Referat jumisi Tayarlag`an : Djasurbek Inaev Qabillag`an : Dáwletnazarova Roza Jobasi

1.Illyuziya haqqinda
Basqa adamdıń qásiyetlerin túsiniwdiń logikalıq usılınan (reflektsiya) paydalanıp, biz kóbinese basqa adamlardıń ózligin, minez-qulqların, háreketlerin buzılǵan hám nadurıs qabıl etemiz. Adamlardı tuwrı aqıl etiw hám bahalawdı qıyınlashtiradigan birpara faktorlar bar.
Olardan túpkiliklileri:
1. Gúzetshiniń basqa shaxstı aqıl etiw hám bahalaw procesi rasında baslanıwınan talay aldın bolǵan aldınan belgilengen munasábetler, bahalawlar, ıqtıqatlardıń bar ekenligi.
2. Qashannan berli qálipleskenlerdiń bar ekenligi, oǵan kóre baqlanǵan adamlar aldınan málim bir taypaǵa tiyisli bolıp, dıqqattı ol menen baylanıslı ayrıqshalıqlardı izlewge jóneltiriwshi munasábet qáliplesedi.
3. Bahalanıp atırǵan shaxs haqqında hár tárepleme isenimli maǵlıwmat alinbagenge shekem, onıń shaxsı haqqında erte juwmaqlar shıǵarıw qálewi. Birpara adamlar, mısalı, birinshi ret ushrashqan yamasa kórgenlerinen keyin tezlik penen adam haqqında " tayın" hukmga iye.
4. Basqa shaxs shaxsınıń esap -kitapsız dúzilisi sonnan ibarat, tek qatań belgilengen jeke ayrıqshalıqlar logikalıq túrde pútin suwretke birlestiriledi hám keyin bul suwretke uyqas kelmaytuǵın hár qanday túsinikten waz keshiladi;
5. “Galo” effekti sonnan kórinetuǵın boladıki, shaxstıń ol yamasa berine bolǵan dáslepki munasábet insannıń pútkil túsine ulıwmalastırıladı, keyininen adam haqqındaǵı ulıwma tásirler onıń individual pazıyletlerin bahalawǵa ótedi.. Eger insannıń ulıwma tásirleniwleri unamlı bolsa, ol jaǵdayda onıń unamlı qásiyetleri artıqsha bahalanadı hám kemshilikler sezilmaydi yamasa oqlanadi. Kerisinshe, insannıń ulıwma tásirleniwleri unamsız bolsa, onıń iygilikli jumısları da sezilmaydi yamasa menmenlik dep nadurıs aytinadi.
6. "dıń tásiri basqa adamdıń ózine uqsatıw arqalı ayriqsha pazıyletleri hám sezimiy jaǵdayları menen ańlatılıwında kórinetuǵın boladı. Adamlardı aqıl etiwshi hám bahalaytuǵın adam logikalıq túrde sonday shama etiwge ıntıladı : " hámme adamlar maǵan uqsaydı" yamasa " basqalar maǵan keridir". Ór, shubhalı adam, ob'ektiv túrde joq sonda da, baylanıs sheriginde tap sonday xarakter qásiyetlerin kóriwge beyim bolıp tabıladı. Mehriban, muńlas, hadal adam, kerisinshe, notanish adamdı " qızǵılt reńli kóz áynek" arqalı seziwi hám qáte etiwi múmkin. Sol sebepli, eger kimdir átirapdagilarniń shápáátsiz, ashkóz, insapsız ekenliginen shaǵım qilsa, ol ózi húkim etiwi múmkin.
7. "Birinshi dárejelilik effekti" shaxs yamasa hádiyse haqqında birinshi esitilgen yamasa kórilgen maǵlıwmatlar júdá zárúrli hám derlik unutilmaydi, bul shaxsqa salıstırǵanda keyingi barlıq munasábetlerge tásir kórsetiwi múmkinliginde kórinetuǵın boladı. hám keyinirek siz tiykarǵı maǵlıwmattı biykarlaw etetuǵın maǵlıwmattı alsańız da, siz ele da tiykarǵı maǵlıwmatlardı kóbirek eslaysiz hám esapqa alasız. Ózgeni aqıl etiwge adamdıń ózi de tásir etedi: eger ol qapa bolsa (mısalı, sawlıgınıń jamanlıǵı sebepli), adamdıń birinshi tásirlerinde unamsız sezim-sezimler ústinlik etiwi múmkin. Notanish adam haqqında birinshi tásirlerdi jáne de tolıq hám anıqlaw qılıw ushın unamlı " oǵan iykemlesiw" zárúrli bolıp tabıladı.
8. Basqa adamlardıń pikirin tıńlaw qálewi hám ádetiniń joq ekenligi, insan haqqındaǵı óz tásirlerine tayanish, onı qorǵaw qálewi.
9. waqıt ótiwi menen tábiyiy sebeplerge kóre júzege keletuǵın adamlardıń qıyalları hám bahalarında ózgerislerdiń joq ekenligi. Bul adam haqqında jańa maǵlıwmatlar toplanıp baratırǵanına qaramay, bir ret bildirilgen oy-pikirler hám pikirler ózgermegen jaǵdayǵa tiyisli. Adamlar bir-birin qanday qabıllawları hám bahalawların tereńrek túsiniw ushın bul hádiyse zárúrli áhmiyetke iye. Bul basqa adamlardıń minez-qulqlarınıń sebepleri hám usılların shaxslararo aqıl etiw sub'ekti tárepinen túsindiriw bolıp tabıladı. Insan turpayınıń sebeplerin túsindiriw ishki sebepler (shaxstıń ishki tábiyaatı, turaqlı qásiyetleri, motivları, uqıpları ) yamasa sırtqı sebepler (sırtqı jaǵdaylardıń tásiri) arqalı bolıwı múmkin.
Tómendegi minez-qulqlardı analiz qılıw kriteryaların ajıratıw múmkin: turaqlı minez-qulıq - uqsas jaǵdaylarda minez-qulqlar birdey túrdegi; túrli minez-qulıq - basqa jaǵdaylarda minez-qulqlar basqasha kórinetuǵın boladı ; normal minez-qulıq - soǵan uqsas sharayatlarda bunday minez-qulqlar kópshilikke xos bolıp tabıladı. Kognitiv psixolog Kelli óz izertlewlerinde turaqlı, azǵantay ayrıqsha minez-qulqlar, bunnan tısqarı, ǵayrıoddiy minez-qulqlar ishki sebepler, insannıń ózligi hám xarakteriniń ayriqsha qásiyetleri menen anıqlama bernishini kórsetdi (" Ol sonday tuwılgan").
Eger soǵan uqsas jaǵdaylarda adam turaqlı minez-qulıqǵa iye bolsa, basqa jaǵdaylarda bolsa - basqasha, basqasha minez-qulqlar hám bunnan tısqarı, bul normal minez-qulıq bolsa (yaǵnıy, tap sol jaǵday daǵı basqa adamlar sıyaqlı ), ol jaǵdayda adamlar bunday minez-qulıqtı sırtqı tárepden túsindiriwge beyimdirlar. sebepleri (" bul jaǵdayda etakchilik etiwge májbúr").Atribut teoriyası avtorı retinde belgili Frits Xayder " saw aqıl psixologiyasi" ni analiz etdi, bul arqalı adam kúndelik waqıyalardı túsintiredi. Hayderniń pikrine qaraǵanda, adamlar kóbinese aqılǵa say aytıwadı. Biraq adam basqa adamlardıń niyetleri hám minez-qulıqı olardıń háreketlerine sáykes keledi degen juwmaqqa keliwge beyim bolıp tabıladı. Kauzal baylanısıw processleri adamlardıń bir-birin túsiniwine tásir etiwshi tómendegi nizamlıqlarǵa boysunadı.
1. Kóbinese tákirarlanatuǵın hám baqlanǵan hádiysege, odan aldınǵı hádiysege joldas bolatuǵın hádiyseler, ádetde, onıń múmkin bolǵan sebepleri dep esaplanadı.
2. Eger biz túsindiriwshi bolǵan háreket ǵayrıoddiy bolsa hám odan aldın qandayda bir kem ushraytuǵın hádiyse bolsa, biz bunı jetilisken hárekettiń tiykarǵı sebebi dep esaplaymiz.
3. Adamlardıń minez-qulqların nadurıs túsindiriw, olardı aytıw ushın júdá kóp hár qıylı, birdey itimallı múmkinshilikler ámeldegi bolǵanda júz boladı jáne onıń túsindiriwin usınıs etken shaxs ózine sáykes keletuǵın varianttı tańlawda erkin bolıp tabıladı.
4. Tiykarǵı atribut qátesi gúzetshilerdiń situatsion tásirdi kem bahalab, basqalardıń turpayına dispozitsiyaviy tásirdi artıqsha bahalaw tendentsiyasında, minez-qulqlardıń dispozitsiyalarga sáykes keliwine ıseniwde kórinetuǵın boladı. Biz basqa adamlardıń turpayın olardıń minez-qulıqı, ózligi hám minez-qulıqınıń individual qásiyetleri menen anıqlama beriwge beyimmiz (" bul quramalı xarakterge iye adam") hám biz óz minez-qulqlarimizni jaǵdayǵa baylanıslı (bul jaǵdayda ) dep túsintiremiz. Basqasha jol tutıw múmkin emes edi, lekin men ulıwma bunday emes edim"). Sonday etip, adamlar ózleriniń minez-qulqların jaǵdayǵa bólesedi (" bul meniń aybım emes, jaǵday sonday boldı"), lekin olar basqalardıń ózleri olardıń minez-qulqları ushın juwapker ekenligine ıseniwedi. Biz bul atribut qátesinińni bólekan, sebebi biz birovniń háreketin baqlaǵanımızda, ol adam biziń dıqqatımız orayında boladı hám jaǵday salıstırǵanda kórinbeydi.
Biz ózimiz háreket qilsak, biziń itibarımız ádetde nege munasábet bildirayotganimizga qaratıladı - hám jaǵday jáne de anıqlaw kórinetuǵın boladı. Mádeniyat atribut qátesinińge de tásir etedi. Batıs waqıyalardıń sebebi jaǵdaylar emes, bálki adamlar, dep esaplawǵa beyim. Biraq hinduler amerikalıqlarǵa qaraǵanda minez-qulıqtı beyimlik kózqarasınan aytıw múmkinshiligı kemrek, kerisinshe olar jaǵdayǵa kóbirek áhmiyet berediler. Adamlardıń aqılına stereotipler tásir etedi - bizde kem maǵlıwmatqa iye bolǵan basqa adamlar gruppaları haqqındaǵı ádetiy ápiwayılastırılgan ideyalar. Stereotipler kemnen-kem jaǵdaylarda jeke tájiriybe jemisi bolıp tabıladı, kóbinese biz olardı ózimiz tiyisli bolǵan gruppadan, ata-analardan, balalıqtaǵı oqıtıwshılardan, ǵalaba xabar qurallarından alamız. Eger túrli gruppalar daǵı adamlar jaqınnan baylanıs ete baslasa, bir-birleri haqqında kóbirek bilip, ulıwma maqsetlerge erise baslasa, stereotipler óshiriledi.
Adamlardıń aqılına nadurıs qarawlar da tásir etedi - hár qanday adamlardı jaqsı yamasa jaman dep sezimiy tárepten bahalaw, hátte ózlerin da, háreketleriniń sebeplerin da bilmasdan. Adamlardı aqıl etiw hám túsiniwge munasábet tásir kórsetedi - shaxstıń ongsiz túrde málim bir ádetiy tárzde hár qanday adamlardı aqıl etiw hám bahalawǵa hám arnawlı bir jaǵdaynı tolıq analiz etpesten, málim, aldınan qáliplesken tárzde munasábette bolıwǵa tayınlıǵı. Ornatıw úsh ólshemge iye: kognitiv ólshew - hár qanday tema yamasa ob'ektke salıstırǵanda shaxstıń qarawları, ıqtıqatları ; affektiv ólshew - unamlı yamasa unamsız sezim-sezimler, málim bir shaxsqa yamasa maǵlıwmatqa munasábet; minez-qulıq ólshewi - insan tájiriybesine sáykes keletuǵın minez-qulqlardıń arnawlı bir reakciyalarına tayınlıq.
Munasábetler qáliplesedi:
1) basqa adamlar (ata-analar, ǵalaba xabar quralları ) tásirinde hám 20 jastan 30 jasqa shekem " kristallanadi", keyin bolsa qıyınshılıq menen ózgeredi;
2) qayta -qayta tákirarlanatuǵın jaǵdaylarda jeke tájiriybe tiykarında. Shaxstıń aldınǵı túsinikleri maǵlıwmattı qanday qabıllaw hám túsindirme beriwin basqaradi. Fotosuratdagi adamdıń júzi suwreti pútkilley basqasha tárzde aqıl etiliwi múmkin (bul shápáátsiz yamasa mehriban adamma?), Bul adam haqqında málim bolǵan zatqa qaray: gestapo adamı yamasa qaharman.
Tájiriybeler sonı kórsetdiki, eger adam logikalıq tiykarlab bergen bolsa, ótirik pikirdi, ótirikti biykarlaw etiw júdá qıyın. " Íqtıqattıń qatańligi" dep atalatuǵın bul hádiyse ıqtıqatlar óz-ózinen turmıs keshiriwi hám olardı keltirip shıǵarǵan dálillerdi abroy tógiwden aman qalıwı múmkinligin kórsetedi. Basqa adamlar yamasa hátte ózi haqqında nadurıs túsinikler, abıraysızlanganiga qaramay, ámeldegi bolıwı múmkin. Kóbinese ıqtıqattı ózgertiw ushın onı jaratıwdan kóre kóbirek isenimli dáliller kerek boladı. Geyde mashqalanıń sheshimi Qanday turaqlı stressten qutılıwǵa járdem beredi, ásirese úlken kompaniyada islep atirǵanda. Onıń ushın siz bir neshe ápiwayı fokuslardan paydalanıwıńız múmkin.
"Haqıyqattı aqıl etiw buz'ladı. Átirap daǵı hámme zat ǵayrıtabiiy hám ǵayrıtabiiy kórinedi. Men ob'ektlerdi kóremen, lekin tegmagunimcha, olarǵa teginish sezimi ne bolıwı múmkinligin bilmiymen. Lekin bul sezimler tushdagi sıyaqlı aytılıw etińmeydi. Tuwrıraǵi, ózimdi basqa birewdiń denesinde ekenligimdi sezim etiwim kerek bolǵan zattı esleymen: men óz háreketlerimdi qadaǵalaw etpeymen, tek qaptal tárepden gúzetemen, men bunı avtomatikalıq túrde etemen, men avtomatikalıq túrde gápiraman Sózler jaysha qáliplesedi. sóz dizbegiler, lekin pikirler, sonıń menen birge, adamlardı hám meni qorshap turǵan hámme zattı aqıl etiw joq. Mende sezim-sezimler joq - tek fiziologikalıq mútajlikler, olar júdá topır. Aynada men basqa birovniń júzin kóremen. Turmısqa qızıǵıwshılıq joǵalǵan, mısalı hár qanday zat. Ózimdi alkogol yamasa basqa náshebent elementlar tásirinde bolǵan sıyaqlı sezim qılıw. Mıy jaysha ne bolıp atırǵanın aqıl etiwden bas tartadı. Fizikalıq awrıwdı ózimge etkazar ekenmen, ózimdi haqıyqatqa qaytarmayman. Hushimni joǵatǵanınday uyǵonaman hám uyqlap qalaman. Meni uyqısızlıq hám ózimniń áhmiyetsizligim, salmaqsızlıq sezimi qiynamoqda. Hámmesi oǵada jimki, men ańsatǵana áynekten sekrep chiqaman. Lekin men bunı qorqqanim yamasa qálemaganim ushın emes, bálki nadurıs ekenligin bilgenim ushın qilyapman. Siz anksiyete aynıwınıń belgilerin suwretlaysiz - depersonalizatsiya hám derealizatsiya sezimi. Depersonalizatsiya - bul óz-ózinen qáwipli emes, lekin onı basdan keshirim adamdı qáweterge saladı, qáweterli dep esaplanadı hám delbelik menen baylanıslı. Ózińizdi ózińizden, ózińizden sırtda hám hesh qanday qadaǵalawsız hám qaptal tárepden gúzetip turǵan sıyaqlı sezim qilasiz. Bul, sonıń menen birge, adam emes, robot sıyaqlı sezim qılıw, ózińizdi tanımaslik yamasa kórinbes hám rasında joqligingizni sezim qılıw sıyaqlı bolıwı múmkin. Siz ushın qanshellilik qorqınıshlı bolmaydıin, bul hawlıǵıw aynıwı yamasa basqa túrdegi uwayım aynıwınan azap chekadiganlarda júdá keń tarqalǵan hádiyse. Bul qáwipli emes. Álbette, bunday sezimler ájep tuyuladi hám siz haqıyqat menen baylanıstı joǵatayotganga uqsaysiz, biraq bul oday emes. Bul sezim, sezim, lekin tiykarınan siz menen júz bolıp atırǵan zat emes. Derealizatsiya - bul ózgergen psixik jaǵday bolıp, ol jaǵdayda átirap -ortalıq uǵımsız, haqıyqıy bolmaǵan yamasa úzilgen kórinedi. Túrli adamlar tárepinen kóp tárepten tájiriybeli bolıwı múmkin. Birpara adamlar bunı ertek jayında yamasa átirap -ortalıqtıń tolıq maǵlıwmatları ılaylı yamasa bóleklengen kórinisi múmkin bolǵan basqa dúnyada bolǵan sıyaqlı suwretleydi. Basqalar ushın dawıslar ózgeredi yamasa joǵaladı hám taǵı basqa. Derealizatsiya bir qatar delbeliklerge xos bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, uwayım hám psixik tushkunlik, hawlıǵıw aynıwı, TSSB, travmatik hádiyseden keyin tezlik penen oksipital yamasa temporal loblarda mıy zaqım aliwi menen bolıwı múmkin. Marixuana, birpara dáriler hám hátte kóp muǵdarda kofein sıyaqlı náshebent elementlar derealizatsiyaga úles qosıwı múmkin. Nevrolog hám psixologǵa shaqırıq etiń (shaxsan yamasa Skype-de sırtından).

2.
Qus dúnyası mińlaǵan túrlerge iye hám óziniń túrli-tumanlıǵı menen tańlanıwlanarli. Biraq, kópshilik planetamızda jasaytuǵınlıq qustıń atların hám ulıwma sanınıń bir payızın biliwmeydi. Ápiwayı adam, qánigelerden ayrıqsha bolıp esaplanıw, ilimiy klassifikaciyaǵa ámel etpeydi hám kóbinese qustı kólemi, reńi hám dawısı menen anıqlaydı. Farqniń eń anıq hám kózge taslanatuǵın kriteryası qustıń ólshemi bolıp tabıladı. hám bunda tábiyaat da ájayıp túrler baylıǵın kórsetedi. Eń kishi qus haqqında gáp ketkende, olar kóbinese túkli faunaniń kolibri sıyaqlı wákilin eslesedi. Bul qushniń atı kópshilikke, hátte onı hesh qashan tiri kórmeganlarga da tanıs. Haqıyqattan da, bul dúnyadaǵı eń kishi qush bolıp tabıladı. hám ádetde ornitologiyadan uzaq adamlar bul haqqındaǵı bilim haqıyqatınan sharshasadı. Biraq bul maydalaǵısh menen jaqınlaw tanısıwdı aqırıǵa shekem keshiktirish hám birinshi náwbette basqa qus haqqında aytıp beriw jaqsılaw bolıp tabıladı, olar daǵaza etilgen nominatsiyada kolibriga etakchi poziciyasin joǵatǵan bolsalar da, ele da itibarǵa ılayıqdirlar.