Reja: Boshlang’ich sinf o’quvchilarining tabiatshunoslik bilimlarini egallashida jo’g’rofiya maydonchaning tutgan roli. Jo’g’rofiya maydonchasining jihozlari va unda o’quvchilar amaliy ishlari. O’quv – tajriba maydonchasini tashkil etish va uning

Ikkinchi sinfda tabiatshunoslik materiallarini o’rganish metodikasi. 2-sinfda o’quvchilar atrof-olam bilan tanishish bo’yicha dasturlarda tabiat bilan tanishishni davom ettiradilar. Boshlang’ich sinf o’qituvchisi shuni yodda tutishi kerakki, tabiat va jamiyat atrof-olam bilan tanishtirish kursida ikki parallel yo’l emas, balki bir yo’nalishdir, unda tabiatshunoslik va ijtimoiy xarakterdagi masalalar o’zaro bir-birlarini boyitib, uyg’unlashgan. Garchi ba’zi darslarda ko’proq tabiatshunoslik boshqalarda ijtimoiy masalalar qarab chiqilsa ham, asosiy g’oya - inson, jamiyat, tabiat birligi, ajralmas butunligiga asoslangan. Bu g’oya kursning asosini tashkil qiladi.

Ikkinchi yil o’qitishning vazifasi birinchi sinfda belgilangan yo’nalishlarni yanada rivojlantirishdir. Har bir mavzuni ochib berishda bolalarning Vatan, jonajon tabiat, ijtimoiy hayot to’g’risidagi aniq tasavvurlari kengayadi. O’quvchilarda uyda, maktabda va boshqa jamoat joylarida to’g’ri yurish-turish o’quvlari hamda ko’nikmalarini shakllantirishga, bolalar o’rtasida o’rtoqlik munosabatlarini, kattalarga e’tiborni, mehnatta hurmatni tarbiyalashga, shuningdek tabiatdagi muhim o’zaro aloqalarni anglashga, unga muhabbat va muruvvatli munosabatni shakllantirishga e’tibor qaratiladi.

2-sinfda «Kuzda odamlar mehnati», «Ijtimoiy foydali mehnat» va «Ota-onalar kasbi» mavzulari bo’yicha o’quvchilar tanishadigan ob’ektlar doirasi kengayadi, ba’zi o’zaro aloqalar ular ongiga yetkaziladi, umumlashtirish shakllanadi. Chunonchi, bolalarni transportning yangi turlari bilan tanishtira turib, o’qituvchi yer usti, havo, suv transportlarining barcha turlari uchun nima umumiyligini, transportning qancha turlari borligini hikoya qiladi. Bolalar yo’lovchi tashuvchi transportlardagi yurish-turish qoidalarini bilib oladilar, ularni bajarishga o’rganadilar. Bu shu mavzuning boshqa masalalariga ham daxldordir: shaharning madaniy - oqartuv muassasalari, maishiy-xizmat korxonalari va boshqa joylarga borish, ularning vazifalarini aniqlash, shu muassasalarda ishlayotgan odamlar mehnati bilan, tanishtirish bilan bog’lanadi. Bunda har safar jamoat joylaridagi yurish-turish qoidalari ishlanadi.

Dasturda «Jonajon Vatan» mavzusi 1-sinfdagiga qaraganda ancha to’liqroq berilgan. Bu mavzu bo’yicha ish mamlakatimiz hayotidagi unutilmas, shonli voqealar, umumxalq bayramlari bilan bog’lanadi. O’qitishning ikkinchi yilida o’qituvchi oldiga har bir bayramning mohiyati va ahamiyatini bolalarga tushuntirish, ularda tegishli bilimlarni shakllantirish, odamlar bayramlarga qanday tayyorlanayotganliklarini kuzatib borish vazifasi qo’yiladi. Shu vaqtning o’zida bolalar bayramlarga tayyorlanishi va o’tkazishda baholi qudrat ishtirok etishlari ham kerak. Barcha ishlar shunga qaratilishi kerakki, toki bolalar o’z mamlakatining fuqarolari ekanliklarini chin diddan his qilsinlar.

Mavzulardan har birining materiali odamlarga insonparvarlik munosabatini, ular mehnatining natijalariga hurmatni, tabiatga ma’suliyat bilan munosabatda bo’lishni tarbiyalash uchun keng imkoniyatlar ochib beradi.

Bolalarga turli kasbdagi kishilar mehnatiga hurmat hissini tarbiyalashga alohida o’rin beriladi. Odamlar mehnati bilan hayot uchun zarur bo’lgan barcha narsalar yaratiladi: don yetishtiriladi, yangi uylar, maktablar, kasalxonalar quriladi, kitoblar chop etiladi, deb ta’kidlaydi. Qishloq joylarida g’allakorlar, paxtakorlar, chorvadorlar, agranomlar mehnati, shaharlarda muxandis, konstruktor, ishchi va shu kabilarning mehnati qadrlidir.

O’qituvchining vazifalaridan biri har bir kishining mehnati boshqa odamlarning mehnati bilan bog’liqligini tushuntirishdir. Hosilni yig’ib-terib olish yoki uy qurilishini kuzatib, bolalar, shuningdek odamlar mehnatini xizmat qiluvchi transportning (kombaynlar, yuk mashinalari va shu kabilarning) batartib ishiga bog’liq ekanligiga ishonch hosil qiladilar. Agar o’qituvchi o’z hikoyasini atrofdagi hayotdan misollar keltirish bilan birga olib borsa, ularni mamlakatimizda sodir bo’layotgan voqealar bilan bog’lasa, yanada yaxshi bo’ladi.

Erta gullovchi o’simliklar oldida bolalar albatta hashoratlarni ko’radilar. O’qituvchi bolalarning o’simliklar oldiga shirin nektar (gul shirasi) yig’ish uchun uchib kelganliklarini, uni keyin asalga aylantirishlarini tushuntiradi. Odamlar o’simliklarni yulib olganlarida ular faqat o’simliklarni halok qilibgina qolmasdan, balki hashoratlarga ham zarar keltiradilar. Bunday holda hashoratlar oziqdan mahrum bo’lib qoladilar. O’qituvchi: «Atrofda biz qanday hashoratlarni ko’rayapmiz? Nima uchun biz ularni qishda ko’rmaymiz?» deb so’rashi mumkin. Agar baqa yoki qurbaqani ko’rish iloji bo’lsa, nima uchun bu jonivorlar uyqudan kech uyg’onganliklarini so’rash kerak bo’ladi. Bolalar birinchi sabab, kunlar issiq bo’lib qolganligini aytadilar. Agar zarur bo’lganda o’qituvchi baqa va qurbaqalarning hashoratlar bilan oziqlanishini eslatib o’tishi kerak. Demak, bahorda hashoratlarning paydo bo’lishi va qurbaqalar uyg’onishining ikkinchi sababidir. Negaki, ularning asosiy ovqati iskabtopar va pashshalardir. Baqalarni o’ldirish minglab zararkunanda hashoratlarni erkinlikka chiqarish demakdir.

Tabiatning turli qadriyatlari bilan insonning tabiatni muhofaza qilish faoliyati chambarchas bog’liqdir. Atrof-olam bilan tanishtirish mashg’ulotlarida o’quvchilar tabiat muhofazasi bo’yicha muayyan bilimlarni oladilar. Birinchi sinfdan ikkinchi sinfga o’tishda metod hamda tashkiliy ishlarda vorislik saqlanadi. Ilgarigidek katta e’tibor ekskursiyalarga, ma’noli, rolli uyinlarga, muam­moli vaziyatlarga, ijtimoiy foydali mehnatni tashkil qilishga qaratiladi. Biroq 2-sinfda ko’proq mustaqil amaliy ishlar o’tkazish, bolalarga muayyan bilim va taqqoslash, tahlil qilish, klassifikatsiyalash, o’zaro bog’lanishlarni aniqlash, kuzatilgan faktlarni umumlashtirish o’quvlarini talab qiladigan murakkabroq muammoli vaziyatlar taklif qilish mumkin.

2-sinfda deyarli har bir mashg’ulotda muammoli vaziyatlardan foydalansa bo’ladi.

Muammoli vaziyatlar tabiatga ekskursiyalar vaqtida ham hosil qilinadi. Ayniqsa, hayotning o’zi hosil qilgan vaziyatlar ham qimmatlidir. Masalan, bolalar ko’pincha uylariga har xil hayvonlarni olib keladilar, lekan bu hayvonning o’zi uchun yaxshimi, yo’qmi buni o’ylamaydilar. Ushbu muammoli vaziyatni hal etish ham foydalidir: «Bolalar parkdan qayta turib, u yerda yotgan qush bolasini ko’rib qoldilar. Lola suyunib ketdi va uni uyiga olib ketish uchun savatga soldi. Nazira dugonasini to’xtatdi va unga nimadir dedi. Lola qush bolasini savatdan chiqarib, yana qo’yib yubordi». Bu holda savol Nazira dugonasiga nima degan edi, deb uylaysiz? U haqmidi? Yoki nima uchun Lola Nazira bilan gaplashgandan keyin qush bolasini qo’yib yubordi? tarzida qo’yilishi mumkin.

2-sinf o’quvchilarini o’qitishda ijtimoiy foydali mehnatni tashkil qilish katta ahamiyat kasb etadi. Ular maktab oldi maydonchasida va sinfda o’simliklarni, sharoit bo’lganda esa jonli tabiat burchagida hayvonlarni parvarish qiladilar, qishlovchi qushlar uchun oziq tayyorlaydilar, qishda qushlarni boqadilar, daraxt va bo’talarni o’tqazishda, qushlarga uyalar tayyorlashda kattalarga yordam beradilar.