Reja Banklar faoliyatini tashkil qilish va uning iqtisodiy va huquqiy asoslari Tijorat banklari vazifalari va ularning mohiyati

Vaqtinchalik bo‘sh bo‘lgan pul mablag‘larini yig‘ish va ularni kapitalga aylantirish
Korxonalarga, davlat va aholiga kredit berish
Xo‘jalikda to‘lovlar va hisoblarni amalga oshirish
Emission - ta’sis funksiyasi
Konsultatsiya berish, iqtisodiy va moliyaviy informatsiya taqdim etish

Vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larini yig‘ish va ularni kapitalga aylantirish funksiyasini bajarish orqali banklar pul daromadlari va qo‘yilmalarni jamg‘arma shaklida akkumulyasiya qiladi (to‘playdi). Pul qo‘yuvchi foiz ko‘rinishida yoki bankning xizmat ko‘rsatish orqali taqdirlanadi.

Qo‘yilmalarga to‘plangan jamg‘armalar bank tomonidan korxonalar va tadbirkorlarga kredit berish uchun, mol-mulk va ishlab chiqarish qurollarini sotib olish uchun kreditga aylanadi. Natijada jamg‘armalar bank yordamida kapitalga aylanadi.

Bugungi kunda tijorat banki mijozlarga 200 tacha turli xil bank mahsulotlari va xizmatlarini taklif qilish imkoniyatiga ega. Amaliyotlarning keng miqyosda diversifikatsiyasi banklarga mijozlarni ushlab turishga va hattoki biznesning noqulay sharoitlariga qaramay daromadli bo'lib qolishiga imkon beradi. Shuni yodda tutish kerakki, barcha bank operatsiyalari ma'lum bir bank muassasasi amaliyotida mavjud va ishlatilgan (masalan, xalqaro hisob-kitoblar yoki trast operatsiyalarini amalga oshirish), ammo ma'lum bir asosiy majmua mavjud bo'lib, ularsiz bank normal ishlay olmaydi. Bankning bunday konstruktiv operatsiyalari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

- omonatlarni qabul qilish;

- naqd to'lovlar va hisob-kitoblar;

- kreditlar berish.

To'lov vositalarini yaratish bank mijozlariga kredit berishning depozit funktsiyasi bilan chambarchas bog'liqdir. Omonat ikki shaklda bo'lishi mumkin: mijozning naqd pulni bankka kiritishi natijasida yoki bank tomonidan kredit berish jarayonida. Ushbu operatsiyalar mamlakatda pul taklifiga turlicha ta'sir ko'rsatadi. Agar mijoz pulni talab qilib olgan bo'lsa, u holda naqd puldan naqdsiz shaklga o'tildi. Uydagi pulning umumiy miqdori o'zgarmadi. Agar pul depozitga o'tkazilsa, u holda uydagi pullarning umumiy miqdori ko'paydi, chunki bank o'z faoliyati orqali yangi to'lov vositalarini yaratdi. Qarama-qarshi ta'sir - xaridor hisobdan naqd pulni olganda va kreditlarni qaytarish uchun depozitdan pulni yechib olishda halokat yuz beradi. Tijorat banklarining depozitlar va pul massasini ko'paytirish va kamaytirish qobiliyatidan markaziy bank zarur zaxira tizimi orqali kreditlar dinamikasini boshqaradigan keng foydalanadi.

Banklar faoliyatining ikkinchi keng funktsional yo'nalishi kredit vositachiligi hisoblanadi. Tijorat banklari, yuqorida aytib o'tilganidek, pul mablag'larini yig'adigan va talab qiladigan biznes bo'linmalari o'rtasida vositachilar rolini o'ynaydi. Ular bo'sh kapital egalariga pul mablag'larini turli xil omonatlar shaklida saqlashning qulay shaklini beradi, bu mablag'larning saqlanishini ta'minlaydi va mijozning likvidlikka bo'lgan ehtiyojini qondiradi. Ko'pgina mijozlar uchun pulni saqlashning ushbu shakli obligatsiyalar yoki aktsiyalarga sarmoya kiritishdan afzalroqdir. Bank krediti ham juda qulay va ko'p holatlarda moliyaviy xizmatlarning o'zgarmas shakli bo'lib, bu sizga ma'lum bir qarz oluvchining ehtiyojlarini hisobga olish va ularga kredit olish shartlarini moslashtirish imkonini beradi (qimmatli qog'ozlar bozoridan farqli o'laroq, kreditning shartlari va boshqa shartlari standartlashtirilgan).
Asosiy funktsiyalarni bajarishdan tashqari, bank o'z mijozlariga ko'plab boshqa moliyaviy xizmatlarni ham taklif etadi. Masalan, banklar yuridik va jismoniy shaxslar uchun mulkni ishonchli asosda bankka o'tkazish, mijozlar uchun qimmatli qog'ozlarni sotib olish, mulkni boshqarish va obligatsiyalarni chiqarish bo'yicha kafolat funktsiyalarini bajarish bilan bog'liq bo'lgan turli xil turdagi operatsiyalarni amalga oshiradilar.
Bankning passiv operatsiyasi – banklarning vaqtinchalik bo’sh pul mablag’larini jalb qilish bilan bog’liq operatsiyalari passiv operatsiyalar hisoblanadi.
Tijorat banklar faoliyati balans hisobotida aks ettiriladi.
Balansning passiv qismi kapital (aksionerlik, rezerv kapitali va taqsimlanmaydigan foyda) va joriy (joriy depozitlar (qo‘yilmalar)) va boshq qismlardan iborat. Bank resurslari o‘zlik va jalb qilingan qismga ajratiladi. O‘zlik mablag‘lari manbaiga bank aksiyasini chop etish orqali shakllanadigan aksioner kapitali, bank aksionerlarining ixtiyoriy pul va moddiy badallari kiradi.