Referat mavzu: O’zbekistonda inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va

Shaxs huquqiy maqomining konstitutsiyaviy

printsplari. 
I

ii

iiii 
Inson va fuqarolar 
huquqi va
majburyatlarining 
birligi
Inson va fuqarolar 
huquq va
erkinliklarini tadbiq 
qilishda alohida
shaxslarning huquq va 
erkinliklarini buzishga
yo’l qo’ymaslik 
Shaxs huquqiy 

maqomining

Konstitutsi-yaviy 
prinsiplari
Xalqaro huquqning 
umume’tirof etilgan
qoidalarida huquq 
va erkinliklarning
ifodalanishi 
Inson, fuqarolar 

huquqi va

erkinliklarining 
bevosita amal
qilishi

O’zbekiston Respublikasi

hududida va uning 
tashqarisida o’z fuqarolarini
huquqiy himoya qiladi hamda 
O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi va boshqa 
xalqaro huquqiy normalar
asosida inson va 
fuqarolarning huquq va
erkinliklarini ta’minlaydi 
Inson (fuqaro) 

huquq va

erkinliklarining odil 
sudlov tomonidan
muhufazalanishi 
Inson va fuqarolar 

asosiy huquq hamda

erkinliklarining 
beganalashmasligi
Inson va fuqarolar 

huquqlari hamda

erkinliklarining 
tengligi

---

2. Fuqarolik deganda jismoniy shaxsning ma’lum bir davlat bilan mustahkam 

huquqiy bog’lanishiga aytiladi. Bunda fuqaroning shu davlatga nisbatan huquq va 

burchlari hamda uning suveren hukumatga bo’ysunishida ifodalanadi.
Mazkur huquqiy aloqa insonning tug’ilganida yuzaga kelib, uning butun umri 
davomida saqlanib qoladi. Ushbu bog’liqlik insonning tug’ilgan va yashayotgan hudud
bilan cheklanmay, davlat tashqarisida ham o’z kuchini yo’qotmaydi. Fuqarolar huquqi va 
burchlarini davlat o’zi belgilab beradi. Turli mamlakatlarda fuqarolarning huquq va
burchlari bir xil emas. Ular mamlakatning siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy 
darajasiga bog’liq.
Fuqarolik tushunchasi jamiyatning hozirgi davr demokratik, huquqiy davlati tomon 
rivojlanishida katta yo’lni bosib o’tdi. U jamiyatning demokratik rivojlanishida qo’lga
kiritilgan ulkan yutuqlardan biri. Fuqarolikning jamiyat taraqqiyotidagi ijobiy tomoni 
shudan iboratki, mamlakatda istiqomad qilib turgan har bir kishining muayyan, aniq sanab
o’tilgan huquqlari, jamiyatdagi o’rni mamlakatning konstitutsiyasida, maxsus qaror yoki 
qonunda yozib qo’yilgan va ularga rioya qilish, ularni bajarish barcha fuqarolardan talab
qilinadi. Ya’ni jamiyatda boshboshdoqlik, o’zboshimchalik, zo’ravonlik, qonunsizlikga 
o’rin qo’ymaydi. Chunki, bunday xatti-harakatlar fuqarolik haqidagi qonunga xilofdir.
Fuqarolik tushunchasi qadimiy Yunoniston va Rimda mavjud bo’lsa-da, asosan, 
feodalizm inqirozga uchrab, jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayot demokratiya
va bozor munosabatlari zaminiga o’ta boshlaganda, hozirgi shaklida paydo bo’la boshladi 
va ilk bor “shaharli“ ( fransuzcha “situayyan”, inglizcha “situzen”, ruscha “gorojanin-
grajdanin” va h. k ), ya’ni qoloq qishloqdan, mustabid feudal munosabatlardan ozod 
degan ma’noni bildirgan. Mustaqillik e’lon qilingandan so’ng, o’zbek tilida o’tmishdagi
“grajdanlik” so’zi o’rniga “fuqarolik” degan atama qabul qilindi. 
O’zbekiston Respublikasi mustaqil taraqqiyot yo’liga chiqib olgach, o’z oldiga
asrlar davomida o’zbek xalqi orzu qilgan demokratik, adolatli, fuqarolar jamiyati va 
huquqiy davlat qurish vazifasini qo’ydi, qabul qilgan fuqarolik to’g’risidagi huquqiy
hujjatlarda esa o’zining insonparvarlik ruhida ekanini namoyon qildi. 
Fuqarolik deganda, insonni huquqiy yoki siyosiy- huquqiy tomondan
himoyalanishi va qonuniy manfaatlarining ushbu davlat ichida va uning tashqarisida 
himoyalanishi tushuniladi. O’zbekiston Respublikasi fuqaroligi, yangi turdagi jamiyat va
shaxs o’rtasidagi munosabatlardan kelib chiqib, quyidagi ijtimoiy qoidalarga asoslanadi: 

mamlakatimiz hududida istiqomat qiluvchi barcha millatlar va elatlar tili, dinidan 

qat’I nazar teng huquqliligi;



erkaklar va ayollarning tengligi;


fuqarolarning shaxsiy, ijtimoiy kelib chiqishi, mulki, ijtimoiy mavqeidan qat’I 

nazar qonun oldida tengligi;



fuqarolikni qay tarzda qilganligidan qat’i nazar, ularning huquqiy holatining bir xil

belgilanganligi; 


butun O’zbekiston hududida yagona fuqarolik o’rnatilganligi; 


“ikki davlat fuqarosi” bo’lish qonun bilan man etilganligi; 


fuqarolikni olish va to’xtatish tartibi huquqiy hal etilganligi; 


ota-onalarning fuqaroligi o’zgarganda bolalar fuqaroligining o’zgarishi tartibi aniq 

belgilanganligi;


fuqarolik masalalari bo’yicha huquqiy aktlarni qabul qiluvshi va ijrosini 

tekshiruvchi davlat organlari tizimi birligi;


fuqarolik masalalariga oid qarorlar yuzasidan shikoyat qilish tartibining aniq 

ravshanligi;

---


fuqarolik bo’yicha xalqaro shartnomalar turlari, xarakteri qonunda aniq 

belgilanganligi.

1948-yilda BMT tomonidan qabul qilingan Inson huquqlari to’g’risidagi 
Umumjahon Deklaratsiyasiga binoan, har bir kishi tabiiy, ajralmas, daxlsiz huquq va
erkinliklarga egadir. Barcha davlat idoralari inson huquqlari va erkinliklarini oily ijtimoiy 
qadriyatlari, deb bilib, ularni ta’minlashga va muhofaza qilishga majburdirlar.
O’zbekiston 
Konstitutsiyasining
21-moddasiga 
ko’ra
O’zbekiston 

Respublikasining butun hududida yagona fuqarolik o’rnatiladi.

Qoraqalpog’iston 
Respublikasining
fuqarosi 
ayni
vaqtda

O’zbekiston

Respublikasining fuqarosi hisoblanadi. 
Fuqaro tomonidan huquqlarning amalga oshirilishi boshqa kishilarning huquqlariga
zid bo’lmasligi lozim. Har bir kishi Konstitutsiyada belgilangan vazifalarni bajaradi, 
jamiyatning normal rivojlanishi uchun shu vazifalar bajarilishi zarur.
Konstitutsiyaning qoidalariga bevosita amal qiladi va barcha davlat idoralari, 
mansabdor shaxslar, jamoat tashkilotlari, fuqarolar tomonidan ijro etilishi majburiydir.
Konstitutsiyada mustahkamlab berilgan barcha huquqlar va erkinliklar sud yo’li bilan 
himoya qilinishi lozim.
O’zbekiston Respublikasining Oliy Kengashi tomonidan 1992-yil 2-iyulda 
“O’zbekiston Respublikasining fuqaroligi to’g’risidagi” qonunda fuqarolik masalalari,
uning huquqiy holati qonun yo’li bilan mustahkamlangan. 
O’zbekiston Respublikasining fuqaroligi shaxs bilan davlatning doimiy siyosiy-
huquqiy aloqasini belgilaydi, bu aloqa ularning o’zaro huquq va burchlarida ifodalanadi. 
O’zbekiston Respublikasida har bir kishi fuqaro bo’lishi huquqiga egadir. Hech
kim fuqarolikdan yoki fuqarolikni o’zgartirish huquqidan mahrum qilinishi mumkin emas. 
O’zbekiston Respublikasi o’z idoralari va mansabdor shaxslar orqali fuqarolar oldida
mas’uldirlar, fuqaro esa davlat oldida mas’uldir. 
Quyidagilar O’zbekiston Respublikasining fuqarolari bo’ladilar:

1. 
Kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy holatidan, irqi va millatidan, jinsi, 
ma’lumoti, tili, siyosiy qarashlari, diniy e’tiqodlaridan, mashg’ulotining turi va
saviyasidan qat’iy nazar, ushbu qonun kuchga kirgan vaqtda O’zbekiston Respublikasida 
doimiy yashab turgan, boshqa davlatlarning fuqarolari bo’lmagan hamda O’zbekiston
Respublikasining fuqarosi bo’lish istagini bildirgan shaxslar; 


2. 
Davlat yo’llanmasi bilan O’zbekiston Respublikasidan tashqarida ishlayotgan, 
harbiy hizmatni o’tayotgan yoki o’qiyotgan shaxslar, agar ular O’zbekiston
Respublikasining hududida tug’ilgan bo’lsalar yoki doimiy yashaganliklarini isbot qilgan 
bo’lsalar, boshqa davlatlarning fuqarolari bo’lsalar va ushbu qonun kuchga kirganidan
keyin kechi bilan bir yil ichida O’zbekiston Respublikasining fuqarosi bo’lishi istagini 
bildirgan bo’lsa;