Referati topshirdi: Erkinbayev Doniyor Qabul qildi: Nurmetova Manzura Urganch-2023

Iqtisodiy xavfsizlik. Milliy iqtisodda axborotlarni yaratish, tarqatish, qayta ishlash va foydalanish jarayoni hamda vositalarini qamrab olgan Yangi tarmoq vujudga keldi. «Milliy axborot resursi» tushunchasi Yangi iqtisodiy kategoriya bo’lib xizmat qilmoqda. Davlatning axborot resurslariga keltirilayotgan zarar axborot xavfsizligiga xam ta’sir ko’rsatmoqda. Mamlakatimizda axborotlashgan jamiyatni shakllantirish va uning asosida jahon yagona axborot maydoniga kirib borish natijasida milliy iqtisodimizga turli xildagi zararlar keltirish xavfi paydo bo’lmoqda.
Ijtimoiy xavfsizlik. Zamonaviy axborot – kommunikatsiyalar texnologiyalarining milliy iqtisod barcha tarmoqlarida keng qo’llanishi inson psixologiyasi va jamoa ongiga «yashirin» ta’sir ko’rsatish vositalarining samaradorligini yuksaltirib yubordi.
Bioaxbororot tushunchasi — nukleoitlar ketma-ketligi va to'liq genomlarni o'z ichida oluvchi matematik modullashtirilgan tuzilmadir. Hozirgi bioaxborot xavfsizligi deganda aniqlangan kasalliklar nukleotidlarini ommaga tarqalib ketmasli(ebola virusi kabi) omma ichida shov shuv bo'lishini bioaxborot tizimi serverlari taminlaydi.. Dunyodagi eng katta bioaxborot bazasi Amerikaning Boston shaxrida joylashgan.
Bioaxborot xavfsizligini taminlashda amerika byudjetidan yiliga 4,5 trlyn AQSH dollari ajratiladi. Bu bioaxborot bazalarida Biologik qurollarning to'liq serverlari, amerika axolisining spontan mutatsivtik analizlari saqlanadi. bu serverlarni buzish uchun esa oyida 12000 dan ortiq urinish qayt etilgan.
Bioaxborot havfsizligiga taxdidlar
Biz bilamizki mashhur odamlar haqidagi ma'lumotlar sir saqlanadi, shuningdek ularning DNK analizi, soch kardiogrammasi, qorachiq kengaytmasi va h.klar.
1988-yilda AQSHning Stenford Universiteti olimlari tomonidan birinchi biohavfsizlik tizimi ishlab chiqildi. XXI asrda biologik qurollar ishlab chiqilmoqda, ushbu ma'lumotlarni o'g'irlash uchun davlat serverlarini buzishga harakat qilinadi. Konfedelsial axborotning himoyalanganligini ta'minlashni havf tizimlarini aniqlash, ya'ni axborotning chiqishiga imkon yaratuvchi negativ jarayonlarni aniqlashdan boshlash zarur.
Maqsadga ko'ra axborotlarga ishlov berish avtomatlashtirilgan tizimlari havfsizligiga taxdidni uch asosiy turga ajratish mumkin:
"1" axborot konfidensialligining buzilishiga taxdid;
"2" axborot yaxlitligining buzilishiga taxdid;
"3" tizim ishchi qobiliyatinig buzilishiga taxdid.
Axborot konfedensialligining buzilishiga taxdidlar konfedensial yoki maxfiy axborotni oshkor etishga qaratilgan. Bunday taxdidning amalga oshirilishida axbrot unga kirish huquqi bo'lmagan shaxslarga ham oshkor bo'ladi.
Axborot yaxlitligining buzilishiga taxdid kompyuter tizimida saqlanayotgan yoki aloxida tarmoq orqali uzatilayotgan axborot tarkibini o'zgartirishga, uning sifatini buzishga yoki butunlay yo'qotishga qaratilgan.
Tizim ishchi qobiliyatining buzilishiga taxdid axborotlarga avtomatik ishlov berish tizimining ishlash qobiliyatini pasaytirish yoki uning ayrim manbalarga kirishini taqiqlab qo'yishga yo'naltirilgan.
Umumiy holda barcha havflarni ikki guruhga bo'lish mumkin: ichki va tashqi.
Ichki taxdidlar konfidensial axborotni o'z ichiga olgan tizim o'rnatilgan obyekt hodimlari tomonidan yuzaga kelishi mumkin. Bunday taxdid maoshning qoniqtirmasligi yoki raxbariyat bilan kelishmochiliklar natijasida sodir bo'ladi.