Режа: Ернинг қисқа тўлқинли антенналар йд кўрсатадиган таъсири

Қисқа тўлқинли антенналарнинг хоссалари.
Режа:

1. 
   Ернинг қисқа тўлқинли антенналар ЙД кўрсатадиган таъсири
   
2. 
   Қисқа тўлқинли оддий антенналар
   
3. 
   Синфаз горизонтал диапазонли антенналар
   
4. 
   Ромбсимон антенналар
   

Қисқа тўлкин диапазони асосан катта масофаларга (бир неча юз ва минг километргача) ахборот узатиш учун қўлланилади. Бу макон тўлқинларининг ёрдами билан амалга оширилади. Бунда тўлқинлар ионосферанинг юқори қатламлари (F₂, ва F₁ қатламлар ) ва ернинг юзасидан бир ёки кўп марта қайтиш ҳисобига амалга оширилади. Шунинг учун антеннанинг максимал нурланиш (қабул) йўналиши уфқ чизиғи билан маълум бурчакни хосил қилиши керак. Бундай холлардан асосан горизонтал йўналган антенналардан фойдаланилади. Бундай қутбланган тўлқинлар ер юзасидан аксланганда вертикал қутбланган тўлқинларга нисбатан камроқ сўнади. Унча катта бўлмаган масофаларга алоқа ўрнатишда вертикал қутбланган тўлқинлардан фойдаланилади. Қўп қўлланиладиган носимметрик вертикал антенналар конструктив жиҳатдан енгил тайёрланади. Шунинг учун хам ҚТ диапазонида ана шундай антенналарга кўпроқ қўлланилади. Вертикал антенналар ер юзаси бўйлаб горизонтал антенналарга нисбатан кучлироқ нурлатиш ҳосил қилади. Декаметрли тўлқин диапазонида антенналарнинг ўлчамларини тўлқин узунлигига нисбатан бир неча баробар катта қилиб ясаш мумкин. Бундай антенналар анча яхши йўналганликка эга бўлади. Узлуксиз алоқани таъминлаш учун бир нечта ишчи тўлқин диапазонидан фойдаланиш керак. Шуни хисобга олган холда, қўлланиладиган антенналар диапазонлик хоссалари бўйича анчагина яхши тавсифларга эга бўлиши талаб қилинади. Бу радиостанциянинг турли тўлқин узунликларида ишлашида қўл келади. Ионосферанинг ҳолати кун давомида катта оралиқларда ўзгарганлиги учун, тарқалаётган тўлқинларнинг келиш бурчаклари турли қийматларга эга бўлади. Алоқа ўрнатилиши учун тўлқиннинг энг ўринли бўлган келиш бурчаги 5…25° орлиғида бўлади. Бу қийматга боғлиқ равишда антеннанинг вертикал текисликдаги йўналганлик диаграммасининг кенглиги танланиши лозим. Узоқ масофалардаги худудларни радиоэшиттириш билан таъминлаш учун юқори кучайтириш коэффициентига эга бўлган антенналардан фойдаланилади. Бунда, ушбу антеннанинг вертикал текисликдаги ЙД кенглиги тўлқиннинг келиш бурчаги қийматидан кичикроқ бўлиши лозим. ЙД нинг вертикал текисликдаги кенглигини камайтириш сигнал сатҳининг ўзгариши ва акс-садо ҳодисасини йўқотиш учун қўлланилади. Яқин частоталарда ишловчи ва саноат ҳамда чақмоқлар натижасида юзага келадиган ҳалқитларни камайтириш учун қабул қилувчи антеннанинг ЙД ёнга нурланиш сатҳи (ЁНС) кичик бўлиши керак. Бу ҳолда, сигнал сатҳининг ўзгариши ва акс-садо ҳодисалари ҳам анча камаяди. Антенна иншоотларининг таннархини камайтириш ва самарадор фойдаланишнинг бир неча усуллари мавжуд. Булар, антеннанинг қайта ишлатилиши, яъни, махсус фильтрловчи қурилмалар ёрдамида битта антенна бир нечта узаткичларга (қабул қилгичларга) хизмат кўрсатиши мумкин. Бунда жой ва антенна-фидер иншоотларига кетадиган сарф-ҳаражатлар анчагина камаяди. Бундай антенналар асосан кенг полоса доирасида деярли бир хил электрик тавсифларга эга бўлган ҳолда қониқарли ишлаши лозим. Бундан ташқари, антенна махсус киришларга эга бўлиши ва бу киришларнинг ҳар бири алоҳида узатгич (қабул қилгич) ларга хизмат кўрсатиши мумкин. Реверс холатини таъминловчи, яъни кириши қарама-қарши томонга ўзгартирилганда нурлаш йўналиши хам мос равишда ўзгарувчи антенналар хам кенг қўлланилади. Қисқа тўлқинли антенналарнинг ишлашига асосан, Ернинг ўз электрик хоссалари бўйича яримўтказгич муҳит ҳисобланувчи юқори қатлами таъсир кўрсатади.
Антенна ер сатҳидан h баландликда жойлашган ҳолатни кўриб чиқамиз. Бунда антеннанинг ЙД сини f(Δ,φ) орқали ифодаламиз. Киритилган координата тизимининг маркази антеннанинг остида, ер юзасида жойлашган ҳолат учун ЙД нинг бирламчи қиймати f(Δ,φ)=exp(ikhsinΔ) кўринишда аниқланади. Чунки, бунда ЙД тўлқиннинг босиб ўтган йўл фарқи туфайли ҳосил бўладиган фазалар силжишини хисобига шаклланади. Антеннанинг амплитуда ЙД си қуйидагича аниқланади


(1)

бу ерда, R(Δ) ва Ф(Δ) - танланган текисликдаги қутбланиш учун аксланиш коэффициентининг модули ва фазаси; f(Δ,φ) - антеннанинг танланган текисликдаги бирламчи ЙД.

Шуни айтиб ўтиш керакки, Δ 0° ҳолатида иккала қутбланиш учун R 1 ва Ф π. Реал шароитда нормал (горизонтал) қутбланиш учун R_(Δ) ҳар қандай бурчакда ҳам бирдан кам фарқ қилади. Бу асосан Δ нинг кичик бурчак қийматларида катта аҳамиятга эга, чунки, айнан шу холларда узоққа узатувчи антенналар қўлланилади. Бу ҳолат нормал қутбланган антеннанинг ЙД сини идеал ўтказгич юза сиртида жойлашган худди шундай антенна ЙД сига яқинлаштиради. Биргина фарқ шундаки, реал антеннанинг ЙД сида нолга интилувчи қиймат маълум миқдорни ташкил этади. Идеал сирт холатида эса бу миқдор нолга тенг. ЙД нинг нолга интилиш бурчаги Δ нинг кичик қийматларида кузатилади. Ернинг сирти бўйлаб йўналган тўлқин учун R_ = -1 га тенг. Шунинг учун, бу бурчакда ЙД нинг нолга тушиши мавжуд ва унинг максимал қиймати ер сиртига нисбатан бироз бурчакка кўтарилган бўлиб қолади. ЙД нинг кўтарилиш бурчаги антеннанинг жойлашиш баландлигига боғлиқ. Баландлик ортгани сайин ЙД нинг максимуми ерга тортилиб боради. Бундан антеннанинг нурлатиш бурчагини танлашда фойдаланиш мумкин. Ҳозирги пайтда, катта масофали алоқа линияларида диапазонли мураккаб тузилишли антенналардан фойдаланилади. Кичик масофали алоқа линияларида эса оддий, дипазонли ёки тор полосали антенналар қўлланилади.