələnmə və ölümün xarici səbəbləri (U01–Y98); XXI – əhalinin sağlamlıq vəziyyətinə və səhiyyə idarələrinə müraciət etməyə təsir edən amillər (Z00–Z99). Demək olar ki, bütün xəstəliklərin üçrəqəmli təsnifatı sərlövhələri dördrəqəmliyə bölünüb, bəzi hallarda fakultativ beş-rəqəmli daxil edilib. Xəstəliklərin beynəlxalq təsnifatında vəziyyətin ikiqat kodlaşdırılması prinsipi təsdiq olunmuşdur, onlarda xəstəliyin etnologiyası və onun təzahür formaları haqqında informasiyanın müstəqil əhəmiyyəti var (vərəm meningiti, diabetik katarakt və s.). Xəstəliyin əlavə təzahür kodundan planlaşdırmada, ayrı-ayrı həkim ixtisasları üzrə tibbi yardımın həcmi və
keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə olunur. Xəstəliklərin beynəlxalq təsnifatına tibb idarələrinin əsas fəaliyyət növləri, cərrahiyə növləri və proseduraları üzrə əlavə təsnifləşdirmə sistemi, laboratoriya proseduraları, rentgen- radioloji, müalicəvi və diaqnostika işinin təsnifatı, xəstəliklərin nəticələrinin və s. təsnifatı əlavə edilir.
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|