Referat jumisi Tema: Saylanba baqlaw. Orinlawshi: Zibatov Erkinbay Qabillawshi: Embergenov Alisher Nókis-2023 Reje

Tosınanlı (kútilmegen) saylaw. Saylawdıń bul usılı keń tarqalǵan bolıp, ol
shek taslaw usılıda dep ataladı, bunda toplamnıńх hár birligi ushın qatar nomerili
jeton yaki bilet tayarlanadı. Soń olardan tosınanlı tártipte toplam birlikleriniń zárúr bolǵan muǵdarı (birligi) saylap alınadı. Bunday sharayatta toplam birlikleriniń hár
biri saylanbaǵa túsiwdiń birdey itimallıǵına iye boladı.
Tosınanlı saylawǵa mısal etip utıslı oyın tirajların alıwımız múmkin, bunda
shıǵarılǵan biletlerdiń ulıwma muǵdarınan tosınanlı tárizde táwekel nomerlerdiń
belgili bólegi saylanadı hám olar utıs shıqqan nomerlerdi qwraydı. Bunda barlıq
nomerler ushın saylanba toplamǵa túsiw imkaniyatı teń támiynlenedi.
Tosınanlı saylaw tákiraralanıwshı hám tákiraralanbaytuǵın tártipte ótkiziliwi
múmkin. Eger saylap alınǵan birlik saylanbaǵa kiritilgennen (yaǵnıy zárúr
maǵlıwmatlar jazılıp alınǵanda) keyin jáne bas toplamǵa qaytarılsa, saylaw tártibi
tákirarlanıwshı hám kerisinshe, qaytarılmasa tákirarlanbaytuǵın saylaw tártibi dep
ataladı.
Meхanikalıq saylaw. Bul usılda toplam birlikleri tosınanlı belgi boyınsha
muǵdar boyınsha teń gruppalarǵa bólinedi. Soń belgili qaǵıyda boyınsha, hár bir
gruppadan birewden birlik ajıratıp alınadı.
Meхanik tańlawdı ámelge asırıw ushın bas toplamnıń birlikleri qálegen bir
belgisi boyınsha (máselen, alfavit, ósiwi, kemeyiwi h.t.b.) tártip penen jaylastırıladı
hám nomerlenedi, keyin úlkenligi anıqlanadı. Máselen, alfavit boyınsha, ornına
qarap h.t.b., soń saylawdıń muǵdarına qarap, meхanik tárizde belgili bir interval
arqalı birliklerdiń zárúr muǵdarı saylanadı. Eger faukultet studentleriniń 10
procentli meхanikalıq saylaw ótkeriw zárúr bolsa, aldı menen olar familiyalarınıń
alfavit boyınsha dizimi alınadı hám olar meхanikalıq tárizde hár onınshı student
saylap alınadı. Máselen: 1,11,21,31 yaki 7,17,27,37 tártip nomerlerindegi h.t.b.
Eger saylaw 5 procentli bolsa, onda hár jıgarmalanshı studen saylap alınadı, yaǵnıy
interval saylawdıń muǵdarına baylanıslı boladı. Saylaw qansha az bolsa, interval
sonsha úlken boladı. Interval úlkenligi (i) bolıp, bas toplam muǵdarınıń (N)
tańlamalı muǵdarına (n) qatnası alınadı, yaǵnıy:
𝑖 =
Meхanikalıq saylaw tek tákiraralanbaytuǵın usılda qollanıladı, sebebi hár
sapar tańlanıwı kerek bolǵan birliktiń nomeri ósip baradı.