Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ABONENT – 1)
- ABŞ-da TİKİNTİ SENZLƏRİ
- AÇIQ İNFORMASİYA EHTİYATLARI- NIN ELEKTRON KATALOQU
- AD (QUDVİLL)
- ADAMBAŞINA DÜŞƏN ƏMTƏƏ DÖV- RİYYƏSİ
- ADAMBAŞINA DÜŞƏN KARBON 4- OKSID TULLANTILARI VƏ XLOR- FTORKARBONUN OZONU MƏHV EDƏN BİRLƏŞMƏLƏRİNİN İSTEHLA
- KI (OMQ TONLA) (Minilliyin b əyan- nam əsində əks olunmuş inkişaf göstəricilə- rind
- ADAMBAŞINA ORTA GƏLİR ÜZRƏ ƏHALİNİN BÖLÜNMƏSİ
- ADAM-GÜN
- ADİ VEKSEL
- ADLAR CƏDVƏLİ
- ADLI EMİSSİYA QİYMƏTLİ KAĞIZ- LARI
- ADLI QİYMƏTLİ KAĞIZLAR
- AEROPORT
- AĞACLARIN ƏSAS İSTİFADƏ ÜÇÜN KƏSİLMƏSİ
- AĞIR CİNAYƏT
- AĞIR FİZİKİ ƏMƏKLƏ MƏŞĞULLUQ
|
ABONEMENT – bir qayda olaraq, mü əyyən müdd
ət ərzində nədənsə (kino-teatrda oturacaq yerind
ən, telefondan və s.) istifadə etmək hüququ, el əcə də bu hüququ təsdiq edən sənəddir. ABONENT – 1) abonementd ən istifadə edən fiziki v
ə hüquqi şəxsdir; 2) əşyadan əvəzsiz istifad
ə (kitabxananın abonenti və s.) etmə və ya əvəzli xidmət göstərmə (telefon şəbəkəsinin abonenti, elektrik enerjisi istehlakçısı və s.) haqqında müqavilənin bir tərəfidir.
kommunal t əsərrüfatı, rabit
ə müəssisəsi və təşkilatları tərəfindən göst
ərilən xidmətlərin haqqının istehlakçı (abonent) t ərfindən müəyyən edilmiş güzəştli müdd
ətdə ödənilməsi öhdəliyidir.
– tikinti- podrat t
əşkilatlarının siyahıyaalınmalarıdır. Geniş proqramla h ər on ildən bir, qısa proqramla isə hər beş ildən bir keçirilir. Siyahıyaalmanın proqramı tikinti t əşkilatlarının ərazilər üzrə bölüşdürülməsini uçota alır. Qruplaşdırma mü əssisələrin ixtisaslaşması istehsalın həcmi, m əsrəflərin strukturu və işçilərin sayı üzrə aparılır.
əşkilinin el ə formasıdır ki, bu zaman obyektin tikintisi üzrə bütün əsas funksiyalar podratçıya həvalə olunur. Bu zaman o, tikintinin bütün d əyərini ödəyən sifarişçiyə obyekti istismara tam hazır vəziyyətdə t əhvil verməlidir. “Açaraltı” tikinti zamanı sifarişçi tərəfindən həyata keçirilən bir sıra funksiyalar, xüsus ən avadanlıqların alınması, q əbulu və saxlanması podratçıya verilir. AÇIQ DEPOZİT – s müştərinin banka verdiyi qiym ətli kağızları bağlı qaydada yerləşdirmədiyi bank əməliyyatıdır. Açıq depozitin aşağıdakı növl əri vardır: a) açıq equlyar depozit; b) açıq irrequlyar depozit; c) m əhdud requlyar depozit; ç) r əqəm depoziti. AÇIQ ƏHALİ – ümumi sayı və yaş-cins tərkibi t əkcə əhalinin təkrar istehsalı proseslərinin təsiri altında deyil, həm də xarici mənbəyi kimi baxılan miqrasiyanın təsiri altında dəyişən əhalidir. Açıq əhali 1930-cu illərin ortalarından demoqrafik t əhlil və modelləşdirmə obyekti olmuş və 1950-ci ill ərdən çoxregional modellər inkişaf etmişdir. AÇIQ HESAB - hesablaşma-kredit münasib ətlərinin formalarından biridir. Açıq hesab zamanı satıcı əmtəələri alıcı üçün boşaldılır v ə onun ünvanına əmtəə bölüşdürmə sənədlərini göst ərir. Bu halda satıcı borc məbləğini alıcının onun üçün açdığı hesabın debetinə aid edir. Alıcı borcu hiss ə-hissə ödəyir və bu zaman kontraktla şərtləşdirilmiş intervallar da nəzərə alınır. Borc m əbləğinin ödənilməsi əmtəələrin hər bir partiyasının boşaldılmasından sonra müəyyən müdd
ətin keçməsilə üst-üstə düşür.
AÇIQ İNFORMASİYA EHTİYATLARI- NIN ELEKTRON KATALOQU –
xaricd ə olan tutqacları haqqında məlumatların uçot s ənədidir. AÇIQ SƏHMDAR CƏMİYYƏTİ – iştirakçılarının sayı məhdudlaşdırılmayan və s əhmləri birja və qeyri-birja fond bazarlarında s ərbəst tədavüldə olan səhmdar cəmiyyətidir. Onun iştirakçıları özlərinə məxsus olan səhmləri dig
ər səhmdarların razılığı olmadan özg
əninkiləşdirmə hüququna malikdirlər.
– artıq yaradılmış və şirkət t ərəfindən qəbul edilmiş, qiymətləndirilməsi və balansın ayrıca maddəsinə daxil edilməsi mümkün olmayan kapital aktividir. O, şirkətin ticarət potensialının saxlanmasına və inkişafına şərait yaradır, məsələn: müştərilərə, şirkətin adına, əmtəə nişanının, şəkillərinin və modellərinin etibarlılığına, bazarda payına, satış şəbəkəsinə, müştərilərin fayllarına və s.
RİYYƏSİ – p ərakəndə əmtəə dövriyyəsinin dövr ərzində əhalinin orta sayına olan nisbəti kimi hesablanan göst əricidir. Bu göstəricidən, ölçü amilinin t əsirini istisna etmək və əmtəə istehlakının səviyyəsinin meyl və qanunauyğunluqlarını əks etdirmək zəruri olduqda, dinamiki v ə regional təhlillərdə istifadə olu nur. Adambaşına düşən əmtəə dövriyyəsi ev t əsərrüfatları statistikasında bir adama düşən alıcılıq göstəricisinə uyğundur və ondan tələbin proqnozlaşdırılması prosesində geniş istifadə olunur. Bu göst əricinin qanunauyğunluqlarını əks etdir ən modelləri qurulur, adambaşına düşən əmtəə dövriyyəsinin orta səviyyəsinin dinamikası indeksl
əri və demoqrafiya strukturundakı h ərəkətin bu prosesə təsir indeksləri, həmçinin onun regional d əyişiklik göstəriciləri hesablanır.
11
KI (OMQ TONLA) (Minilliyin b əyan- nam əsində əks olunmuş inkişaf göstəricilə- rind ən) - insan fəaliyyəti (istehsal və istehlak) n əticəsində ölkə tərəfindən atmosferə atılan karbon 4-oksidin (karbon qazı) ümumi həcminin bu ölk ənin əhalisinin sayına nisbətidir. ABŞ-ın Okric milli laboratoriyası tərəfindən təqdim edilən karbon
qazı tullantılarının qlobal qiym
ətləndirilməsinə uyğun olaraq ölkənin karbon qazı tullantılarının hesablanmasında, h əmçinin bərk, maye və qaz halında olan yanacağın istehlakında, sement istehsalı və səmt qazının yandırılmasında əmələ gələn tullantılar da n əzərə
alınır. İqlim
dəyişikliyi üzrə
hökum ətlərarası qrupun tövsiyələrinə uyğun olaraq, ölk ələr iqlim dəyişməsi haqqında BMT- nin Ç ərçivə Konfransının katibliyinə məlumat t əqdim edirlər. Bu məlumatlar da karbon qazının antropogen tullantılarının bütün mənbələri, h əmçinin atmosferdə (məsələn, meşə) karbon 4- oksidin s əviyyəsinin azalmasına imkan yaradan m ənbələr üzrə əldə olunan tullantıların milli qeydiyyatı materiallarına əsaslanır. OMQ (ozon qatını məhv etmə qabiliyyəti) üzrə tonla xlorftorkarbonun (XFK) ozonu m əhv edən birl əşmələrinin istehlakı göstəricisi verilmiş qrup üzr
ə ayrı-ayrı maddələrin ölçülmüş kütlələrinin c əmi, yəni ayrı-ayrı maddələrin (ozon qatını məhv ed ən maddələr üzrə Monreal protokoluna uyğun olaraq mü əyyən edilmiş) onların ozonu məhvetmə qabiliyy ətini hesablamaqla metrik tonudur (kütl əsidir). Ozonu məhv edən maddələr – bu, t ərkibində xlor və ya brom olan və stratosferin ozon qatını məhv edən istənilən maddədir. Stratosferin ozon qatı bioloji təhlükə yaradan ultrab ənövşəyi şüaların böyük hissəsini udur. Adambaşına düşən karbon qazı tullantısı göst
əricisi - karbon qazının həcminin müvafiq ölk
ənin əhalisinin ümumi sayına bölünməsi ilə tapılır. 1950-ci ildən bu günədək karbon qazı tullantıları haqqında məlumatlar “Carbon dioxide emissions from fossil fuelst: a procedure for estimation and results for 1950- 82” (“Yer altından çıxan yanacaqdan istifadə nəticəsində əmələ gələn karbon qazı tullantıları: qiymətləndirmə qaydası v ə 1950-1982-ci illər üzrə əldə edilmiş nəticələr”) s ənədində qısaca qeyd edilmiş metodların köməyi il ə BMT tərəfindən dərc edilən enerji statistikası m əlumatlarının bazası əsasında hesablanır. İqlimin dəyişməsi haqqında BMT-nin Çərçivə Konfransının katibliyinə təqdim olunan ölkə hesabatları iqlim dəyişikliyi üzrə hökumətlərarası qrupların tövsiyələrinə uyğun olaraq əldə edilmiş m əlumatları əks etdirir. Karbon qazı tullantılarına dair r əqəmlər karbon qazının və ya onun t ərkibində olan tullantıları karbona çevrilən həcmi il ə ifadə oluna bilər. XFK- nin istehlakı göstəricisi - onların milli istehsal h əcmindən, üstəgəl idxal, çıxılsın belə madd ələrin ixracı, həmçinin çıxılsın sənaye xammalı qismində istifadə edilmiş və ya məhv edilmiş ayrı-ayrı XFK-ların həcmindən yaranır. XFK-dan illik milli istehlak özünd ə ayrı-ayrı XFK- ların tonla ölçülmüş cəmini (hesablanmış ozon m əhv etmə qabiliyyətinə vurmaqla, tonla istehlakı) əks etdirir.
ƏHALİNİN BÖLÜNMƏSİ – g əlir səviyyəsi üzr ə əhalinin təbəqələşməsini səciyyələndirir və adambaşına orta gəlirin müəyyən intervallarında qruplaşdırılmış əhali sayının (və ya hissəsinin) göst əricilərini özündə əks etdirir. G əlirlər üzrə əhalinin qruplaşdırılması üçün əhalinin gəlirləri haqqında zəruri ilkin statistik m əlumatlar aşağıdakı mənbələrdən daxil olur: ev t əsərrüfatları büdcələrinin müayin
əsindən; əhalinin gəlirlərinin öyrənmə birdəfəlik seçmə müayin əsindən üzrə statistik materiallardan. Adambaşına gəlir səviyyəsi üzrə bölünmə modelinin qurulmasının əsas xüsusiyyəti ondan ibar
ətdir ki, model qurularkən ev təsərrüfatlarını xarakteriz ə edən fərdi göstəricilər səviyyəsində olan ilkin m əlumatlardan istifadə olunur. Belə hesablama ail ə gəlirlərinin fərqlənməsini
d əqiq əks etdirir. Bundan əlavə, modeldə kütləvi statistik m əlumatlar və
seçm
ə
müayin ələrin m əlumatları birləşir. Axtarılan bölünmənin iki əsas parametri olduğunu nəzərə alaraq (gəlir loqarifml ərinin orta qiyməti - balans məlumatları əsasında müəyyən edilir, gəlir loqarifminin dispersiyası - ailənin adambaşına gəliri qiym
ətlərinin bərabərləşdirilməsi üzrə alınır), loqarifmik normal əyri üzrə adambaşına gəlirin miqdarına (qiymətinə) görə ev təsərrüfatlarının bir sıra bölgüsünü qurmaq olar. Model elə qurulmuşdur ki, o, hesablamanın çoxvariantlı olmasını nəzərdə tutur.
M əsələn, təbəqələşmə prosesinin t əhlilindən əlavə istifadə olunduqda, bir sıra qarşılıqlı əlaqəli meyarlardan istifadə edilm əsi mümkündür: orta gəlirin və mediananın nisb əti; orta gəlirin və modanın nisbəti; orta g əlirin və yaşayış minimumunun həcminin nisbəti v ə s. Bu, axtarılan bölünmə modeli üzrə alınan n əticələrdən asılı olmayaraq, bölünmənin tezlik göst əricilərini və orta kvadratik kənarlaşmaları interpolyasiya ( əlavə etmək) etməyə imkan verir. Hazırkı dövrdə gəlirlərin təbəqələşməsinin öyr
ənilməsində əsasən struktur göstəricilərindən (bölünm
ənin kənar kvantillərinin nisbətindən) istifad
ə olunur. Lakin bu göstəricilər bir sıra qüsurlara malikdir: 1) bölüşdürmənin yalnız kənar üzvl əri nəzərə alınır ki, bu da bölünmənin bəzi növl ərində adambaşına orta gəlir üzrə əhali 12
bölgüsünün qeyri-b ərabərliyini kifayət qədər s əciyyələndirmir; 2) bir qayda olaraq, faktiki bölünm ənin kənar intervalları müayinələrin aparılması zamanı seçmə çoxluğunda pis əks olunur. Buna gör ə də, beynəlxalq təcrübədə qəbul olunduğu kimi, gəlir üzrə bölünmənin qeyri- b ərabərliyinin səciyyəsi üçün Lorens əyrisindən (t əmərküzləşmə əmsalından) və ya Cini əmsalından istifadə olunması məqsədəuyğundur.
– işlənmiş və işlənməmiş (icazəli v ə icazəsiz səbəblər üzrə) vaxtın ölçü vahididir. İşçinin işə gəldiyi və saatın vaxtından asılı olmayaraq, ona başladığı bu günün faktiki işi və iş günü daxilind ə olan iş vaxtının itməsi günü (adam- gün) işlənmiş hesab edilir. Həm işlənmiş adam-günl ərinin ümumi sayı, həm də işlənməmiş adam-günl ərin sayı ümumilikdə və səbəblər (növb əti və əlavə məzuniyyətlər, proqullar, x əstəliklər və s.) üzrə nəzərə alınır. ADAM-SAATLAR – iş günü hüdudunda işlənmiş və işlənməmiş vaxtın ölçü vahididir. İşlənmiş adam-saatlar – bu, iş vaxtından artıq (növb ə ərzində qanunla müəyyənləşdirilmiş iş vaxtının davamlılığından artıq işlənmiş saatlar) işlər də daxil edilməklə, məhsul istehsalına və yerin ə yetirilmiş işə faktiki sərf olunmuş saatlardır. İş günü (növbəsi) ərzində işlənməmiş adam-saatlar ümumilikd ə və səbəblər (növbə daxili dayanmalar, işə gecikmələr, işdən tez getm ələr və s.) üzrə nəzərə alınır. ADDAN İSTİFADƏ İLƏ BAĞLI İCARƏYƏ VERMƏ HÜQUQLARI - özü istifad
ə etmədiyi, ancaq başqa sahibkara icarəyə verdiyi mü əssisədə və ya müəssisənin bir hiss
əsində addan istifadəyə malik olan hüquqi şəxsdir. ADİ ƏLAVƏ MƏHSUL – Bir neç ə məhsul qrupuna aid olan dig ər (əsas) məhsulların istehsalı zamanı texnoloji proseslərin gedişində alınan m əhsuldur (məsələn, neft emalı, neft-kimya istehsalı, kömürün karbonlaşdırılması və məhsul alınmasında kimyəvi istehsal ilə bağlı oxşar prosesl ər zamanı alınan hidrogen). (bu onu göst ərir ki, məhsul, bir qrupdakı məhsulların eksklüzivi deyildir).
aşağıdakı kimi hesablanır: - Dövriyy ə (dövriyyədən olan mədaxil) üzrə + İstismara dotasiyalar üzrə + Dividentl ər, faizlər və onlara bərabərləşdirilən g əlirlər üzrə. ADİ SƏHM – s əhmdarların iclaslarında s əsvermə, həcmi ildə bir dəfədən gec olmayaraq mü əyyənləşdirilən gəlir (divident) almaq və s əhmdar cəmiyyətinin fəaliyyəti haqqında m əlumata malik olma hüquqları verən səhmdir. Adi s əhm sahibinin bütün hüquqları emissiya proqramında göstərilir. Adətən, adi səhmi s əsverən səhm adlandırırlar. Belə ki, adi səhm sahibl əri səhmdarların ümumi iclaslarında səs hüququna malik olurlar.
– qiym ətli kağız, borclu t ərəfindən kreditorun adına verilməli olan öhd əlikdir. Adi vekselə solo – tək, yeganə veksel d ə deyildir. Belə vekseldə ancaq bir şəxsin – öd ənci ödəməyə borclu olan şəxsin imzası olur. Adi veksel mü əyyən məbləğ pulun ayrılmış müdd ət ərzində və ya tələb üzrə şərtsiz olaraq öd ənilməsindən ibarətdir.
–
dilind ə yazılmış çıxış proqramının ilkin kodundan obyekt koduna çevrilm ə prosesində yaranan c ədvəldir. Bu cədvələ dəyişənin və ya onun identifikatorunun adı və bir sıra təsvirediciləri daxildir.
LARI – hüquqların keçməsi və onlarda təsdiq edilmiş hüquqların həyata keçirilməsi sahibinin mütl
əq eyniləşdirilməsini tələb edən, sahibləri haqqında məlumat emitentə qiymətli kağızların sahibl ərinin reyestri formasında açıqlanmalı olan qiym ətli kağızlardır.
ərində
adı yazılmış şəxsə (hüquqi və ya fiziki) aid olması hüququnu t əsdiq edən qiymətli kağızdır.
– nağd, yaxud nağdsız şəkildə buraxılmasından asılı olmayaraq sahibl ərinin adları səhmdar cəmiyyətlərinin reyestrl ərində əks edildiyi səhmlərdir. Əlavə olaraq, adlı səhm nağd şəkildə mövcuddursa, sahibinin adı səhm blankının və ya sertifikatının üz ərində göstərilir. Nağdsız səhmlərə gəldikdə isə, onlar yalnız konkret şəxslərə məxsus xüsusi hesablardakı qeydlər şəklində mövcuddur.
vekseld
ə ancaq adı göstərilən şəxsin ödəmə almaq hüququna malik olduğunu legitiml əşdirən (qanuniləşdirən, onu səlahiyyətli şəxs qismində təqdim edən) veksel formasıdır.
– hava gəmilərinin qəbul edilməsi və göndərilməsi, yerüstü xidmət
13
göstərilməsi üzrə işlərin aparılması, texniki təchizatın təmini üzrə funksiyaların həyata keçirilməsi ilə məşğul olan kompleksdir.
AGENT – komisyon öd əmələr və ya digər mükafatlandırmalara görə satıcı və ya alıcının tapşırığı ilə öz fəaliyyətini həyata keçirən, satın alınan əmlaka mülkiyyət hüququ olmayan (əldə etm əyən) fiziki və ya hüquqi şəxslərdir. İqtisadi əməliyyatlarda agentlər brokerlər, maklerlər (d əllallar), dilerlər və komissionçular ola bilərlər. AĞACLARIN ƏSAS İSTİFADƏ ÜÇÜN KƏSİLMƏSİ – ağac tədarükü üçün yetkin və qocalmış meşə ağaclarının kəsilməsidir. İkinci və
qrup meşələrdə təsərrüfat-qiymətli cins ağacların bərpa edilməsinə və səmərəli istismarına yön
əldilmiş üsullarla həyata keçirilir.
Birinci qrup meşələrdə meşə bərpası üçün kəsilmələr meşə mühitinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş üsullarla h əyata keçirilir. Ağacların əsas istifadə üçün k
əsilmələri, hesablanmış qırılacaq meşə sah
əsi ilə müqayisədə ağac ehtiyatlarından s əmərəli istifadənin əsas göstəricisi hesab edilir. Ağacların əsas istifadə üçün meşədə
k əsilmələrinin göstəriciləri müvafiq statistik hesabatlarda verilir.
– c əmiyyət üçün daha çox t əhlükəli olan, qəsdən törədilmiş əməldir (ictimai t əhlükə səviyyəsinə görə həmçinin az ağır və az əhəmiyyətli cinayətlər də mövcuddur).
– əmək prosesində yüklərin əllə qaldırılması və yerinin d əyişdirilməsində müntəzəm olaraq fiziki yükl ənməyə məruz qalan şəxslərdir. İşlərin yerinə yetirilm əsində
fiziki yükl ənmənin
qiym ətləndirilməsi meyarları normativ- qanunvericilik aktlarda öz əksini tapır.
(Achenwall) Qotfrid (1719–1772) – alman statistik-dövl ətşünası, Marburq, sonra Gottingen universitetl ərinin professoru olmuşdur. Q.Konrinqin ardınca
təsviri statistikanı (dövl
haqqında və bir sıra Avropa dövlətlərinin – Böyük Britaniya v ə İsveçin digər “diqqətəlayiq” m əlumatlarını təfsilatı ilə sistemləşdirmişdir. Axenvalın əsərləri ilə dövlətşünaslıq mənasında istifad
ə edilən ilkin “statistika” termini meydana g əlmişdir. “Statistika” terminin yaradıcısı hesab olunur.
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|