Reja: Alkenlarning nomlanishi, tuzilishi va bog’lanishi. Alkenlarning izomeriyasi

Etilen asosida sintezlar

1- jadval
Ba'zi alkenlarning polimerlari va ularning qo’llanish sohasi

Monomer	Formula	Polimerning sanoatdagi nomi	Qo`llanilish sohasi
Etilen	CH2 = CH2	Polietilen	Qadoqlash, bakalashka
Propen(propilen)	CH2= CHCH3	Polipropilen	Arqon, gilamlar
Xloretilen (vinil xlorid)	CH2 = CHCl	Poli(vinil xlorid)	Izolyator plyonka, quvur
Stirol	CH2=CHC6H5	Polistirol	Gubka
Тетрафторэтилен	CF2 = CF2	Teflon	Kasetalar,yonishga chidamli
Akrilonitril	CH2 = CHCN	Orlon, akrilan	Tolalar
Metil metakrilat	CH3 CH2 = CCO2CH3	Polimetilme takrilat	Bo`yoq, organik shisha
Vinil asetat	CH2=CHOCOCH3	Polivinilasetat (PVA)	Bo`yoq, gupka elim

4. Alkinlarning nomlanishi va olinishi

Uglerod-uglerod uch bog’ tutuvchi uglevodorodlar alkinlar deb ataladi. Nosiklik alkinlarning umumiy formulasi C_nH_2n-2. Atsetilen (HC CH) eng oddiy alkin. Uglerod zanjirining oxirida uch bog’ tutuvchi alkinlar (RC CH) bir o’rin almashgan yoki terminal alkinlar deb ataladi.
Ikkita o’rin almashgan alkinlar ichki uch bog’ga ega bo’ladi.
Atsetilen va terminal alkinlar kimyosining eng muhim tomoni bu ularning birikish reaksiyasiga kirisha olishidir. Barcha oddiy uglevodorodlar ichida RC CH kabi birikmalar eng kislotalisidir. Ushbu xossaning tuzilish sabablari, kimyoviy sintezda ishlatilinishidan tashqari, ular ushbu bo’limning eng muhim elementlari hisoblanadi.
Atsetilen birinchi bor 1862 yilda fransuz kimyogari P.E.M.Bertlo tomonidan ta’riflangan va XIX asrlar oxirlariga kelibgina kalsiy karbid tufayli katta qiziqish uyg’otdi. Sintezning birinchi bosqichida, ko’mirdan olinuvchi, uglerodga boy bo’lgan koks va kalsiy oksid elektr pechda kalsiy karbid hosil bo’lguncha qizdiriladi.
1800-2100ºC
CaO + 3C CaC₂ + CO

Kalsiy karbid bu dimanfiy karbid ionning kalsiyli tuzi .
Uglerod dianion kuchli asos va suv bilan ta’sirlashib asos hosil qiladi:

Qanday qilib kalsiy karbid suv bilan ta’sirlashib atsetilen hosil qilishini egri chiziqlar orqali ko’rsating.
XX asr o’rtalariga kelib atsetilen olinishining boshqa yo’llari paydo bo’la boshladi. Ulardan biri etilenning degidrogenlanishiga asoslangan. CH₂ = CH₂ ↔ HC ≡ CH + H₂

Reaksiya endotermik va quyi haroratlarda etilen tomonga siljiydi, ammo 1150⁰C yuqorida muvozanat atsetilen tomonga siljiydi. Yuqori haroratlarda ko’pgina uglevodorodlar, hatto metan ham, atsetilenga parchalanadi. Alkin faqat o’zining xususiyatlari bilan qadrli emas, balki u ko’pgina yuqori alkinlar olinishida boshlang’ich modda hamdir.
Diatsetilen (HC ) Uran, Neptun va Pluton kabi sayyoralarning atmosferasida topilgan. U shuningdek Saturn va Neptunning yo’ldoshlari bo’lmish Titan va Tritonda ham aniqlangan. Alkinlarni nomlashda odatiy IYUPAK qoidalariga rioya qilinadi va –an qo’shimchasi –in qo’shimchasi bilan almashtiriladi. Uch bog’ning zanjirdagi o’rni, alkenlardagi kabi, raqamlanadi.
HC CCH₃ HC CCH₂CH₃ CH₃C CCH₃ (CH₃)₃CC CCH₃

MASALA. C₅H₈ formulaga ega bo’lgan barcha alkinlarning formulasini yozing va IYUPAK nomenklaturasi bo’yicha nomlang.
Agar –C CH o’rin bosar bo’lsa, uni etinil deb ataladi.