Режа: Балиқчилик фермаларида озуқа тайёрлаш

Қуруқ пресслаш технологияси (грануляция)
Мамлакатимизда омухта емларишлаб чиқариш саноати корхоналарида балиқ еми ишлаб чиқариш асосан анъанавий қуруқ пресслаш (грануляция) усулига асосланган. Омухта емни гранула шаклида тайёрлаш технологияси қуйидаги асосий жараёнлардан иборат: хом ашёни тозалаш ва майдалаш, озуқа ретсепти бўйича таркибий қисмларни дозалаш ва аралаштириш, аралашмани грануляция қилиш, доналарни совутиш, элакдан ўтказиш ва қадоқлаш.
Гранулалаш жараёнининг моҳияти сочма озуқа аралашмасини қуруқ буғ билан қайта ишлаш ва уни юқори ҳарорат ва босимда гранулятор матритсаси орқали мажбурий ўтказиш, сўнгра ҳосил бўлган гранулаларни хона ҳароратига қадар совутиш устунида совутишдир. Гранулаларцилиндр шаклда бўлиб озуқа агломератидир. Балиқнинг турига ва ёшига қараб, уларнинг диаметри одатда 2 дан 8 мм гача ва ундан хам катта бўлади. Узунлиги одатда диаметридан 1,5-2,0 баравар катта.Гранулаларнинг юзаси, одатда, ялтироқ, ранги ва ҳиди гранулалар ишлаб чиқарилган хом ашёнинг ранги ва ҳидига мос келиши керак. Ёғлар ёки ранг ўзгаришига олиб келадиган бошқа моддалар кўринишидаги қўшимчаларни аралаш озуқага қўшганда, гранулаларнинг бироз қорайишига йўл қўйилади. Моғор, чириган ҳид ва парчаланишгайўл қўйилмайди. Грануляцияланган аралаш емнинг намлиги 14,5% дан ошмаслиги керак.
Қурилманинг схематик тузилиши 7-расмда келтирилган.



Шакл: 7. Пресс-гранулятор схемаси:
1 - озуқа аралашмасини юклаш; 2 - ролик; 3 - матрица; 4 - тайёр маҳсулотни чиқариш жойи

Сочма аралаш емни қуруқ пресслашда қуйидаги асосий технологик параметрлар катта аҳамиятга эга: [Гамигин ва бошқ., 1989]:

-майдаланган ун заррачаларининг йириклиги;
-пресслаш пайтида аралаш озуқанинг намлиги;
-матрицадан кейин гранулаларнинг намлиги;
-буғ сифати;
-матрица ва роликларнинг ҳолати;
-гранулаларни совутиш учун шароитлар.
Майдаланган ун заррачаларининг йириклиги. Керакли майдаланиш ҳажмига эришиш учун кўплаб ем тегирмонлари икки ва уч босқичли майдалашдан фойдаланадилар, яъни майдалаш кетма-кет ўрнатилган 2-3 та майдалагичда амалга оширилади. Охирги майдалагичдан кейин, баъзида майдалиги сифатини элакдан ўтқазиб назорат қилиш таъминланади, бу эса такрорий майдаланмаслик учун етарли даражада майдаланмаган аралаш емни қайта юбориш имконини беради.
Сочма аралаш озуқанинг гранулометрик таркиби заррачаларнинг майдаланиш ҳажмининг ўртача қиймати билан аниқланади. Махсулдор омухта емини ишлаб чиқаришда (грануланинг диаметри 3,2 ва 4,5 мм бўлса) алмаштириладиган элакли болғали майдалагичларида элаклар диаметри 2,0 мм дан ошмайдиган тешиклари бўлган элаклардан фойдаланилади, бошланғич аралаш емларни ишлаб чиқаришда элак тешикларининг диаметри 0,8-1,5мм бўлиши кераклиги тажриба асосида исботланган. Бундай ҳолда, махсулдор омухта емни ишлаб чиқариш учун зарралар катталиги 0,45 мм гача, бошланғич ем учун эса 0,1-0,2 мм гача бўлиши таъминланади.
Ёрма сифати, шунингдек, элакларнинг ҳолатига боғлиқ. Элаклар металл ёки тошлар тушиб қолиши натижасида ишдан чиққан тақдирда, стандартлардан анча каттароқ ўлчамдаги зарраларни ўз ичига олган нуқсонли аралаш озуқа пайдо бўлади.
Омухта емнинг таркиби ҳам майдалаш фаолиятига сезиларли таъсир кўрсатади. Омухта ем таркибига майдалашни талаб қилмайдиган, аммо тегирмонга йўналтирилган кўп миқдордаги майда дисперсли компонентлар (қуруқ ёғсиз, қон уни, хамиртуруш уни) киритилса, улар майдалагичга кирганда дарҳол элак тешикларидан ўтиб кетади. Натижада, грануляциядан олдин қўшимча аралаштиришни талаб қиладиган таркибий қисмларга ажралиб қолади.
Пахта шротини майдалаш жуда қийин, бу тахминан 70% пахта ва 30% пахта уруғидан иборат қаттиқ моддалардир. Пахта шротининг рецептига сезиларли даражада қўшилганда (40% гача) майдалаш ускунасининг унумдорлиги 2-3 баравар камаяди, чунки уни майдалаш пайтида майдалагичнинг тешиклари толали материал билан тиқилиб қолади ва ёнғин ва портлашлар эҳтимоли ошади. Шу муносабат билан пахта шротини алоҳида-алоҳида майдалаб, керакли зарра хажмига эришгандан сўнг уни озуқага қўшиш мақсадга мувофиқдир.