Referat mavzu : Nerv tizimi a’zolarining gistofiziologiyasini o’rganish

                                                      Opqa miya. 

Orqa  miya  ko’ndalang  kesimi  anatomik  ikki  simmetrik  o’ng  va  chap  qismdan  iborat.  Bu 

qismlar  opqa  miya  oldingi  soxasidagi  chuqurcha  va  orqa  soxasidagi  biriktiruvchi  to’qimali, 

o’siq xosil bo’ladi. Miya moddasi markazida kulrang modda, chekkasida oq modda joylashadi. 

Kulrang  (bir  tekis  bo’yalmaydi)  modda  (ventral  o’simtalarga  ega  bo’lib)  oldingi  va  opqa 

shoxlarni  hosil  qilishda  ishtirok  etadi.  Ko’krak  soxasida  yon  shoxlar  ham  mavjud.  Kulrang 

modda  markazida  ependimogliya  bilan  o’ralgan  opqa  miya  kanali  joylashadi.  Oq  moddada 

oldingi  o’rta  tirqish  va  kulrang  modda  oldingi  щox  orasida  oldingi  ustunga  biriktiruvchi 

to’qimali  to’siq  va  ketingi  shox  orasida  orqa  ustunga:  oldingi  va  ketingi  shox  orasida  yon 

ustunchalar  joylashadi.  Orqa  miyaga  orqa  soxadan  nerv  tolalarining  to’plami-orqa  ildiz 

kiradi.Orqa  miyaning  kulrang  moddasi  asosan  neyrositlar,  gliositlar,  miyelinsiz  va  ingichka 

miyelinli tolalardan iborat. Oldingi shox yirik multipolyar neyrositlardan iborat, oldingi xarakat 

yadrlari  joylashadi.  Yon  shoxlarda  xam  motor  neyrositlar  joylashadi,  lekin  ular  bir  muncha 

mayda  bo’ladilar.  Oldingi  shoxda  bir  muncha  dorzal  joylashgan  ichki  vegetativ  yadroni 

ko’rsatish  mumkin.  Orqa  miya  asosida  Klark  yoki  dorzal  yadro  joylashadi.  Bu  yadro  yirik 

tutamli xujayralardan iborat.  Opqa  shoxda  opqa  shoxning  xususiy  yadrosi  joylashadi.  Yon 

shoxda  lateral  oraliq  yadro,  assosiativ  neyrositlar-vegetetiv  nerv  sistemasining  effekt  simpatik 

to’qimaning  1  neyroni  xam  joylashadi.  Bundan  tashqari,  kuldrang  moddaning  turli  qismlarida 

opqa miyaning kalta o’tkazuvchi yo’llarining (xususiy)  yadrosi hosil qiluvchi xujayralarni xam 

kuzatish mumkin. 

 Barcha  neyrositlar  shakliga  qarab  multipolyar  xujayralardir.  Bu  xujayralar  kattaligi  va 

funksiyasi  bilan  bir-biridan  farq  qiladilar.  Shakli  va  funksiyasiga  qarab,  orqa  miya  neyrositlari 

uch  xilga  ajratladi:  1.ildiz  neyrositlari.  Bu  xujayra  neyritlari  opqa  miyaning  oldingi  ildiz 

tarkibiga  kiradi.  2  ichki  neyrositlar.Ularning  o’simtalari  orqa  miya  kulrang  moddasidagi 

xujayralarning  aloqasini  ta’minlaydi.  3.Tutamli  neyrositlar.Ularning  neyritlari  orqa  miya  oq 

moddasida  va  bosh  miyaning  ayrim  qismlarida  o’tkazuvchi  yo’llarning  tutamlarini 

shakllantiradi. Orqa  shoxlardagi  yadrolardan  tashqari  glial  asosga  ega  bo’lgan  g’ovak qavat  va 

mayda tutamli xujayralar xam neyrogliyadan iborat jelatinasimon modda farqlanadi. 

Opqa miyaning oq moddasi orqa miyaning o’tkazuvchi  yo’lini shakllantiruvchi miyelinli 

tolalar tutamidan iborat  bo’lib, ikki guruxga ajratiladi: 1.Orqa miya xususiy apparatining kalta 

yo’llari.  U  orqa  miyaning  turli  segmentlari  va  opqa  miya  bilan  bosh  miya  orasidagi  aloqani 

ta’minlaydi.  2.orqa  miyaning  bosh  miyaga  ko’tariluvchi  va  bosh  miyadan  pastga  tushuvchi  , 

orqa  miyaga  impulslar  olib  keluvchi  uzun  o’tkazuvchi  yo’llardir.  Uzun  ko’tariluvchi  yo’llar 

orqa kanalcha orasi uzunchoq miyaga va miyachaga ko’tariladi.Pastga tushuvchi yo’l bosh miya 

po’stlog’ini,  piramida  yo’lini  ekstrapiramida  yo’lini  orqa  miyani  xarakat  neyrositlari  bilan 

bog’laydi. 

 Miya  moddasini  tashqi  tomonidan  tomirlar  tutuvchi  siyrak  tolali  shakllanmagan             

biriktiruvchi  to’qimadan iborat miyaning  yumshoq pardasi qoplaydi. Undan so’ng siyrak  tolali  

biriktiruvchi  to’qimadan  iborat,  yupqa  o’rgimchaksimon  parda  qoplaydi.  Orqa  miya  tashqi 

---

tomondan  elastik  tolalarga  boy  zich briktiruvchi  to’qimadan  tuzilgan  qattiq  miya  pardasi  bilan 

o’raladi. 

     Chaqalqlarda  opqa  miya  nerv  sistemasining  boshqa  qismlariga  nisbatan  yaxshi 

rivojlangan. Tug’ilishiga yaqin orqa miya kanali erkin yuzasida kiprik tutuvchi ependimiositdar 

bilan  (kanallarda)  qoplanadi.  Bu  kipriklar  5  yoshga  kelganda  yo’qoladi.  Makro-  va 

mikrogliyalar shakllanishi 6 oylikda tugaydi. Lekin to’liq shakllanishi 1 yoshda kuzatiladi. 

     Chaqaloqlarda  opqa  miyaning  xamma  yadrolari  mavjud  bo’lib,  neyrositlari  mayda,  ular 

pigment tutmaydilar. Chaqaloqlar nerv tolalarining miyelinlanishini kattalarga qapaganda ancha 

sust  bo’ladi.  Miyelinizasiya  jarayoni  2-3  yoshga  kelib  yakunlanadi.  Afferent  tolalardan  bu 

jarayon  efferent  tolalarga  nisbatan  tez  boradi.  Piramida  yo’li  tolalari  2-3  oylikda  katta 

yoshdagilarga o’xshab qoladi. Yon tutam tolalari miyelinizasiyasi 4 yoshga kelib yakunlanadi.