Referati reja: Saylov huquqi: tushunchasi, manbalari, tizimi Saylov huquqi prinsiplari

Saylov tizimining prinsiplari

Saylov tizimi demokratik bo’lishi va rivojlanishi uchun u ma’lum prinsiplar

asosida tashkil bo’lishi kerak. Saylov tizimining prinsiplari ham saylov huquqining
prinsiplariga o’xshab Konstitusiyaga asoslanadi. Saylov tizimi prinsiplari quyidagilar hisoblanadi.

Birinchi – saylov tizimining Konstitusiyaga to’la mos kelishi.
Ikkinchi – davlatchilik va hokimiyatning legitimligi (qonuniyligi).
Uchinchi – saylov tizimi tartibotlari va vazifalarining qonuniylik va huquqiy
jihatdan ta’minlanganligi.
To’rtinchi – saylov tizimining demokratiyaviyligi, fuqarolarning, siyosiy
partiyalarning teng huquqliligi.
Beshinchi – saylov tizimining barqarorlik, taraqqiyot, qonuniylik, huquqiy
tartibot, inson huquqlarini himoya qilishga yo’naltirilganligi.
Oltinchi – saylov tizimining xalqchilligi, barcha fuqarolar uchun tushunarli,
qulay bo’lishi.
Yettinchi – saylov tizimining uyushganligi Konstitusiyaviy, huquqiy, sud
nazorati ostida bo’lishi va qonuniy boshqarilishi.
Sakkizinchi –saylov tizimining tejamli bo’lishi.
To’qqizinchi – ovoz berish va saylanishni ziddiyatsiz bo’lishi, uning uchun
еtarli bo’lgan natijalarni olishga kafolat yaratilishi

Bu prinsiplarning maqsadi va qo’llanilishini ko’rib chiqamiz.

1. Saylov tizimini Konstitusiyaga to’la mos kelishi prinsipi.
Avvalo Konstitusiyada saylov tizimi haqida maxsus bobni borligi, saylov
munosabatlarining konstitusiyaviy-huquqiy normalari bilan tartibga solinishi, saylov qonunlarining asosini konstitusiyaviy normalar tashkil etishi – bu prinsipni namoyon qiluvchi belgilardir. Saylov tizimining elementlari – tarkibiy qismi hisoblanuvchi fuqarolarning saylov huquqlari, saylov huquqining prinsiplari, saylov o’tkazish tartiblari Konstitusiyada belgilangan.
2. Davlatchilik va hokimiyatni legitimligi (qonuniyligi) prinsipi – bu davlat
hokimiyati tuzilmalari konstitusiya asosida tashkil qilishda va konstitusiya hamda
qonunlarda belgilangan vakolatlarni, qonunlarda belgilangan shakl va usullarda
amalga oshirilishida ifodalanadi. Hokimiyatning yagona manbai xalq ekanligi saylov tizimi orqali xalqni hokimiyatni tuzishda faol va bevosita ishtiroki ta’minlanishini ko’rsatadi. Davlat hokimiyatini xalq manfaatlarini ko’zlab Konstitusiya va uning asosida qabul qilingan qonunlar vakolat bergan idoralar tomonidangina amalgaoshirilishi davlat hokimiyatining lеgitimligini bildiradi va u saylov tizimini belgilashga ta’sir qiladi.
3. Saylov tizimining tartibotlari va vazifalarning qonuniyligi va huquqiy
jihatdan ta’minlanganligi. Saylov o’tkazish tartiblari Konstitusiya va saylov to’g’isidagi maxsus qonunlarda va boshqa qonunlarda, shuningdek, Markaziy saylov komissiyasi tomonidan qabul qilinadigan hujjatlar bilan belgilab qo’yilgan. Qonunlarda saylov kampaniyasi boshlanganligini e’lon qilishdan tortib, saylov yakunlari e’lon qilinguncha bo’lgan davrda amalga oshiriladigan tadbirlarning aniq muddatlari, tartibi aniq belgilab qo’yilgan. Saylovning (saylov tizimining) vazifasi fuqarolarni davlat jamiyat ishlariga jalb qilish hamda demokratik hokimiyat tuzilmalarini tashkil etish vazifasi qonunlarda u yoki bu ko’rinishda belgilangan.
4. Saylov tizimining demokratligi, fuqarolarning, siyosiy partiyalarning teng
huquqliligi. Bu saylovlar umumiy ekanligida, qonunda belgilangan hollardan tashqari hеch kim saylov huquqidan mahrum qilinmaslikda, saylovlar umume’tirof etilgan prinsiplarda o’tkazilishida namoyon bo’ladi. Saylov tizimining demokratligi yana saylovlarda fuqarolar o’z xohish-irodasini erkin, ixtiyoriy bildirishida aks etadi. Saylov tizimining muhim shartlaridan biri unda barcha fuqarolarning, siyosiy
partiyalarning teng huquqligidir. Bular qonun bilan ta’minlangan. Bu prinsip faqat
fuqarolar va siyosiy partiyalar teng huquqligi bilangina xarakterlanmay, umuman
saylovlardagi barcha saylov ishtirokchilarini teng huquqligi bilan xarakterlanadi.
5. Saylov tizimining barqarorlik, taraqqiyot, qonuniylik, huquq-tartibot, inson
huquqlarini himoya qilishga yo’naltirilganligi. Saylov huquqi orqali davlat hokimiyati tuzilmalari tashkil qilinadi. Ularning natijasi, qabul qilgan qarorlari mamlakat taraqqiyotiga ta’sir qiladi. Saylovlarning adolatli o’tishi fuqarolar, jamiyatning turli a’zolari o’rtasida totuvlik bo’lishini, bu esa barqarorlik bo’lishini ta’minlaydi. Saylov tizimi natijasida vujudga kelgan hokimiyat organlari legitim bo’lib, mamlakatda qonuniylikni ta’minlash, huquqiytartibotni o’rnatilishida muhim rol o’ynaydi. Saylov tizimi fuqarolar tengligini ta’minlash bilan birga, uning natijasida vujudga kelgan hokimiyat tuzilmalari fuqarolarning birinchi navbatda saylov huquqlarini, qolaversa, boshqa barcha huquqlarini himoya qilinishini ta’minlaydi.
6. Saylov tizimini xalqchilligi, uni barcha uchun tushunarli bo’lishi.

Saylov-huquqiy normalari oddiy fuqarolar tushunadigan tilda vujudga keladi.

Bu sohadagi munosabatlarda barcha bir xil ishtirok etadi. Huquqiy normalar orasida saylov huquqlari eng ko’p tashviqot ob’ekti bo’ladi. Uning mazmun-mohiyati har bir fuqaroga еtkazilishi uchun katta ishlar olib boriladi. Uning normalarida hamma bir xil naf ko’rishi choralari belgilangan.
7. Saylov tizimi konstitusiyaviy, huquqiy va sud nazoratida bo’lishi, u qonuniy
boshqarilishi prinsipi, avvalo, saylov tizimini himoyalashni, uning buzilishlari oldini
olishning, ma’lum sabablar bilan unga zarar еtkaziladigan bo’lsa, unga qarshi еtarli
choralar ko’rish mexanizmi mavjudligini bildiradi. Eng muhim yuridik faktlar,
munosabatlar singari saylov tizimi ham Konstitusiya bilan, turli maxsus va boshqa
qonunlar bilan, shuningdek, maxsus normativ hujjatlar bilan belgilanib nazoratqilinadi. Saylov tizimi sud tomonidan alohida himoya qilinadi. Konstitusiyaviy sud saylov qonunlarini, boshqa qonuniy hujjatlarni Konstitusiyaga mosligini nazorat qiladi, zarur deb topsa qonun va boshqa qonuniy hujjatlarni bekor qilishi mumkin. Odil sudlov organlari fuqarolarning, nomzodlarning, siyosiy partiyalarning shikoyatlarini ko’rib chiqib adolatni tiklaydi. Saylov tizimi doirasidagi barcha tadbirlar qonun asosida boshqariladi.
http://fayllar.org