Reja: Ishlab chiqarish omillari va ularning tarkibi

Zaruriy mahsulot - bu ishchi va xizmatchilar tomonidan ish vaqtining
bir qismi bo‟lgan zaruriy ish vaqtida zaruriy mehnat bilan yaratiladi va ularga
ish haqi, mehnat haqi ko‟rinishida beriladi.
Ish haqi - ish kuchini qayta tiklash va takror ishlab chiqarish va oila
a„zolari ehtiyojlariga sarflanadi. 
Sof mahsulotning zaruriy mahsulotdan ortiqcha qismi bo‟lib, ishchi
tomonidan qo’shimcha mehnat bilan yaratiladi. 
Uni quyidagi ko‟rinishda tasvirlash mumkin.
Sof mahsulot 
↓ 
↓ 
Zaruriy mahsulot 
Qo‟shimcha mahsulot 
↓ ↓ ↓ ↓ ↓
↓ 
Ish haqi 
Ijtimoiy 
himoya 
fondlari 
Foyda
Foiz 
Renta
Soliqlar 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir korxona qo‟shimcha mahsulotni 
ko‟paytirish yo‟li bilan foyda olishga erishadi. Qo‟shimcha mahsulot uch yo‟l 
bilan olinadi: 
1. Ishchilar sonini ko‟paytirish; 
2. Ish kunini uzaytirish; 
3. Ish kuni chegarasi o‟zgarmagan holda zaruriy ish vaqtini kamaytirish 
hisobidan qo‟shimcha ish vaqtini ko‟paytirishdir. 
Ish kunini o‟zgartirish yo‟li bilan olingan qo‟shimcha mahsulot абсолют 
qo’shimcha mahsulot deyiladi. 
Ish kunini o‟zgartirmasdan zaruriy ish vaqtini kamaytirib, qo‟shimcha ish
vaqtini ko‟paytirish hisobiga olingan qo‟shimcha mahsulot esa nisbiy 
qo’shimcha mahsulot deb ataladi. 

---

Yil davomida olingan barcha qo‟shimcha mahsulotlar yig‟indisi 
qo’shimcha mahsulot massasi, uning zaruriy mahsulotga nisbatini foizda
ifodalanishi qo’shimcha mahsulot normasi deyiladi. Buni quyidagicha
tasvirlash mumkin. 
M’ = M x 100 % (1) 
V 
Bunda: M‟ – qo‟shimcha mahsulot normasi; M - qo‟shimcha mahsulot 
massasi; V - zaruriy mahsulotni bildiradi. 
Ishlab chiqarish omillari bilan uning samaralari o‟rtasidagi bog‟liqlikni