Режа: Характер ҳақида тушунча 2


Download 0.92 Mb.
Sana26.01.2023
Hajmi0.92 Mb.
#1126693
Bog'liq
8-mavzu Xarakter

  • Режа:
  • 1. Характер ҳақида тушунча
  • 2. Характернинг физиологик асослари
  • 3. Характер таркиби
  • 4. Характер акцентуацияси
  • 6. Характернинг шаклланиши
  • “Хaрaктeр” сўзи грeкчa сўздaн oлингaн бўлиб “тaмғa, бeлги” дeгaн мaънoни aнглaтaди.
  • Характер дeгaндa мaзкур шaxс учун типик ҳисoблaнгaн, фaoлият усуллaридa нaмoён бўлaдигaн, шaxснинг турли шaрoитлaргa мунoсaбaти билaн бeлгилaнaдигaн индивидуaл псиxoлoгик хусусиятлaри йиғиндиси тушунилaди.
  • Шaxснинг мунoсaбaтлaрига кўра характер хислатлaрининг индивидуaл хусусиятлaрини икки хилини ажратиш имкoнини беради:
  • Шaxс характерининг хусусияти рўёбгa чиқaдигaн ҳaр қaндaй вaзият ҳиссий кeчинмaлaрнинг ўзигa хос хислати унинг мунoсaбaтлaригa бoғлиқ.
  • Ҳaр қaндaй фaвқулoддaги типик (муҳитдaги) характернинг сифатлари ҳaмдa индивидуaл усуллaри шaxснинг мунoсaбaтлaригa тaаллуқлидир.
  • Шaxс ҳaрaкaтлaрининг сифaти вa улaрнинг oқилoнa усуллaри инсoннинг иродaси, ҳиссиёти, диққaти, aқлий сифaтлaригa ёки псиxик жaрaёнлaрнинг индивидуaл хусусиятлaригa бoғлиқдир.
  • Ҳозирги замон психологиясида шахснинг турли муносабатлари билан белгиланадиган характер хусусиятларининг тўртта тизими фарқланади.
  • Жамоа ва айрим одамларга бўлган муносабатларини ифодаловчи хусусиятлар (яхшилик, меҳрибонлик, талабчанлик ва шу кабилар).
  • Меҳнатга бўлган муносабатни ифодаловчи хусусиятлар: (меҳнатсеварлик, ялқовлик, виждонлилик, меҳнатга масъулият ёки масъулиятсизлик билан муносабатда бўлиши кабилар).
  • Нарсаларга бўлган муносабатни ифодаловчи хусусиятлар: (озодалик ва ифлослик, нарсалар билан аяб ёки аямасдан муносабатда бўлиш кабилар).
  • Одамнинг ўз-ўзига бўлган муносабатини ифодаловчи хусусиятлар (иззат-нафслилик, шуҳратпарастлик, мағрурлик, ўзини катта олиш, камтарлик кабилар).
  • Характер хусусиятларининг таркибига қуйидагилар киради:
  • Характер акцентуацияси – бирор хусусиятнинг бошқалари зарарига кучли ривожланиши ва атрофдагилар билан муносабатларнинг ёмонлашувига олиб келишидир.
  • К.Леонгард томонидан характер акцентуацияси муаммоси ўрганилиб уни шахсда намоён бўлишига қараб қуйидагилар таснифланади:
  • Гипертим тип – ҳаддан ташкари алоқага киришувчан, кўп гапиради, имо-ишора, мимикага бой, суҳбат мавзусини буриб юборишга мойил, кўпинча хизматга доир ва оммавий мажбуриятларни унутиб қўйганлиги сабабли зиддиятлар келиб чиқади.
  • Дистим тип – камгап, мулоқотга киришишга қийналади, пессимист, зиддиятлардан ўзини олиб қочади, уйда ёлғиз қолишни ёқтиради.
  • Циклоид тип – кайфияти тез ўзгаришга мойил, кайфияти яхши пайтда – гипертим, ёмон пайтда дистим типга ўхшаб қолади.
  • Қўзғалувчан тип – мулоқотда пассив, вербал ва новербал реакциялари суст, қайсар, баъзан урушқоқ, кўпинча турли можароларнинг ташаббускори.
  • Кучайтирувчи тип – камгап, ақл ўргатишни ёқтиради, юқори натижаларга эришишни хоҳлайди, тез хафа бўлади, шубҳаланувчан, қасоскор. Кичик-кичик муаммоларни катталаштиришга, бўрттиришга мойил.
  • Педант тип – зиддиятларга кам қўшилади, кўпинча пассив ҳолатда бўлади, атрофдагиларга кўплаб расмий талаблар қўяди, тартибли, жиддий ишончли ходим.
  • Хавотирли тип – камгап, одамови, ўзига ишонмайди, зиддиятлардан ўзини олиб қочади, тинчликсевар, ўз-ўзини танқид қилади. Топшириқларни вақтида бажаради.
  • Эмотив тип – тор доирадаги кишилар билан мулоқотга киришишни ёқтирадилар, хафа бўлса ташқаридан сездирмасликка ҳаракат қилади, меҳрибон, ғамхўр, маъсулиятни ҳис қилади. Бошқаларнинг ютуқларидан қувонади.
  • Намойишкорона (демонстратив) тип – мулоқотга тез киришади, етакчиликка интилади, ҳокимият ва мақтовни ёқтиради, бошқаларни ўзига жалб қила олади, ноёб тафаккурга, хулқ- атворга эга.
  • Экзалтирлашган тип. Ўта мулокотга киришувчан, кўп гапиради, қизиқувчан, дўстлари ва яқинларга эътиборли, бошқаларга ёрдам беради, дид-фаросатли, самимий.
  • Экстровертлашган тип – мулоқотга киришувчан, дўстлари кўп, зиддиятлардан ўзини олиб қочади, бошқаларни диққат билан эшитиш мумкин. Топшириқларни вақтида бажаради.
  • Интровертлашган тип – мулоқотга киришишга қийналади, «ичимдагини топ», фалсафий фикр юритишни ёқтиради, қатъиятли, эътиқоди мустаҳкам, қайсар, тафаккури қотиб қолган.
  • Инсон характерининг барча типологиялари қуйидаги асосий ғояларга мувофиқ тарзда ташкил этилган.
  • 1. Инсон характери унинг онтогенетик тараққиёти мобайнида намоён бўла бошлайди ва бутун ҳаёт давомида барқарор бўлиб боради.
  • 2. Характер таркибига кирган хусусиятлар тасодифий уюшган эмас. Улар характер типологиясини тузиш имконини берувчи бир-биридан фарқ қилувчи типлардан иборат.
  • 3. Мазкур типологияга кўра кўпчилик кишиларни маълум гуруҳларга бирлаштириш мумкин.
  • Э.Кречмер одам танасининг тузилиши ва конституциясига кўра, энг кўп учрайдиган учта типни ажратиб кўрсатган:
  • ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!

Download 0.92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling