Referat mavzu : Nerv tizimi a’zolarining gistofiziologiyasini o’rganish

Proyeksion  tolalar-miya  po’stlog’iga  organizmning  ichki  va  tashqi  muhitidan  yonalgan 

nerv impulslarini o’tkazadi. Shu bilan birga proyeksion tolalar o’z tarkibida nerv sistemasining 

quy bo’limlariga javob impulslarini olib boruvchi tolalarni ham saqlaydi. 

Assosiativ  nerv  tolalarning  uzun  va  kalta  xillari  bo’ladi.  Kalta  nerv  tolalari  bosh  miya 

yarim  sharlarining  ayrim  qismlarini  o’zaro  bog’lasa,  uzun  nerv  tolalari  bitta  yarim  sharining 

uzoqroq qismlarini tutashtirib turadi. 

Komissural tolalar bosh miya po’stlog’ining uzun neyritlari hisobiga hosil bo’lib, bir bosh 

miya yarim sharini ikkinchisi bilan bog’lab turadi. 

 

Bosh miya yarim sharlari po’stlog’ining ayrim maydonchalari yuqorida ko’rsatib o’tilgan 

qavatlarning  turli  darajada  rivojlanganligi  bilan  farq  qiladi.  Masalan,  harakat  markazi 

hisoblangan  oldingi  markaziy  pushta  po’stlog’ida  uchinchi,  beshinchi  va  oltinchi  qavatlar 

---

yaxshi  rivojlangan  bo’lib,  ikkinchi  va  to’rtinchi  qavatlar  sust  rivojlangandir.  Bunday  miya 

po’stlog’i agranular tip tuzilishiga ega bo’lgan po’stloq deb ataladi. Sezuvchi markazlarda esa, 

aksincha, donador qavatlar (ya’ni ikkinchi va to’rtinchi qavat) o’ta rivojlangan bo’ladi. Bunday 

tuzilishga ega bo’lgan miya po’stlog’i granulyar tipdagi po’stloqdir. 

Yumshoq  miya  pardasidan  po’stloqqa  ko’pgina  mayda  arteriyalar  kiradi.  Bu 

arteriyalarning  ko’pchiligi  tarmoqlanib,  po’stloq  yuza  sathida  va  uning  chuqur  qatlamlarida 

kapillyarlar to’rini hosil qiladi. Ayrim arteriyalar oq moddaga qadar davom etib, kapillyarlarga 

bo’linib  ketadi.  Kapillyarlar  to’rining  zichligi  miya  po’stlog’ining  hamma  qavatlarida  bir  xil 

bo’lmaydi. Yirik neyronlar atrofida kapillyarlar zich to’rlar hosil qiladi. Shuni alohida ta’kidlab 

o’tish kerakki, bosh miyaning kulrang moddasi (po’stlog’i va yadrolari) oq  moddasiga nisbatan 

juda  kuchli  rivojlangan  kapillyarlar  to’riga  ega  bo’ladi.  Kapillyarlarning  yaxlit  endoteliysi  va 

uzluksiz  bazal  membranasi  ularni  tashqi  tarafdan  o’rab  turgan  astrositlarning  o’simtalari  bilan 

birlikda mahsus gematoensefalik (ya’ni “qon-miya”) to’siqni hosil qiladi. 

Bu  to’siq  qon  orqali  kelayotgan  yot  moddalarni  miya  moddasiga  o’tkazmaydi  va  shu 

tufayli miya neyronlari uchun himoya vazifasini o’taydi.