Reja: Boshqarish nazariyasining asosiy tushunchalari Boshqarish jarayonining

Mehnatning gorizontal taQsimoti - bu bevosita mahsulotlar ishlab chiQarish va xizmatlar ko’rsatish bilan boG’liQ yaxlit ishlarning tarkibiy Qismlarga ajratilishi.
10
Natijada tashkilotlarning ichki xo’jaliklari, bo’limlari, odamlar guruhlari shakllanadilar.


Mehnatning vertikal taQsimoti - bu bevosita tashkilotni boshQarish bilan boG’liQ bo’lgan ishlarni taQsimlash, yahni boshQaruv bo’G’inlari faoliyatini muvofiQlashtirish uchun amalga oshiriladigan mehnat taQsimoti. Natijada tashkilotlarning boshQarish poG’onalari shakllanadilar.
BoshQaruv poG’onalari soni har bir tashkilotda turlicha bo’lishi mumkin. Lekin amalga oshiriladigan ishlar ko’lamiga hamda ularning ahamiyatiga ko’ra boshQarish poG’onalarini asosan uchta darajaga (saviyaga) ajratish mumkin: yuQori boshQarish poG’onasi, o’rta poG’ona va Quyi poG’ona.
BoshQarishning yuQori poG’onasida tashkilot faoliyatiga doir eng asosiy masalalar hal Qilinadi (masalan, faoliyat turini o’zgartirish, umumiy yo’nalishni belgilash va h.k), muhim Qarorlar Qabul Qilinadi, uzoQ muddatli strategiyalar ishlab chiQiladi.

O’rta poG’onada tashkilotning joriy faoliyati bilan boG’liQ masalalar hal Qilinadi, tashkilot ichki faoliyati muvofiQlashtirib turiladi.
Bevosita mahsulotlar ishlab chiQarish va xizmatlar ko’rsatish jarayonlarining tezkor (operativ) masalalarini hal Qilish boshQaruvning Quyi poG’onasida amalga oshiriladi.
Menejerlar, ular Qaysi boshQarish poG’onasida faoliyat ko’rsatishidan Qathiy nazar, tashkilotlarning muvaffaQiyatini tahminlash uchun yuQori mashuliyat va tadbirkorlik bilan ish yuritishlari zarur.
Tashkilot muvaffaQiyatini tahminlash bo’yicha menejerlar faoliyati.
Tashkilotlarni muvaffaQiyatli boshQarish masalalarini hal etishda menejment va professional menejerlarning o’rni juda muhimdir. Mulkdor (boshQaruv, direktorat), ijrochi direktor (bosh menejer), ishlab chiQarish menejeri va moliyaviy menejerlar faoliyatlarining boG’liQlik munosabatlari chizmada keltirilgan. (4 - chizma). Ularning munosabatlari shartnomalar bilan tartibga solinadi, lekin, shunga Qaramasdan shaxsiy munosabatlar, o’zaro ishonch, hamkorlikka va kompaniya rivojlanishiga intilish muhim ahamiyatga ega.
Tadbirkorning faoliyati birinchi navbatda tahminotchilar, istehmolchilar va
11
raQobatchilar xatti – harakatlari bilan belgilanadi, moliyaviy menejer faoliyati esa – investorlar, aksiyadorlar, kreditorlar, (tijorat banklari, moliya organlari, shu jumladan, soliQ inspeksiyalari, suG’urta kompaniyalari) xatti - harakatlari bilan boG’liQ.
Mulkdor yoki mulkdor tomonidan uning mulkini boshQarish vakolati berilgan shaxslar Qonun va tahsis xujjatlariga mos holda korxonani tashkil etish masalalarini hal etadilar, uning faoliyat yuritishi, Qayta tuzilishi va tugatilishi maQsadlarini belgilaydilar, mulkdan foydalanish samaradorligi va uning saQlanishini nazorat Qiladilar, moliyaviy resurslardan foydalanadilar va mustaQil siyosat olib boradilar.
Tadbirkorlik faoliyati mulkdorning o’zi tomonidan ham, uning mulkini to’la xo’jalik yuritish huQuQi asosida (mulkdor tomonidan belgilangan chegaralar doirasida) boshQaruvchi subhekt tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Korxonani boshQaruvchi subhekt va mulk egasi o’rtasidagi munosabatlar kontrakt bilan belgilanadi.
Tadbirkorlik faoliyati olib borishga tadbirkor va mulk egasi tomonidan tuzilgan shartnoma tomonlarning o’zaro majburiyatlarini belgilaydi, mulkdan foydalanish huQuQi va ayrim turdagi faoliyatni amalga oshirish cheklovlarini o’rnatadi.
Mulkdor va tadbirkor bitta shaxs bo’lgan holda, korxonani tahsis etish yoki sotib olish orQali tadbirkorlik faoliyatini yuritish, xodimlarni ishga yollash va bo’shatish, byudjet va banklar oldidagi majburiyatlar bajarilgandan so’ng foydani to’la tasarruf etish huQuQiga egadir

12

CHizma. Menejer faoliyatiga tahsir ko’rsatuvchi omillar.

Menejerlar o’z faoliyatlarida Quyidagi tashkiliy – iQtisodiy tamoyillarga amal Qiladilar:
13

1. TashQi omillar oldida ishlab chiQaruvchilar (sotuvchilar) va istehmolchilar (haridorlar) tengligi.

   
   

2. Talab va taklifning barQarorlashganligi asosida narxlar

   
   

(kurslar, foiz stavkalari) muvozanati.

3. Bozor munosabatlari subhektlari (ishlab chiQaruvchilar, sotuvchilar, vositachilar, istehmolchilar, haridorlar) mustaQil faoliyatlarini iQtisodiy tartibga solish.

   
   

4. IQtisodiy tartibga solish uchun huQuQiy Qonunlardan foydalanish.

   
   

5. IQtisodiy rivojlanish va iQtisodiy tartibga solish sharti sifatida raQobatning mavjudligi.