Reja: Aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishning huquqiy asoslari. Fuqaro muhofazasining hozirgi zamon sharoitidagi ahamiyati. О‘zbekitson Respublikasi Prezidenti favqulodda vaziyatlar yuz bergan taqdirda fuqarolarning xavfsizligini

O‘zbekistondagi suv omborlaridagi suv hajmi kuyidagicha: 
1. 
Toshkent 
Suv ombori 
250 mln. m
3
2. 
Jizzax 
Suv ombori 
85 mln. m
3
3. 
Kattaqurg‘on 
Suv ombori 
900 mln. m
3
4. 
CHorvoq 
Suv ombori 
2 mln.-m
3
5. 
Andijon 
Suv ombori 
1mlr.754 mln. M
3
6. 
CHimqurgon 
Suv ombori 
300 mln. m
3
7. 
Uchqizil 
Suv ombori 
165 mln. m
3
8. 
Karkedon 
Suv ombori 
218 mln. m
3
9. 
Kosansoy 
Suv ombori 
165 mln. m
3
10. 
Kuyimozar 
Suv ombori 
300 mln. m
3
Vatanimizning tabiiy tuzilishi, gidrometeorologik sharoiti, muhandis-
gidrogeologik inshootlari boshqa tabiiy ofatlar kabi toshqin bo‘lib turishi va uning 
xavfi yuqoriligidan dalolat beradi. Ayniqsa bu hodisa suv tarmoqlari atroflarida 
juda ko‘p tarqalgan. Toshqinlarning hosil bo‘lishi, garchan bir xil sababdan 
bo‘lsada, ya’ni ob-havo sharoitining keskin o‘zgarishi natijasida me’yoridan ko‘p 
yog‘ingarchilik bo‘lishi, aholi yashash joylari va hududlarga turli ta’sir ko‘rsatadi. 
Bular ichida eig kuchlisi halokatli toshqinlar hisoblanib, ular uzoq muddat yoqqan 
yomg‘ir natijasida yuzaga keladi. Bizning sharoitda toshqinlar bilan birga sellar 
doimiy kuzatiladi. Selli toshqinlar odatda qisqa vaqtda paydo bo‘lib, asosiy 
xususiyatlaridan biri shitob bilan suv kelishi oqibatida suv inshootlari atrofini, 
qirg‘oqlarni, ba’zan to‘g‘on va ko‘priklarni yuvib ketadi. Natijada suv sathining 
ko‘tarilishidan katta-katta maydonlarga suv bostirib yuborishi oqibatida shu 
joydagi ekinlar, muhandislik inshootlari katta zarar ko‘radi. Bunday noxush 
holatlarning oldini olish bo‘yicha ilmiy muassasalar muammoning echimiga katta 
e’tibor berib keng miqyosdagi izlanishlar olib borayotgan bo‘lsa, hukumat, 
mahalliy hokimiyat organlari rahbarlari esa joylarda mavsum sharoitida 
tayyorgarlik ko‘rish va tadbirlarni uyushqoqlik bilan qisqa muddatda o‘tkazish 
yo‘llarini ishlab chiqishmokda. Ayniqsa daryolar, soylar va turli gidroinshootlar 
atroflarida sohillarni mustahkamlash, obod maskanlarga aylantirish vazifalari 
hukumat qarorlarida o‘z aksini topgan. SHu bois, turli suv inshootlari atrofidagi 
maydonlarni go‘zal go‘shaga aylantirib odamlar hordiq chiqaradigan kichik-kichik 
dam olish shohobchalari tashkil etish mahalla qo‘mitasi faollarining diqkat-
e’tiborida bo‘lishi kerak. Lekin. yuqorida ta’kidlaganimizdek, tabiiy ofatlar 
to‘satdan paydo bo‘lib, hayotimizga katta xavf solishi bilan birga chegara 
tanlamaydi. Erning zaif va pastkam joylarini butkul buzib yuboradi. 

---

Respublikamizda ro‘y beradigan toshqinlarning yana bir xususiyati, ular qo‘shni 
davlatlar hududlarida paydo bo‘lib, butun talafotni bizning aholi va hududlarga 
etkazadi. CHunki, Vatanimizning sharqiy, janubi-sharqiy hududlari baland 
tog‘liklar bilan o‘ralgani uchun suv tarmoklarining boshlanish qismi qo‘shni 
davlatlarda bo‘lgan, shu tog‘lardagi buloqlardan to‘planadi. SHu bilan birga 
ko‘pgina daryolarning boshlanish joyida muzliklar, ko‘llar bo‘lgani uchun ob-havo 
harorati ko‘tarilib ketishi oqibatida ulardagi suv miqdorining oshishi ham ma’lum 
xavf tug‘diradi. Mazkur muammoning oldini olish va doimiy kuzatish bo‘yicha 
«O‘zgidromet» tasarrufidagi tarmoq kuzatish xizmati xodimlari mavsumiy 
vaqtlarda tunu-kun ish olib boradilar. SHu kabi tashkilotlar qo‘shni davlat 
hududlarida ham mavjud. Hozirgi davrning talabi bo‘yicha olib borilayotgan 
tadbirlar amaliy jihatdan samarali bo‘lishi uchun Markaziy Osiyo davlatlarining 
kuzatish xizmatlari orasida ma’lumot ayirboshlash ishlarini yo‘lga qo‘yish, doimo 
ishonchli ma’lumot bilan hamkorlikda ish olib borishni taqozo etmoqda. Bunga 
yaqqol misol tariqasida XX asrning oxirida “SHohimardon fojiasi” deb tarixga 
muhrlangan Farg‘ona vodiysidagi fojiani keltirish mumkin. YUqorida qayd 
qilinganidek, mazkur fojia qo‘shni Qirg‘iziston mamlakati hududida boshlanib 
SHohimardonsoy bo‘yiga juda katta talafotlar keltirdi. Fojianing asosiy sababi yoz 
oylarida harorat keskin ko‘tarilishi bilan Qirg‘izistonning O‘sh viloyati 
tog‘liklaridagi Oqsuv Daryosining yuqori qismida joylashgan qor va muzlar erishi 
oqibatida suv miqdori birdaniga oshib ketib, soatiga 200 m/soniya tezlikda harakat 
qilishi natijasida SHohimardonsoy va uning quyi oqimlarida sel oqovalariga 
aylandi. Natijada ko‘pgina insonlar nobudgarchiligi bilan (100 dan ortiq), shu 
joydagi kommunikatsiya inshootlari, yo‘llar, maishiy xizmat maskanlariga katta 
talafot etkazdi. Jumladan, 52 xo‘jalik, 36 ta dam olish maskani, 4 ta bolalar 
oromgohlari va boshqa yirik miqyosda olib borilgan tadbirlar natijasida aholi 
xavfsiz joylarga ko‘chiriddi. Tabiiy ofat oqibatlarini bartaraf egashga 
respublikadagi barcha tashkilotlar o‘z hissalarini qo‘shishdi. 
Aholi va hududlarni toshqin, sellardan muhofaza qilishning birinchi talabi 
daryo, soy o‘zanlari atrofini mustahkamlashdan iborat. SHunday tadbirlar Oqsuv 
va SHoximardonsoy atroflarida olib borilib, qirg‘oqlar qum-shag‘al, temir-beton 
mahsulotlari bilan mustahkamlandi. 
Albatta, respublikamizda bunday joylar ko‘plab uchrab turadi va hayotimiz 
xavfli jarayonlardan kafolatlanmagan. SHuning uchun aholi yashaydigan 
hududlarda ma’lum xavfsizlik choralarini oldindan ko‘rib qo‘yishimiz, 
hushyorlikni oshirishimiz zamon talabidir. Bunday holatlarda birinchi galda 
amalga oshiriladigan ishlardan yana biri aholini o‘z vaqtida ogohlantirishdir. 
Lekin, ogohlantirishdan avval aholini tabiiy ofatga tayyorlash zarur. Buning uchun 
tushuntirish ishlari bilan bir qatorda tabiiy ofatlarning sababi, tarqalishi to‘g‘risida 

---

ma’lumot berib, ro‘y bergan taqdirda avvalo xotirjamlikni saqlash, ortiqcha 
vahimaga berilmaslik alomatlarini har birimizning qalbimizga singdirishimiz 
kerak. SHundagina holatni tez baholay olamiz va harakatni to‘g‘ri olib boramiz.