Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- TURĐZM (SƏYAHƏT) XƏRCLƏRĐ
- TURĐZM FƏALĐYYƏTĐ
- TURĐZM GÖNDƏRĐŞ BLANKI
- TURĐZM XĐDMƏTLƏRĐNƏ TƏLƏBAT
- TURĐZM MƏHSULU
- TURĐZM STRATEGĐYASI
- TURĐZM TAKTĐKASI
- TURĐZM VƏ EKSKURSĐYALAR SA- HƏSĐNDƏ XĐDMƏTLƏR
- TURPAKET
- UCUZ ƏSAS DƏRMAN VASĐTƏLƏRĐNĐ ƏLDƏ ETMƏYƏ HƏMĐŞƏ ĐMKANI OLAN ƏHALĐNĐN SAYI (Minilliyin
- Sintetik
- UÇUŞ MƏRHƏLƏSĐ
|
(III) - iqtisadiyyatın sahəsidir. Onun iqtisadiyyata təsiri (birbaşa, dolayısı ilə və ya vasitəli) əlavə dəyərin yaradılmasında, məşğulluğun artmasında, regionların inkişafında və s. danılmazdır.
“müştəri tərəfindən və ya onun adından səfər etmək üçün, səyahət zamanı və təyin olunmuş yerdə çəkilmiş ümumi istehlak xərcləri” kimi müəyyənləşdirilir. Bu konsepsiya özündə çox müxtəlif mövqeləri birləşdirir. Bunlara, səyahətdə və istirahətdə olma ilə bağlı istehlak mallarının və xidmətlərin, özü üçün uzunmüddətli istifadə üçün az miqdarda istehlak mallarının, həmçinin öz ailəsi və dostları üçün suvenirlərin və hədiyyələrin alınması daxildir. Turizm xərcləri səyahət zamanı olan xərclərlə məhdudlaşmır. Onlar, həmçinin səyahətə hazırlıq və onun gerçəkləşdirilməsi, səyahətlə bağlı və səyahətdən döndükdən sonra daimi yaşayış yerində edilən alış-veriş xərclərini də özündə birləşdirir. Bu kateqoriyaya, həmçinin səyahət zamanı sığortalanma, nəqliyyat, bələdçi xərcləri və s. də aiddir. Xərclərin və ya əldə etmələrin elə növləri mövcuddur ki, onları turizmə məsrəflərdən çıxmaq lazımdır. Bunlara kommersiya məqsədləri üçün alınan mallar, kapital qoyuluşu ilə bağlı investisiyalar və ya sövdələşmələr (məsələn, daşınmaz əmlak, avtomobil, gəmilər və s. ilə bağlı), hətta gələcəkdə onlardan turist məqsədləri üçün istifadə olunsa belə, həmçinin şəxslərə və ya təsisatlara turist əmtəə və xidmətlərinin alışını özündə əks etdirməyən ianə və ya nağd verilən pullar aid deyil. Turizmin ümumi xərclərini aşağıdakı mövqelərə uyğun olaraq bölmək olar: - daxili və beynəlxalq turizmə çəkilən xərclər; - beynəlxalq turizmə xərcləri öz növbəsində nəqliyyat və digər xərclər; - bir günlük səyahət üçün çəkilmiş xərclərə (gecələmə ilə və ya onsuz); - məhsullara sərf edilmiş xərclər.
fəaliyyət növlərinin mövcudluğu turizmdən asılıdır, məsələn, turistlərin yerləşdirilməsi üçün şəraitlər, turizm agentlikləri, uzaq məsafəli sərnişin nəqliyyatları. Restoran və barlar,
avtomobillərin icarəyə verilməsi üzrə xidmətlər, əyləncə və attraksionlar kimi digər fəaliyyət növləri verilmiş mərhələdə turizmə arxalanmaq tendensiyasına malikdir. Təyin edilmiş fəaliyyət növlü müəssisələrin turizmdən asılılığına onların yerləşdiyi yer də təsir edir.
hesabat olmaqla, proqramla nəzərdə tutulmuş xidmətlərin ödənildiyini təsdiq edən sənəddir.
XĐDMƏTĐNĐN TƏKLĐF EDĐLMƏSĐ - turizmin özünün müəyyənləşdirilməsindən irəli gəlir. Buna görə də, səfər müddətində gələnlərin (turistlərin) tələbatının ödənilməsi üzrə bütün aktiv, mal və xidmətlərin təqdim edilməsi və ya zəruri olan alınmaların təmin edilməsi kimi müəyyən edilə bilər.
– turoperatorlar, turagentliklər, mehmanxanalar və restoranların turizmlə əlaqədar olan
digər infrastuktur vahidlərin (muzeylər, tarixi-mədəni abidələr və
s.) fəaliyyətinin xidmətlər məcmusudur. Tələbat nöqteyi-nəzərdən, yəni turizm xidmətləri göstərilmiş şəxslərin sayı ilə müəyyən edilir. Bu şəxslər müştərilər (gələnlər) adlandırılır.
- turistin səyahəti müddətində onun tələbatlarının ödənilməsi üçün lazım olan maddi və qeyri-maddi istehlak dəyərlərinin məcmusudur. Turizm məhsulu 3 hissədən ibarətdir: tur (müəyyən olunmuş marşrut üzrə turist gəzintisi); turizm-ekskursiya xidmətləri (yerləşdirmə, qidalanma, nəqliyyat, səyahətin məqsədindən asılı olaraq, marşrut üzrə ekskursiya və digər proqramlar) və mallar – istehlak şeyləri.
– turist bazaları, yurdları, mehmanxanaları, motelləri, kempinqləri və digərləridir. Turizm müəssisələrində yaşamaq xidmətləri (məcburi xidmətlər), qidalanma və turist-ekskursiya xidmətləri göstərilir.
STRATEGĐYASI - reallaşdırılmasına xeyli vaxt və maliyyə resursları tələb edilən ümumi inkişaf konsepsiyalarının və məqsədli proqramların işlənib hazırlanmasıdır.
661
TURĐZM TAKTĐKASI - qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün həyata keçirilən konkret tədbirlər məcmusudur.
- xarici turistlərə xidmət göstərilməsi və firma ilə qarşılıqlı ödəmələr aparılması üçün əsas olmaqla, turun tərkibinə daxil olan xidmətlər üzərində turistin hüququnu müəyyənləşdirən və xidmətlərin göstəriləcəyi faktını təsdiq edən sənəddir.
– səyahətlərin və ekskursiyaların (səfərlərin marşrutları haqqında məlumatların verilməsi və
məsləhətlər, marşrutların planlaşdırılması, səfərlərin təşkili, səyahətlərin və
turistlərin yaşayış
yerləri, nəqliyyat vasitələri, biletlər və ekskursiya rəhbəri ilə təmin edilməsi) təşkili üzrə xidmətlərdir.
– turist marşrutlarını işləyib hazırlayan, turların komplektləşdirilməsi, onların fəaliyyətinin təmin edilməsi və reklamını təşkil edən turizm müəssisəsidir. Turoperator, həmçinin normativlərə uyğun olaraq, turların qiymətinin hesablanması və təsbit edilmiş qaydada bu marşrutlar üzrə
turların qiymətinin təsdiq edilməsi, eləcə də öz lisenziyası əsasında yollayış blanklarının buraxılması və satılması məqsədilə turların turagentlərə satılması ilə də məşğul olur. Fəaliyyət göstərdiyi ərazi baxımından, turoperatorlar təşəbbüskar və daxili (reseptiv) turoperatorlara bölünür.
üçün təqdim edilən əsas (mütləq) xidmətlər kompleksi olub, seriyalı xarakter daşıyır və geniş satış üçün təklif olunur. 4 mütləq elementi vardır: turist mərkəzi, nəqliyyat, yerləşdirmə vasitələri və transfer (yəni turist mərkəzi daxilində turistin müxtəlif istiqamətlərdə daşınması (məsələn, aeroportdan, dəmiryolu stansiyasından, dəniz limanından otelə və geriyə, teatr, muzey və s. kimi yerlərə aparılması). Təsbit edilmiş qiymətə malikdir.
– hakimiyyətin tarif dərəcələrinə əks istiqamətli tədbirlərdən ibarət
siyasətidir. Məsələn, ABŞ-də Tvist tədiyyə balansının tarazlaşdırılmasının bərpasında, daxili bazarda yerləşdirilmiş xüsusi və xarici kapitalların cəlbediciliyinin yüksəldilməsində, investisiya həcminin artırılması hesabına yüksək iqtisadi artım sürətinin saxlanılmasında istifadə olunur.
662
-U- Ucuz əsas dərman vasitələrini əldə etməyə həmişə imkanı olan əhalinin sayı ............... 663 Ucuz turlar.................................................. 663 Uçot ............................................................ 663 Uçot anı ...................................................... 663 Uçot dövrü.................................................. 663 Uçot faizi .................................................... 663 Uçot registrləri ........................................... 663 Uçot sənədləri ............................................ 664 Uçotun avtomatlaşdırılması ....................... 664 Uçuş mərhələsi ........................................... 664 Udma .......................................................... 664 Udulma ....................................................... 664 Ulpianın cədvəli ......................................... 664 Unitar müəssisə .......................................... 664 Universal mağaza ....................................... 664 Urbanizasiya............................................... 664 Uşaq ölümü ................................................ 665 Uşaq ölümü paradoksu ............................... 665 Uşaq sağlamlıq-təhsil müəssisəsi ............... 665 Uşaqlar ....................................................... 665 Uşaqların arzu olunan sayı ......................... 666 Uşaqların gözlənilən sayı ........................... 666 Uşaqların ideal sayı .................................... 667 Uşaqların məktəbəqədər təhsil müəssisələri ilə təmin olunması ...................................... 667 Uşaqların məktəbəqədər təhsil müəssisələrində yerlərlə təmin olunması ... 667 Uşaqların orta sayı ..................................... 667
Uşaqların planlaşdırılan sayı ...................... 668 Uşaqlı olma indeksi ................................... 668 Uşaqlılıq göstəricisi ................................... 668 Uyğunlaşma (adaptiv) modeli .................... 668 Uyğunlaşma parametri ............................... 668 Uyğunluq ................................................... 668 Uyğunluq meyarları ................................... 668 Uzun ömür ................................................. 669 Uzunmüddətli aktivlər ............................... 669 Uzunmüddətli dövlət istiqraz vərəqəsi ...... 669 Uzunmüddətli icarə üçün ödəmələr və malların əməliyyat lizinqi .......................... 669 Uzunmüddətli icarə üçün ödəmələr və mallarin maliyyə lizinqi ............................. 669 Uzunmüddətli icarə və material aktivlərinin əməliyyat lizinqinə görə ödəmələr ............. 669 Uzunmüddətli investisiyalar ...................... 670 Uzunmüddətli istifadə üçün istehlak malları ........................................................ 670 Uzunmüddətli kredit .................................. 670 Uzunmüddətli maliyyə qoyuluşu formasında investisiyalar .............................................. 670 Uzunmüddətli saxlama üçün məlumatlar bazası ......................................................... 670 Uzununa təhlil ............................................ 670 663
UCUZ ƏSAS DƏRMAN VASĐTƏLƏRĐNĐ ƏLDƏ ETMƏYƏ HƏMĐŞƏ ĐMKANI OLAN ƏHALĐNĐN SAYI (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - 20 addan az olmayan ən zəruri dərmanları almağa imkanı olan əhalinin faizidir. Đnsanların yaşadığı (yerləşdiyi) yerdən bir saatdan çox olmayan piyada getmək məsafəsində yerləşən, dövlət və ya özəl tibbi, yaxud aptek müəssisələrində əhali üçün əlverişli qiymətlə dərmanların daimi mövcudluğu kimi müəyyən edilir. Əsas dərman vasitələri əhalinin böyük əksəriyyətinin tibbi tələbatlarını ödəyən dərmanlar hesab edilir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı üzv ölkələr və
digər partnyorlarla geniş məsləhətləşmələr aparmaqla, əsas
dərman vasitələrinin müntəzəm olaraq yeniləşdirilən nümunəvi siyahısını hazırlamışdır. Beləliklə, əsas dərman
vasitələrinin əldə
edilməsinin genişləndirilməsinin inkişaf etdirilməsi hökumətlərin, BMT, dövlət və özəl müəssisələri, qeyri-hökumət təşkilatları və həmkarlar birlikləri kimi strateji partnyorların birgə səylərinin nəticəsi hesab edilir (Əsas dərman vasitələri üzrə ÜST-nin ekspertlər Komitəsi, 1999-cu il, noyabr). Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı minimum 20 ən zəruri dərmanın əldə edilməsinə dair müntəzəm olaraq monitorinq həyata keçirir. UCUZ TURLAR - qiymətinə yalnız zəruri xərclər
daxil edilmiş
turist xidmətləri kompleksidir. Adətən, baha olmayan aviareyslə uçuşu və ya qatarla səyahəti, orta səviyyəli mehmanxanada gündə bir dəfə qidalanmanı nəzərdə tutur. Bu cür turlara ekskursiya və bələdçinin xidmətləri daxil edilmir.
həyatın vəziyyətinin və dəyişikliklərinin öyrənilməsi məqsədi ilə onlardakı proseslərin müntəzəm qeydiyyatıdır. Uçotu natura-əşya formasında, dəyər ifadəsində, əmək ölçü vahidində aparmaq olar. Uçotun müxtəlif metodlarının və formalarının tətbiqi sosial- iqtisadi münasibətlərin inkişafı dərəcəsindən, uçot obyektlərinin xarakteri və mürəkkəblik səviyyəsindən asılıdır.
su, dəmir yolu, avtomobil, hava nəqliyyatlarında daşımalarda malların idxalı (gətirilməsi) və ixracı (aparılması) anıdır. Uçot anı gömrük yük bəyannaməsində göstərilən malların buraxılmasına dair gömrük
orqanının nümayəndəsi tərəfindən verilən icazənin tarixinə görə aparılır. Boru kəməri nəqliyyatı ilə təşkil edilmiş malların, habelə elektrik ötürücü xətlər vasitələri ilə ötürülən elektrik enerjisinin idxal və ixrac tarixi, sərhəd və müvafiq boru kəməri və elektrik ötürücü xətlərinin nəzarət–paylaşdırıcı məntəqələrində tərtib edilən
təhvil-təslim aktlarının tarixi hesab edilir. UÇOT DÖVRÜ – sorğu metodundan istifadə olunarkən gəlirlərin, istehlakın və xərclərin hər bir maddəsi üzrə müəyyənləşdirilməsi xüsusi diqqət tələb edən amildir. Uçot dövrü həddən artıq qısa olduqda, ona daha az qiymət düşür ki, bunun nəticəsində də seçmədə böyük səhvlərə yol verilir. Həddən artıq uzun uçot dövrü isə unutqanlıqdan düzgün olmayan cavablarla nəticələnə bilər. Buna görə də, uçot dövrünün müəyyənləşdirilməsində gəlirlər, istehlak və xərclər axınının normal modelini nəzərə almaq zəruridir və bu, ayrı-ayrı maddələr üzrə müxtəlif ola bilər. UÇOT FAĐZĐ (UÇOT DƏRƏCƏSĐ ) - veksellər uçota alınan zaman, yəni onların bank tərəfindən alındığı zaman ödənişlərin vaxtı gələnədək banklar tərəfindən tutulan faizdir. Veksellər uçota alınarkən, bank kreditinə görə müvafiq
ödəmələrdən əlavələri (diskontanı) çıxmaqla, veksellərin nominal dəyərini onları təqdim edənə ödəyir. Veksel üzrə pulun tələb olunması hüququ banka keçir. O ya vaxtın bitməsini gözləyir və
vekselin sahibindən veksellərdə göstərilmiş məbləği alır, ya da vekseli (həmçinin əlavə ilə birlikdə) pul bazarında yenidən satır. Əgər vekselin bazarda satışı çətinləşmişdirsə, onda kommersiya vekseli Mərkəzi Bankda yenidən uçota alına bilər. Bu zaman o, əməliyyata görə bank tərəfindən müəyyənləşdirilmiş rəsmi uçot faizi dərəcəsini ödəməlidir.
nəzərdə
tutulmuş mühasibat sənədləridir. Mühasibat sənədləri vasitəsi ilə hesablamaların düzgünlüyü, onlarda təsərrüfat əməliyyatlarının rəsmiləşdirilməsinin qanunauyğunluğu və
məqsədəuyğunluğu yoxlanır. Sonra isə mühasibat uçotunun sintetik və analitik hesabları sistemində onların qeydiyyatı və iqtisadi qruplaşmaları həyata keçirilir. Bu məqsədlə, əmlakın qalıqları, təsərrüfat vasitələri və onların formalaşması mənbələrinə dair məlumatlar, həmçinin mühasibat uçotu hesablarında təsərrüfat əməliyyatlarını əks etdirmək üçün istifadə olunan müvafiq ilkin sənədlərdən təsərrüfat əməliyyatları haqqında məlumatlar uçot registrlərində yazılır. Quruluşundan asılı
olaraq uçot
registrləri xronoloji və müntəzəmə bölünür. Xronoloji registrlərdə təsərrüfat əməliyyatları haqqında məlumatlar baş verdikdə, onlar ardıcıllıqla yazılır.
664
Müntəzəm uçot registrlərində bundan əlavə, müəyyənləşdirilmiş əlamətlər üzrə təsərrüfat əməliyyatları qruplaşdırılır. Uçot registrləri kitab, jurnal, siyahı, kart, maşinoqram və ayrı-ayrı vərəqlər formasında aparılır. Sintetik uçot sintetik registrlər adlanan registrdə, analitik uçot isə analitik registrlərdə həyata keçirilir. Registrlərdə yazılar həm əllə, həm də hesablama texnikası vasitələrindən istifadə etməklə aparılır.
təsərrüfat əməliyyatlarının və təsərrüfat işlərinin ucdantutma yazılı qeydiyyatı üçün sifarişçi müəssisələrin və təşkilatların, həmçinin podrat tikinti, layihə və axtarış (kəşfiyyat) təşkilatlarının uçot sənədlərinin məcmusudur. Uçot sənədləri müəyyənləşdirilmiş formalar üzrə aparılır və vəzifəli şəxslər tərəfindən imzalanır. Statistika müşahidələrinin formalarının tərtib olunması üçün əsas mənbə sayılır. Uçot sənədlərinin tərkibində material və maliyyə qiymətlərinin hərəkətinin rəsmiləşdirilməsi, maşın və
mexanizmlərin mövcudluğu və istifadəsi, işçi qüvvəsi və əmək haqqına dair sənədlər olur.
istehsal-texniki, iqtisadi və sosial proseslərin məlumatlarının müşahidəsi, ölçülməsi, qeydə alınması və həmçinin məlumatların işlənməsinin bu proseslərin idarə edilməsində hesablama texnikasından və digər elektron vasitələrindən istifadə olunmasıdır. Bu zaman uçotun bütün mərhələləri və növləri
üzrə məlumatların işlənməsi prosesləri avtomatlaşdırılır: ilkin,
operativ-texniki, mühasibat, statistik. Đnformasiyaların işlənməsinin avtomatlaşdırılması məlumatların doğruluğunu, onun sosial və təsərrüfat proseslərinin idarə edilməsində səmərəli istifadəsinə yararlı olan şəklə salınmasını təmin edən vasitələrlə (EHM, sayğaclar, qeydiyyatçılar və s.) həyata keçirilir.
– verilmiş reysdə uçuş anından sonrakı yerə enməyədək hava gəmisinin uçuşudur. Sərnişin daşınmasının orta məsafəsi yerinə yetirilmiş sərnişin dövriyyəsinin aviasiya nəqliyyatı ilə daşınmış sərnişinlərin sayına nisbəti ilə müəyyən edilir.
statistik vahidlər tərəfindən udulmasına, yəni öz tərkibinə daxil edilməsinə dair müəssisələrin demoqrafiyasına aid olan hadisələrdir.
– iki firmanın udan firmanın hüquqi şəxs kimi qalmasını, udulan firmanın isə bütün əmlakını, öhdəliklərini, borclarını birinciyə verməklə ləğv edilməsini nəzərdə tutan birləşmə növüdür. Udan firma öz aktivlərini udulan firmanın xalis aktivləri məbləğində artırır, onun səhmdarlarına isə onların hər birinin iştirakına müvafiq yeni səhmləri almaq hüququ verilir. Çox vaxt udulma məcburi qaydada keçirilir.
– məlum olan ən qədim ölüm cədvəlidir. Tərtibçisi olan Roma hüquqşünası və dövlət xadimi Domisiy Ulpianın adı ilə adlandırılmışdır. Məqsəd – müxtəlif yaşda olan şəxslərə ömürlük renta ödənilməli olan illərin sayının müəyyən edilməsidir. UNĐTAR MÜƏSSĐSƏ - əmlak mülkiyyətçisi tərəfindən ona təhkim edilmiş mülkiyyətə hüququ olmayan kommersiya təşkilatıdır. Unitar
müəssisənin əmlakı bölünməz hesab edilir və qoyuluşlar (paylar, hissələr) üzrə, o cümlədən müəssisələrin işçiləri arasında bölüşdürülə bilməz. Unitar müəssisə formasında yalnız dövlət və bələdiyyə müəssisələri yaradıla bilər. Onların əmlakı, uyğun olaraq, dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində olur və bu müəssisələrə təsərrüfatın aparılması və operativ idarə etmə hüququ aid olur. Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|