Reja: Boshqarish nazariyasining asosiy tushunchalari Boshqarish jarayonining

7

Nazorat funksiyasi tashkilotning maQsadlariga erishishini tahminlash yo’lidagi funksiya bo’lib, uning yordamida yuQoridagi funksiyalarning to’G’ri va samarali amalga oshirilishi, maQsad sari harakatdan chetga oG’ishlarga yo’l Qo’ymaslik, xodimlar faoliyatini motivlashtirish va baholash kabi masalalarni hal Qiladi.

BoshQarish tamoyillari va usullari.
BoshQarish jarayoni murakkabligi sababli faoliyatni muvofiQlashtirib turish uchun maxsus Qoidalar zarur bo’ladi. Tashkilot bilan boG’liQ murakkablik Quyidagilar asosida shakllanadi:
- odamlar va ularning intilishlari;
- tashQi muhitning tahsiri;
- tashkilot elementlarining ko’pligi;
- elementlar orasidagi munosabatlarning turlichaligi.
NuQtai- nazarlar turlichaligi ularni umumiy maxrajga keltirish zaruratini shakllantiradi. Umumiy maQsadlarga erishish uchun yechiladigan masalalarni rejalashtirish, tashkil etish, muvofiQlashtirish va nazorat Qilish bo’yicha barcha uchun umumiy hisoblangan xatti-harakatlarning yo’nalishi, Qoidalari ishlab chiQarilishi zarur bo’ladi. Bular boshQarish p r i n s i p l a r i deyiladi. BoshQarish tamoyillari umumiy maQsadlarga erishish yo’lidagi xatti-harakatlarni tartibga soladi. BoshQarish Qonunlari, tamoyillari va vositalari orasidagi boG’liQlik Quyidagi chizmada keltirilgan:

boshQarish Qonunlari

boshQarish printsiplari

boshQarish usullari

rahbarlik uslub lari

3-chizma. BoshQarish Qonunlari, tamoyillari va vositalari orasidagi boG’liQlik.
Hozirgi zamon menejmentining tamoyillari haQida so’z borganda A.Fayol tomonidan yoritilgan Quyidagi boshQarish tamoyillari tushuniladi:
8
- mehnat taQsimoti;
- hokimiyat;
- intizom;
- farmoyish berishning birligi;
- rahbarlikning birligi;
- xususiy intilishlarning umumiy intilishlarga bo’ysunishi;
- raG’batlantirish;
- markazlashtirish;
- boshQarish poG’onalari (ierarxiya);
- tartib;
- adolatlilik;
- xodimlarning turG’unligi;
- tashabbus;
- xodimlarning birligi.
Bu tamoyillardan tashQari G.Emerson unumdorlikni oshirishning 12 printsipini ilgari suradi:
1) vazifa va maQsadlarni aniQ belgilash;
2) soG’lom fikr;
3) aQlli maslahat;
4) intizom;
5) xodimga nisbatan adolatli bo’lish;
6) tezkor, ishonchli, to’la, aniQ, muntazam hisob-kitob;
7) dispetcherlashtirish;
8) norma va grafiklar ;
9) shart-sharoitni Qoidaga solish;
10) operatsiyalarni normalash;
11) standart ko’rsatmalar;
12) unumdorlik uchun mukofotlash.
Bu tamoyillar hozir ham o’z ahamiyatini yo’Qotgan emas va bizning sharoitimizda ham (yahni bozor munosabatlariga o’tish davri sharoitida) Qo’llanilishi mumkin.
BoshQarish tamoyillarining turli tarkibini Qo’llash va boshQarishning turli vositalaridan foydalanish boshQarishning u s u l l a r i n i keltirib chiQaradi.